QĐND - Cựu chiến binh (CCB), thương binh Phạm Văn Thiều nhập ngũ năm 1970. Huấn luyện xong, từ năm 1971, ông thuộc biên chế của Tiểu đoàn 91 bộ đội đặc công thuộc Mặt trận 44-Quảng Đà, rồi được điều về Huyện đội Đại Lộc (Quảng Nam). Kết thúc chiến tranh, trong quá trình học tại Trường Đại học Y Hà Nội, ông phải bỏ hẳn một mắt do vết thương cũ tái phát; tốt nghiệp, ông công tác tại Bệnh viện Đa khoa Hải Dương cho đến năm 2012 thì nghỉ hưu.

GHI CHÉP ĐỂ PHÒNG KHI... “HẬU SỰ”

Ông Thiều kể: “Chiến trường Quảng Đà hồi ấy vô cùng ác liệt. Quân bổ sung có những người chưa kịp quen nhau đã vĩnh viễn về với đất. Bởi vậy, gặp người mới là tôi ghi ngay tên tuổi, quê quán của họ vào sổ tay, phòng khi giải quyết “hậu sự”.

Ông Phạm Văn Thiều (thứ hai, từ trái sang) cùng các CCB Mặt trận 44-Quảng Đà tại chiến trường xưa Quảng Nam.

Từ tư liệu tích lũy, ông chủ động cung cấp cho mọi người những điều ông biết về đồng đội đã hy sinh. Việc ấy đặc biệt thiết thực trong tìm kiếm hài cốt liệt sĩ sau khi chiến tranh kết thúc. Hồi cuối năm 2012, Báo Quân đội nhân dân đưa tin về việc ngày 16-2-1973, ông trực tiếp chôn cất thi hài 3 đồng đội thuộc Tiểu đoàn 1, Mặt trận 44-Quảng Đà, kèm số điện thoại. Thế là không lâu sau, hài cốt của 3 liệt sĩ ấy đã được cất bốc. Ông nói tâm đắc: “Cả 3 bộ hài cốt gần như còn nguyên vẹn, nằm sát nhau, chân duỗi về phía dòng sông Vu Gia, đúng thứ tự như tôi đã ghi dấu. Sau đó, hài cốt của liệt sĩ Nguyễn Chính và liệt sĩ Vũ Đoàn được gia đình đưa về quê hương”. Đăm chiêu giây lát, ông kể tiếp: “Riêng hài cốt của anh Hải, do chưa có tin tức người thân nên được đưa vào an táng tại Nghĩa trang liệt sĩ xã Đại Minh, huyện Đại Lộc. Bấy nay chắc cũng được yên ấm”.

Ông cho biết, ông còn giới thiệu thân nhân liệt sĩ ở miền Bắc với ông Nguyễn Trung Chính (nguyên Huyện đội trưởng), ông Lê Nhật Tập (nguyên Huyện đội phó, Chính trị viên phó) Huyện đội Đại Lộc và những anh em khác. Nhờ đó, hài cốt của các liệt sĩ: Phan Quốc Đa, Phạm Văn Xuân, Vũ Văn Nguyên đã sớm được đưa về quê mẹ ở tỉnh Hải Dương.

Nhiều năm rồi, dù sức khỏe giảm sút, ông Thiều vẫn cùng một số anh em trở lại chiến trường xưa tri ân đồng đội và nhân dân. Có lần tôi chứng kiến ông vét đồng tiền cuối cùng (do bà Mai-vợ ông đưa lúc ông lên đường vào huyện Đại Lộc) đưa cho người đồng đội cũ đang phải gồng mình chống chọi với bệnh tật. Sợ bạn từ chối, ông nói chân thành: “Chúng ta đến với nhau, đừng phân biệt giàu, nghèo, vụng, khéo; đừng ai tự ti cả. Những điều ấy sao có thể sánh được với điều chúng ta đã có và đang giữ gìn trong trái tim mỗi người”.

VIẾT THƯ HỘ

 Ở Quảng Đà, những năm đánh Mỹ, hầu hết thanh, thiếu niên phải chiến đấu chống giặc từ rất sớm, nên nhiều người không được học tại trường lớp. Anh Trống người Điện Bàn, Đại đội trưởng Đại đội 3 thuộc Tiểu đoàn 1, chưa biết chữ, phải ký tên bằng cách vẽ cái hình tròn (mặt trống), rồi vạch một nét chúi đầu xuống hình ấy (dùi trống). Trai gái tỏ tình rất khó khăn, vì các chàng trai thường xuyên ra trận nên không trực tiếp gặp nhau được, đành phải dựa vào lá thư. Nhưng đọc chữ còn loay hoay, nói chi đến viết. Ngập ngừng nhiều lần, cuối cùng mọi người nói thẳng thừng với “ông Thiều tú tài miền Bắc” - Trợ lý hậu cần-tài chính Huyện đội Đại Lộc, nhờ ông viết thư hộ.

 Trong số hàng chục người được ông viết thư hộ có chị Lệ, y tá Huyện đội Đại Lộc. Chị Lệ sinh năm 1949, hơn ông một tuổi, xinh tươi, nhiệt tình công tác, được mọi người yêu mến. Nói về trường hợp chị Lệ, ông vui hẳn lên, giọng đầy nhiệt huyết: “Một lần đi làm nhiệm vụ qua khe Tập Phước, chị Lệ trượt chân, chìm nghỉm. Tôi nhao xuống, kịp thời đưa chị lên, thoát chết. Hai chị em cùng hú vía! Cũng bởi vậy, từ tâm can, chị coi tôi như người em thân thiết trong nhà. Hồi giữa năm 1972, chị đọc cho tôi nghe lá thư của anh lính thông tin huyện đội gửi cầu hôn chị. Ý tứ anh này rất thật thà, nhưng phải cái lời lẽ điệu đàng thái quá, dẫn đến câu văn cứ “sáo sáo”. Điều đó đã làm cho chị Lệ thiếu cảm tình và không nhận lời yêu. Song, do không muốn làm người lính ấy phật lòng, nên chị nhờ tôi đưa bút thể hiện rằng, chị chỉ “khước từ một nửa”. Tức là không yêu nhưng vẫn quý, vẫn trân trọng tình cảm của anh ấy. Tôi hết sức xúc động và tôi đã làm được như ý của chị. Rốt cuộc, “cả nhà” đều vui, mọi sự hài hòa, tốt đẹp”. Về sau chị Lệ lấy anh Hòa quân y sĩ. Hai vợ chồng đều công tác đến khi nghỉ hưu. Người lính thông tin kia cũng yên bề gia thất...

Ngay sau ngày thống nhất đất nước, tất cả anh chị em “ít chữ” ở Huyện đội Đại Lộc đều được đi học ở Trường Văn hóa Hội An (Quảng Nam). Ông Thiều thường đến thăm và động viên họ. Hôm gặp anh Trống, ông hỏi đùa vui: “Anh Trống làm gì ở đây đấy?”. Anh Trống cười khà khà: “Mi biết rồi còn hỏi gì nữa. Nhưng cho tau (tao) đánh thằng giặc thì hợp hơn. Học chữ khó nhai lắm!...”. Ngẫm câu trả lời của người đại đội trưởng một thời oanh liệt, ông xúc động ôm lấy bạn, mặc cho nước mắt tuôn trào... 

Bài và ảnh: PHẠM XƯỞNG