GS, TSKH Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, ngày đó trong Ban Lễ tân nhà nước đón tiếp đoàn, gửi cho Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng bài viết về sự kiện này.

Theo sự phân công của Ban Lễ tân nhà nước, tôi sẽ tham gia tiễn Tổng thống Bill Clinton và phu nhân rời Hà Nội vào TP Hồ Chí Minh và lễ hồi hương hài cốt binh sĩ Hoa Kỳ tại Sân bay Nội Bài. Do đã có Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên tháp tùng Tổng thống và phu nhân lên Sân bay Nội Bài, nên nhiệm vụ của tôi chỉ là đúng 19 giờ có mặt tại khu VIP của sân bay. Tôi đến được chừng 5 phút thì thấy đoàn xe của Tổng thống đi tới, nhưng là ở phía trong sân bay. Đèn pha rực sáng, chuyên cơ của Tổng thống đậu ngay phía trước với khoang hành lý mở toang và trước cửa khoang là 3 chiếc quan tài phủ cờ Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Chúng tôi được lễ tân mời vào đứng trong phòng VIP, nhìn ra lễ đưa tiễn hài cốt binh sĩ Hoa Kỳ về nước qua cửa kính chứ không tham dự trực tiếp. Sau buổi tiễn, khi xem truyền hình tôi mới biết sự kiện trước cuộc đưa tiễn này. Đó là việc gia đình Tổng thống Clinton trong trang phục màu đen đã có mặt tại hiện trường tìm kiếm hài cốt một phi công Hoa Kỳ mất tích tại Mê Linh, Vĩnh Phúc (nay thuộc Hà Nội). Tại đây, Cơ quan Tìm kiếm tù binh và người mất tích của Bộ Quốc phòng Mỹ (DPAA) đã phối hợp với cơ quan chức năng của Việt Nam, từ những thông tin do người dân địa phương cung cấp đã có cuộc khai quật nơi được cho là Đại úy không quân Lawrence Evert bị bắn rơi năm 1967. Trong suốt buổi, các nhân viên Việt Nam và Hoa Kỳ trong đội tìm kiếm hài cốt đã lội ngập đầu gối xuống cánh đồng. Họ đào từng tảng bùn lên, đưa vào bờ tỉ mỉ sàng đãi và đã tìm thấy những mảnh vỡ nhỏ của chiếc máy bay Thần Sấm (F105), cùng những mảnh xương vụn, mảnh vải quân phục phi công... Từng chi tiết tìm thấy đều được cho vào túi, đánh số, xếp cẩn thận vào các thùng chứa. Hai bên tìm kiếm kết luận, đã tìm đúng hài cốt của phi công Hoa Kỳ Lawrence Evert được coi là mất tích từ 33 năm trước. Hai người con đã trưởng thành của người phi công xấu số này cũng có mặt tại hiện trường và không kìm nổi nước mắt khi nhận ra những di vật còn sót lại của cha mình.

leftcenterrightdel
Hồi hương hài cốt lính Mỹ tại Sân bay Nội Bài. Ảnh tư liệu. 


Tôi và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Dy Niên, Bộ trưởng Bộ Thương mại Vũ Khoan đứng trong phòng VIP sân bay, qua cửa kính nhìn thấy một toán binh sĩ quân đội Hoa Kỳ đang đứng xếp hàng tiến hành những thủ tục hồi hương 3 hài cốt, trước sự chứng kiến của Tổng thống Bill Clinton, phu nhân và con gái đang cúi đầu mặc niệm. Sau đó họ im lặng chứng kiến 4 quân nhân lần lượt đưa từng cỗ quan tài phủ quốc kỳ vào trong bụng chiếc phi cơ khổng lồ. Khi cánh cửa khoang hành lý khép lại, chúng tôi được mời bước ra sân bay để bắt tay chào từ biệt Tổng thống, phu nhân và con gái. Bộ trưởng Bộ Thương mại Vũ Khoan tiếp tục tháp tùng gia đình Tổng thống vào TP Hồ Chí Minh để gặp gỡ các doanh nghiệp Việt Nam buổi sáng hôm sau.

Trên đường trở ra chỗ xe đỗ bên ngoài, tôi hỏi Bộ trưởng Nguyễn Dy Niên: Thông điệp mà Tổng thống Hoa Kỳ muốn truyền tải tới thế giới là thế nào, khi ông đến tận nơi tìm kiếm quân nhân mất tích, rồi làm lễ tiễn đưa hài cốt, đặc biệt mang 3 bộ hài cốt đó trên chính chiếc chuyên cơ của mình? Ông Nguyễn Dy Niên đã trả lời: Ngài Bill Clinton khi còn trẻ là người tích cực chống cuộc chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam, đã từ chối quân dịch, nay là đương kim Tổng thống, thấy mình phải có trách nhiệm khép lại những hậu quả của cuộc chiến. Khi các phương tiện truyền thông phát đi hình ảnh của 3 sự kiện mà chị vừa nhắc tới, thì đó chính là một thông điệp gửi tới người dân Mỹ: Phải đối mặt với quá khứ để rồi khép lại quá khứ, tạo ra hòa bình, hợp tác với một dân tộc đã phải chịu nhiều đau thương, mất mát trong cuộc chiến ấy. Tôi cảm ơn Bộ trưởng về lời giải thích trên và còn nhắc lại với ông về sự kiện năm 1991, khi nước Pháp muốn xây dựng quan hệ ngoại giao tầm cao với Việt Nam. Trước hết, họ đặt hàng đạo diễn Schoendoerffer đến Việt Nam thực hiện bộ phim “Điện Biên Phủ”, tái hiện trận đánh cuối cùng của quân Pháp ở thung lũng lòng chảo Điện Biên. Rồi hai năm sau, Tổng thống F.Mitterrand đã khai trương tại Pháp một đài kỷ niệm những cuộc chiến tranh Đông Dương. Tiếp đến, Tổng thống đã đến thăm nước ta, từ đó mối quan hệ Việt-Pháp mới thực sự phát triển mạnh mẽ. Ông Nguyễn Dy Niên nhìn tôi gật đầu, nói: Đúng thế đấy, trường hợp này với nước Mỹ cũng tương tự như vậy.

NGUYỄN THỊ KIM THOA