“CHUYÊN CANH” ĐỂ QUẢNG BÁ ATK ĐỊNH HÓA
Năm 1966, vừa học hết lớp 9, Hoàng Văn Luận nhập ngũ. Vào bộ đội, thấy ông ham đọc sách lại có khiếu văn chương nên chỉ huy đơn vị cử đi tập huấn ở trại sáng tác viết văn. Tại đây, Hoàng Văn Luận được các nhà văn tên tuổi như Lê Lựu, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Đức Mậu… hướng dẫn, truyền đạt phương pháp viết văn một cách tận tình, đó như là một cơ duyên để sau này ông có những tác phẩm đặc sắc về đề tài ATK Định Hóa.
Năm 1971, xuất ngũ về quê công tác ở HTX nông nghiệp, từ năm 1984 đến 2000, ông Hoàng Văn Luận được bầu làm Bí thư Đảng ủy xã Định Biên (huyện Định Hóa), có dịp đi nhiều, thấy nhiều, hiểu nhiều về vùng quê giàu truyền thống cách mạng. Ông trăn trở: Tại sao ở một vùng quê nổi tiếng thế này mà chưa có nhiều tác phẩm văn chương giới thiệu đến với công chúng? Thế là ông cầm bút viết và say sưa viết. Đến nay, nhà văn Hoàng Luận đã cho xuất bản 14 tập sách gồm các tiểu thuyết như: “Ngõ nhỏ ven rừng”, “Chóp núi”, “Làng một người”, “Bức tường xanh” cùng một số truyện ngắn, tuyển tập thơ như: “Thời gian xanh”, “Đình làng Quặng”, “Kém boong”, “Núi hoa”, “Tháng Giêng”, “Đêm có mặt trời”… Xuyên suốt các tác phẩm của ông là đề tài về con người, lịch sử các di tích kháng chiến trên mảnh đất ATK Định Hóa. Giọng văn chân chất, mộc mạc nhưng nhiều sắc màu như những bài ca, bản nhạc thắm đượm tình yêu quê hương, đất nước; ca ngợi con người Định Hóa dù cuộc sống còn nhiều thiếu thốn nhưng luôn lạc quan, tự hào về truyền thống cách mạng để vươn lên xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp.
Nhà văn Hoàng Luận cho hay: “Để có được những “đứa con tinh thần” như ý, tôi phải đến từng bản làng, từng sườn núi nơi mà Trung ương Đảng, Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng làm việc. Có khi tôi đùm cơm đi vào rừng vài ngày tìm hiểu các di tích, hỏi các cụ cao niên về lịch sử ATK. Ở mảnh đất Định Hóa này, tôi nắm rõ các địa danh như lòng bàn tay. Để tĩnh tâm và hiệu quả, tôi thường ra địa điểm Di tích Báo Quân đội nhân dân ra số đầu tiên ở bìa rừng hoặc lên rừng dựng lán cọ để viết. Tôi ăn với rừng, ngủ với rừng, nghĩ với rừng, ngày nào cũng viết, đều đặn, mà đâu thấy mệt mỏi. Mỗi khi có tác phẩm được in là tôi sướng lắm vì đã quảng bá được một phần về quê hương mình”.
Tôi hỏi nhà văn Hoàng Luận: “Tại sao hơn 40 năm cầm bút ông chỉ “chuyên canh” đề tài cách mạng ở vùng ATK Định Hóa?”. Nhà văn của núi rừng nói: “Mình sinh ra và lớn lên ngay giữa “Thủ đô gió ngàn”, nơi diễn ra những sự kiện đã đi vào sử sách của dân tộc. Quê hương, con người, cảnh quan, những chứng tích về nơi ở và làm việc của Trung ương Đảng, Bác Hồ, các đồng chí lãnh đạo cao cấp khác cũng như cuộc sống hiện tại của bà con các dân tộc ở Định Hóa mình cần ghi chép lại, phản ánh để cho con cháu và độc giả cả nước được biết và hiểu về những giá trị đặc biệt này. Nó đa dạng và phong phú lắm!”.
“ĐÁNH THỨC” CÁC LÀN ĐIỆU THEN
Xã Định Biên là nơi sinh sống chủ yếu của bà con người dân tộc Tày, Nùng. Ở đây, từ trẻ nhỏ đến người già, ai cũng yêu thích làn điệu hát then, chơi đàn tính. Hiện tại, phong trào hát then, chơi đàn tính được nhân rộng và phát triển mạnh mẽ trong toàn huyện Định Hóa, thu hút đông đảo các tầng lớp nhân dân. Câu chuyện diễn ra cách đây hơn 16 năm, khi đó huyện Định Hóa khôi phục và tổ chức Lễ hội Lồng tồng. Các đội văn nghệ của bà con dân tộc Tày, Nùng tham gia, nhưng khi biểu diễn, các làn điệu then rất ít và các tiết mục “kém sức hút”. Sau lễ hội, ông Luận đề đạt ý kiến với chính quyền địa phương thành lập đội văn nghệ của thôn với mục đích khôi phục, phát triển các làn điệu then, đồng thời tạo sân chơi lành mạnh thu hút đông đảo người dân tham gia, qua đó giáo dục mọi người, nhất là thế hệ trẻ yêu làn điệu hát then truyền thống của người Tày.
Nhằm truyền dạy cho bà con, ông Luận đi về các địa phương, đến các cơ quan văn hóa của tỉnh Thái Nguyên để thu thập, tìm hiểu các làn điệu then, tự mình sưu tập, sáng tác, soạn lời hàng trăm làn điệu then với chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ và quê hương đổi mới với các làn điệu được yêu thích như Lượn, Cọi, Nàng ới... Ông Luận cho biết: Ban đầu, đội văn nghệ của thôn chỉ có 8 người, tài sản là vài chiếc đàn tính, dần dần có sự ủng hộ của địa phương để mua sắm thêm đàn, trang phục Tày, Dao, Nùng biểu diễn trong các buổi giao lưu. Hiện tại, đội văn nghệ thu hút hơn 40 thành viên tham gia. Nhà văn hóa thôn được đầu tư xây dựng trị giá 130 triệu đồng với diện tích khuôn viên rộng gần 1.000m2, rất thuận lợi cho đội sinh hoạt và dạy hát then, chơi đàn tính cho các cháu. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên tặng Đội văn nghệ thôn Khau Diều một bộ đàn oóc-gan và bộ âm ly. Hằng năm, vào dịp kỷ niệm các ngày lễ lớn, ngày hội như lễ cầu mùa, đội văn nghệ của xã Định Biên do ông Luận làm đội trưởng đều tổ chức giao lưu văn nghệ với các xã, thị trấn khác trong huyện...
Trong những năm qua, ông Luận mở lớp dạy hát then, chơi đàn tính miễn phí tại nhà, mỗi lớp có từ 15 đến 25 học viên, độ tuổi 12-35 đến từ các địa phương lân cận, thời gian học mỗi khóa khoảng 20-25 ngày. Mỗi khi có lời đề nghị của ngành văn hóa huyện, ông Luận lại khăn gói đến các địa phương dạy hát then, chơi đàn tính cho người dân. Ông Hoàng Văn Luận tâm sự: “Tôi thấy rất phấn khởi vì mình đã góp phần giáo dục, vun đắp cho thế hệ trẻ tình yêu văn hóa của dân tộc thông qua các làn điệu hát then, bản nhạc đàn tính”.
Với những đóng góp của mình, ông Luận đã được kết nạp vào Hội Văn hóa dân gian Việt Nam; là hội viên Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam, hội viên Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên. Năm 2016, ông được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú.
Bài và ảnh: Nguyễn Chí Hòa