QĐND - Ngay sau khi Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng số 271, tháng 7-2016 đăng bài phản ánh về thực trạng di tích Địa đạo Nam Hồng (huyện Đông Anh, TP Hà Nội)-một trong những di tích lịch sử quốc gia “có một không hai” ở Đồng bằng Bắc Bộ có nguy cơ trở thành phế tích do xuống cấp và bị xâm hại, nhiều bạn đọc đã gửi thư, gọi điện về tòa soạn bày tỏ sự quan tâm. Để tiếp tục thông tin nhiều chiều, làm rõ những vướng mắc, bất cập mà bài báo nêu và đáp ứng yêu cầu của bạn đọc, chúng tôi đã gặp, trao đổi với các cơ quan chức năng liên quan trực tiếp đến việc bảo tồn, tôn tạo di tích này.

Bia đá ghi dấu sự kiện hai du kích vì bảo vệ Địa đạo Nam Hồng và cán bộ cách mạng đang ẩn nấp đã bị treo cổ được đưa về khuôn viên khu đất nhà bà Phạm Thị Lai từ năm 2010, nhưng đến nay vẫn nằm lẫn trong vườn rau và cỏ dại. Ảnh: DUY ĐÔNG

Bà NGUYỄN THỊ HÒA, Trưởng ban Quản lý di tích-danh thắng Hà Nội, Sở Văn hóa-Thể thao TP Hà Nội:

Sau khi Địa đạo Nam Hồng được công nhận Di tích lịch sử cấp quốc gia, chúng tôi đã phối hợp với các sở, ngành, UBND huyện Đông Anh, các nhân chứng liên quan hoàn thiện cơ sở khoa học phục vụ việc lập dự án tu bổ, tôn tạo di tích. Năm 1998, dự án đã được UBND thành phố phê duyệt tại Quyết định số 3420/QĐ-UB ngày 22-8-1998. Theo phân cấp, sở đã bàn giao toàn bộ các hồ sơ dự án sang UBND huyện Đông Anh quản lý. Ngày 22-8-2000, UBND thành phố có Quyết định số 4033/QĐ-UB giao UBND huyện Đông Anh làm chủ đầu tư dự án tu bổ, tôn tạo di tích Địa đạo Nam Hồng. Đến ngày 30-9-2001, dự án tu bổ giai đoạn I cơ bản hoàn thành. Hiện nay, phần địa đạo gốc nằm dưới lòng đất của một số hộ gia đình đã bị sụt cửa, côn trùng đào hố, gây mất vệ sinh. Phần địa đạo được tôn tạo năm 2001 chưa có hệ thống thông gió, chống ẩm nên đã xuống cấp. Do chưa có mặt bằng kết nối với phần địa đạo gốc nên hiện không sử dụng, không phát huy được giá trị.

Tiếp thu nội dung mà Báo Quân đội nhân dân đã phản ánh, thời gian tới, di tích cần được quản lý, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị với một số công việc cụ thể sau:

- Củng cố ban bảo vệ di tích cơ sở để bảo vệ và thường xuyên kiểm tra tình trạng kỹ thuật nhằm bảo quản, phát hiện, xử lý kịp thời những hư hại tại di tích;

- Bổ sung, hoàn thiện các nội dung trưng bày tại Nhà truyền thống xã; dựng biển chỉ dẫn di tích; có hình thức giới thiệu di tích để nhân dân và du khách biết, hiểu và cùng có ý thức, biện pháp bảo vệ di tích;

- Lập dự án tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị di tích với các nội dung: Giải phóng mặt bằng phần kết nối địa đạo gốc và phần tôn tạo. Chỉnh trang đoạn giao thông hào được tôn tạo năm 2001; tu bổ địa đạo gốc; lắp đặt hệ thống chiếu sáng, hệ thống quạt gió cho các đoạn hầm địa đạo, phòng chống mối, côn trùng…

Đây là định hướng cho việc tu bổ, tôn tạo, phát huy giá trị đối với di tích này. Công việc cụ thể hơn sẽ được xác định sau khi khảo sát chi tiết tại di tích. Sở Văn hóa-Thể thao TP Hà Nội sẽ có văn bản đề nghị UBND huyện Đông Anh có kế hoạch thực hiện các công việc trên theo thẩm quyền quản lý.

Bà NGUYỄN THỊ HẠNH, Phó trưởng phòng Văn hóa và Thể thao, UBND huyện Đông Anh, TP Hà Nội:

 Được sự quan tâm của UBND TP Hà Nội, năm 2000, di tích Địa đạo Nam Hồng đã được tu bổ, nâng cấp với tổng kinh phí 1,2 tỷ đồng như bài báo đã nêu. Thành phố có quyết định giao cho UBND huyện Đông Anh làm chủ đầu tư, triển khai thi công dự án với các hạng mục: Tôn tạo đoạn địa đạo mới dài 200m, hào chiến đấu, lũy chiến đấu, hầm chông, bia căm thù... Ngày 30-9-2001, dự án cơ bản đã hoàn thành và bàn giao cho UBND xã quản lý và sử dụng.

Song, trong các hạng mục tu bổ hiện chỉ có Nhà truyền thống xã, bia di tích và khu tháp sư, cổng làng là sử dụng được, còn phần địa đạo, hào lũy chưa thể sử dụng vì: Dự án không xây dựng phương án giải phóng mặt bằng cho 2 hộ dân có cửa hầm địa đạo và có địa đạo chạy ngầm dưới lòng đất, cụ thể là gia đình ông Phạm Quang Dộc và gia đình bà Phạm Thị Lai. Các trang thiết bị cho việc tham quan dưới lòng địa đạo chưa được lắp đặt, hệ thống thông hơi chưa được cải tạo… Hệ thống hào lũy, hầm bí mật, hố chông, bia di tích đã làm, song còn dở dang, chắp vá, đã bị xuống cấp trầm trọng do tác động của thiên nhiên khắc nghiệt và toàn bộ hệ thống địa đạo gốc chưa được bảo quản bằng các phương tiện hiện đại.

 Năm 2012, UBND huyện chỉ đạo Ban Quản lý dự án huyện thuê Công ty TNHH Tư vấn đầu tư và xây dựng ACA khảo sát lập dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi Khu di tích Địa đạo Nam Hồng với khái toán tổng mức đầu tư công trình là 95 tỷ đồng. Hiện tại dự án đã hoàn thành:

- Báo cáo tổng hợp điều tra xã hội học Khu di tích Địa đạo Nam Hồng phục vụ cho công tác tu bổ, tôn tạo, phục hồi và phát huy giá trị khu di tích. 

- Hồ sơ thiết kế cơ sở dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi Khu di tích Địa đạo Nam Hồng.

- Thuyết minh dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi Khu di tích Địa đạo Nam Hồng.

Liên tiếp sau đó, cùng với xã Nam Hồng, huyện đã có các công văn gửi các cơ quan chức năng xin ý kiến về các số liệu điều tra xã hội học, quy mô đầu tư và phương án tu bổ, tôn tạo, phục hồi Khu di tích Địa đạo Nam Hồng. Nhưng năm 2013 là năm suy thoái kinh tế, thực hiện chủ trương đình, hoãn, giãn các dự án đầu tư, trong đó Địa đạo Nam Hồng cũng chưa được xem xét đưa vào chương trình mục tiêu của thành phố.

Do đó, UBND huyện Đông Anh rất mong sự quan tâm đặc biệt của thành phố cũng như các cấp, các ngành cùng với huyện Đông Anh để cứu lấy một di tích “có một không hai” ở Đồng bằng Bắc Bộ trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.

Đại tá PHẠM VĂN THỊNH, Trưởng phòng Công binh, Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội:

Cách đây gần 10 năm, lực lượng Công binh của Quân khu Thủ đô (đơn vị tiền thân của Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội ngày nay) có tham gia tu sửa một số hạng mục tại Khu di tích Địa đạo Nam Hồng. Sau khi hoàn thành, chúng tôi đã bàn giao cho UBND TP Hà Nội quản lý. Từ đó đến nay chưa có lần nào chúng tôi được đề nghị quay trở lại làm việc. Vì vậy, thời điểm hiện tại muốn đánh giá cụ thể thực trạng kỹ thuật của di tích này, chúng tôi phải tổ chức đoàn công tác về thực địa kiểm tra, thẩm định mới có thể đưa ra kết luận và hướng khắc phục. Hiện nay việc này không thuộc thẩm quyền của Bộ tư lệnh Thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, nếu có yêu cầu, chúng tôi sẵn sàng cử cán bộ phối hợp với chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng thực hiện nhiệm vụ ý nghĩa này.

Ông NGUYỄN TIẾN DƯƠNG, Phó chủ tịch UBND xã Nam Hồng:

Sau khi Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng, Báo Quân đội nhân dân đăng bài viết về thực trạng di tích Địa đạo Nam Hồng nằm trên địa bàn chúng tôi quản lý, một số cơ quan báo chí khác cũng về địa phương tìm hiểu. Thay mặt chính quyền xã Nam Hồng, tôi cũng có ý kiến trao đổi thêm về sự việc này. Từ nhiều năm nay, khi thấy di tích Địa đạo Nam Hồng có dấu hiệu xuống cấp, với những phần tổn thất nhỏ, chính quyền xã đã kịp thời can thiệp, xử lý trong phạm vi cho phép. Tuy nhiên, rõ ràng để bảo tồn lâu dài, chống lại sự xuống cấp ngày càng nghiêm trọng thì cần phải có sự vào cuộc phối hợp của nhiều cơ quan chức năng, cụ thể là sự chỉ đạo quyết liệt, có cơ chế phân cấp rõ ràng (phần việc nào là của địa phương, phần việc nào là của các cơ quan cấp trên) trong quản lý, bảo tồn di tích. Trong đó, bao gồm cả việc làm thế nào để phát huy giá trị di sản, nên đưa di tích trở thành một điểm tham quan du lịch truyền thống có ý nghĩa chứ không nên phục hồi xong lại “đắp chiếu để đấy” thì sẽ vô cùng lãng phí và không thiết thực. Để làm được, rõ ràng cần phải có thời gian và kinh phí. Vì vậy, theo tôi trong thời gian chờ đợi, việc quan trọng nhất trước mắt phải làm là giữ được địa đạo nguyên trạng như hiện nay, không để tiếp tục bị xâm lấn nữa. Điều này cần sự vào cuộc của UBND TP Hà Nội, ra quyết định cho phép đổi đất để di dời các hộ dân có hầm, đường địa đạo đi qua. Xã Nam Hồng chúng tôi đã có chủ trương và tính toán vị trí tái định cư sau khi bà con di dời. Lòng dân xã Nam Hồng thì đồng tình ủng hộ và sẵn sàng di dời bất cứ lúc nào. Thế nhưng, không có quyết định cho phép của thành phố để bảo đảm về mặt pháp lý, chúng tôi không thể tự ý giải quyết.


BÍCH TRANG - TRỌNG ĐÔNG