Ông tham gia du kích từ năm 15 tuổi, rồi nhập ngũ vào Đại đội 5-bộ đội địa phương huyện Điện Bàn, sau đó vào Trung đoàn 93, Quảng Nam, đánh trận Bồ Bồ nổi tiếng. Tập kết ra Bắc, ông là một trong số ít cán bộ được học nhảy dù tại Học viện Quân sự Nam Kinh (Trung Quốc). Về nước, ông làm tiểu đoàn trưởng, huấn luyện viên nhảy dù một thời gian ngắn, rồi chuyển sang làm Phó trưởng phòng Tác chiến Quân khu 4, sau đó chính thức bước vào Mặt trận Quảng Trị (B5) với cương vị Trung đoàn trưởng Trung đoàn 27.
Mới đây, Thượng tướng, Viện sĩ, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng đến thăm ông, đã kể với gia đình về mùa hè đỏ lửa năm nào. Ngày đó, trong chiến dịch giải phóng Quảng Trị (tháng 3-1972), Trung đoàn trưởng Phạm Minh Tâm đã lên kế hoạch tỉ mỉ và giao nhiệm vụ cho Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 3 Nguyễn Huy Hiệu tiêu diệt Tiểu đoàn 2 của ngụy trong thời gian ngắn nhất. Y như phương án đã đề ra, đơn vị đã đập tan tuyến phòng thủ kiên cố của địch ở phía bắc, góp phần giải phóng hoàn toàn thị xã. Chiến thắng như chẻ tre này phải kể đến tầm nhìn sắc bén của người chỉ huy Phạm Minh Tâm. Rời Trung đoàn 27, ông được phân công làm Sư đoàn phó Sư đoàn 325 (sau này thuộc Quân đoàn 2). Đảm nhận những mũi trọng yếu, ông chỉ huy các lực lượng với những bước chân thần tốc giải phóng Huế, Đà Nẵng và tiến vào tận Dinh Độc Lập. Kết thúc Chiến dịch Hồ Chí Minh, ông được giữ cương vị Sư đoàn trưởng Sư đoàn 325 lừng danh, sau đó làm Sư đoàn trưởng kiêm Chính ủy Sư đoàn 968. Đang làm nhiệm vụ bên Lào thì Chiến tranh Biên giới phía Bắc nổ ra (1979), ông được điều về làm Phó tư lệnh, rồi Tư lệnh Quân đoàn 14. Sau này, ông về làm Phó tư lệnh, Tham mưu trưởng Quân khu 1, rồi Phó tổng Thanh tra Quân đội cho đến năm 1995 thì nghỉ hưu.
Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu thăm và tặng hoa Trung tướng Phạm Minh Tâm (năm 2012). Ảnh do nhân vật cung cấp
Thiếu tướng Trần Minh Hùng, nguyên Phó tư lệnh Quân khu 5 vẫn nhớ mãi kỷ niệm với thủ trưởng đồng hương. Đó là thời điểm bước qua đầu năm 1973. Tiểu đoàn 5 do đồng chí Trần Minh Hùng làm Tiểu đoàn trưởng được Phó sư đoàn trưởng Phạm Minh Tâm trực tiếp giao nhiệm vụ tấn công Đồi Chè (Quảng Trị). Trên đường hành tiến, bị hỏa lực chặn, 2 khẩu cối 82mm rơi xuống sông, Phó sư đoàn trưởng Tâm lệnh đơn vị phải lặn xuống nước lấy cho bằng được 2 khẩu cối này để đánh chiếm cửa mở, tiêu diệt địch ở Đồi Chè. Kết thúc trận đánh, Tiểu đoàn 5 toàn thắng, địch bị đẩy xuống phía nam sông Thạch Hãn, vùng giải phóng tây Quảng Trị được giữ vững. Thiếu tướng Trần Minh Hùng nói: “Trung tướng Phạm Minh Tâm là người táo bạo và quyết đoán, nhưng cũng là người luôn nghĩ trước sau để chiến sĩ ít thương vong nhất. Có lần tiểu đoàn tôi được giao đánh Ngã ba Phước Môn, khi đã vào sát căn cứ địch thì thủ trưởng Tâm lệnh phải lui quân gấp vì có tin báo 3 đại đội dù và thám báo của địch đang đi ngay vào trận địa của tiểu đoàn. Chúng tôi đã rút ra kịp thời. Gặp lại nhau sau đó, ông ôm lấy tôi rất mừng: “Mình sợ không gặp lại được các cậu!”.
Cả cuộc đời binh nghiệp rong ruổi trên các chiến trường nên tình đồng đội luôn sâu nặng trong ông. Đại tá Phạm Đới, nguyên Phó tham mưu trưởng Quân khu 5 kể: “Lúc ấy tôi là Trợ lý đối ngoại của Bộ tư lệnh đi cùng Tư lệnh Quân đoàn 14 Phạm Minh Tâm kiểm tra tác chiến Sư đoàn 327 ở Lộc Bình, Lạng Sơn. Bỏ xe, đi bộ xuống phía đông chân núi Mẫu Sơn thì thấy một người ăn mặc rách rưới chạy đến ôm thủ trưởng Tâm. Thì ra người nông dân này từng là chiến sĩ của ông ở Trung đoàn 27. Đến thăm nhà, thấy gia cảnh quá nghèo, vị tướng tháo quân hàm, quân hiệu rồi cởi bộ quần áo đang mặc cho đồng chí ấy. Thấy vậy tôi và lái xe cũng cởi bộ quần áo đang mặc tặng lại anh. Nhiều người đã ngạc nhiên khi cả ba chúng tôi chỉ mặc đồ cộc về lại quân đoàn. Sau đó thủ trưởng Tâm nhờ may hai bộ nữa gửi vào tặng người lính cũ của mình. Lại có lần, anh Lương, một cán bộ của đơn vị xin phép về thăm vợ sinh nở. Tư lệnh mở ba lô ra xem thấy chẳng có gì bèn bảo công vụ về phòng lấy cân đường và mấy lon sữa tiêu chuẩn của ông cho anh Lương. Trường hợp như thế nhiều lắm”.
Theo bà Võ Thị Mai-vợ ông-thì chuyện thương lính của Trung tướng Phạm Minh Tâm có lẽ kể cả ngày không hết. Như cái tên ông đã mang, làm được gì cho đồng đội là ông không từ nan. Khi là Phó tư lệnh, Tham mưu trưởng Quân khu 1, ông huy động công sức bộ đội làm nhà cho các cựu chiến binh hoàn cảnh khó khăn; mua sắm trang bị cho các phòng ban, không để quá thiếu thốn. Biết anh em đi công tác xuống cơ sở rất vất vả, trong khi địa bàn chủ yếu là rừng núi, đồi dốc, ông bàn với Bộ tư lệnh mua cho mỗi phòng, ban một xe gắn máy. Chủ trương này lúc đó chưa nơi đâu làm, ông bảo không thanh toán được thì cứ trừ dần lương của ông. Sau này ông nghỉ hưu, đi đến đâu, cán bộ cũ (nay đã làm cương vị cao) đều rất quý mến. Ai tặng ông đồng nào, chẳng mấy khi ông mang về nhà mà luôn hỏi thăm đồng đội nào khó khăn để tặng lại họ, có lần cả chục triệu đồng. Kính trọng ông đặc biệt phải kể đến Thiếu tướng Go-đin, chuyên gia Liên Xô (trước đây) sát cánh cùng Quân đoàn 14 trên Mặt trận biên giới phía Bắc. Vợ ông Go-đin làm bác sĩ chỉ qua mấy lần gặp ông cũng đã dành nhiều thiện cảm cho người chỉ huy quân đoàn. Bà lặn lội từ Hà Nội vào thăm vợ con ông đang ở Đà Nẵng. Ngày đó, nhà cửa sơ sài lại ẩm thấp, nhưng bà vẫn nghỉ lại cùng gia đình đến mấy ngày. Hơn 30 năm về nước và sau đó bị mất liên lạc, nhưng vợ chồng ông Go-đin vẫn không quên người bạn Việt Nam. Cách đây không lâu, vợ chồng ông Go-đin đã đăng tải trên mạng tấm hình chụp chung với Tư lệnh Phạm Minh Tâm với mong muốn được gặp lại người mà họ từng gắn bó.
HỒNG VÂN