“Mỗi năm lại thêm vài người không đến! Lẽ ra hôm nay có Thiếu tướng Phùng Bá Thường, nguyên Tham mưu trưởng Trung đoàn 9 ngày giải phóng Thủ đô, nhưng ông đang nằm điều trị tại Viện Y học cổ truyền Quân đội. Chút nữa chúng tôi sẽ qua thăm ông”, lời tâm sự cùng tiếng thở dài trong căn nhà nhỏ số 104 khu nhà A2, tập thể 8-3 (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) của cựu chiến binh Nguyễn Đình Toàn làm hai đồng đội xưa là Nguyễn Đắc Vượng và Phan Hoài Cảnh trầm xuống. Cả ba cựu chiến binh năm nay đều đã ngoài 80 tuổi, nhưng ký ức, kỷ niệm và tình đồng chí, đồng đội của những năm tháng chiến tranh, đặc biệt là những ngày giữa mùa thu năm 1954-cách đây 63 năm, những chiến sĩ Trung đoàn 9 căng đầy tuổi đôi mươi bừng bừng khí thế tiến về Thủ đô, tiếp quản thị xã Hà Đông vẫn vẹn nguyên như vừa mới xảy ra.
“Trước ngày tiếp quản thị xã Hà Đông, hàng trăm đồng chí, đồng đội của chúng tôi đã ngã xuống”, cựu chiến binh Phan Hoài Cảnh, nguyên chiến sĩ Đại đội 87, Tiểu đoàn 353 tâm sự. Sau Chiến dịch Điện Biên Phủ, đơn vị nhận lệnh áp giải 500 tù binh địch về Thanh Hóa, sau đó, được lệnh vừa hành quân vừa chiến đấu từ Thanh Hóa về Ninh Bình, Nam Định, Hòa Bình và băng qua địa bàn tỉnh Hà Tây tiến thẳng về Hà Nội. “Tiểu đoàn 353 của chúng tôi bị thiệt hại khi đánh phục kích địch trên tuyến đường 10”-cựu chiến binh Nguyễn Đình Toàn tiếp lời.
Từ trái qua phải: CCB Nguyễn Đắc Vượng, Phan Hoài Cảnh, Nguyễn Đình Toàn.
Ngày 20-6-1954, Trung đoàn 9 thọc thẳng một mũi tiến công vào sau lưng địch ở Ninh Bình. Theo nhận định, địch sẽ bỏ chạy theo hướng Đường 10. Để chặn địch, Tiểu đoàn 353 được lệnh hành quân, xây dựng trận địa mai phục đánh chặn đầu khóa đuôi. Thế nhưng, do người dẫn đường bị mất phương hướng nên khi tiểu đoàn hành quân đến nơi, công tác chuẩn bị chưa thực sự chu đáo thì địch đã vào trận địa mai phục. Cả đơn vị nổ súng, xe tăng và lực lượng địch điên cuồng chống trả. Tuy trận đánh thắng lợi nhưng nhiều cán bộ, chiến sĩ của tiểu đoàn bị thương vong. Đến cuối tháng 7, trung đoàn được lệnh ngừng bắn, củng cố lại lực lượng chuẩn bị tiếp quản thị xã Hà Đông.
Ngày 8-10, cán bộ, chiến sĩ trung đoàn trong bộ quân phục còn nguyên nếp gấp tiến về thị xã Hà Đông. “Bộ quân phục mới tinh được cấp sau khi có lệnh ngừng bắn, nhưng ai cũng cất đi để dành cho ngày này”, cựu chiến binh Nguyễn Đắc Vượng nhớ lại. Ngày 8-10-1954, Nguyễn Đắc Vượng vinh dự là chiến sĩ đi hàng đầu, bảo vệ lá cờ Tổ quốc đang tung bay trên mảnh đất quê hương. Cựu chiến binh Nguyễn Đắc Vượng hồi tưởng: “Chúng tôi tiến quân vào thị xã Hà Đông, cửa ngõ Thủ đô, nhân dân ùa ra hai bên đường vẫy cờ, hoa rực rỡ và hô vang: “Hồ Chí Minh muôn năm”. Chúng tôi không biết nhân dân đã may cờ từ lúc nào mà sao nhiều và đẹp đến thế”. Sau đó, các bộ phận của Trung đoàn 9 tản ra đóng quân và thực hiện nhiệm vụ theo mệnh lệnh.
Mang theo những ký ức của ngày tiếp quản thị xã Hà Đông, chúng tôi cùng cựu chiến binh Nguyễn Đình Toàn đến thăm Thiếu tướng Phùng Bá Thường. Năm nay đã 93 tuổi nhưng người chỉ huy trung đoàn năm xưa vẫn minh mẫn kể lại với chúng tôi:
- Cuối tháng 7, đơn vị đang chuẩn bị cho những trận đánh lớn giải phóng Hà Nội thì nhận được lệnh ngừng bắn, chờ thời gian tiếp quản thị xã Hà Đông. Đảng ủy, chỉ huy trung đoàn xác định, cần làm tốt công tác tư tưởng cho bộ đội để chuyển trạng thái từ sẵn sàng chiến đấu sang tiếp quản, “địch rút đến đâu, ta tiếp quản đến đó”, nâng cao phẩm chất cách mạng Bộ đội Cụ Hồ trong thời gian tiếp quản để xây dựng lòng tin với nhân dân, thực hiện nghiêm chỉ đạo của cấp trên. Đồng thời xây dựng kế hoạch và cách thức xử lý các tình huống xấu có thể xảy ra trong quá trình hành quân, tiếp quản thị xã Hà Đông.
Nhờ có sự chuẩn bị chu đáo nên quá trình tiếp quản diễn ra an toàn tuyệt đối. Ngày đầu tiếp quản, thị xã Hà Đông tràn ngập rác thải và xú uế. Đảng ủy, chỉ huy trung đoàn đã tập trung lực lượng vận động nhân dân cùng tổ chức dọn dẹp vệ sinh. Chỉ trong hai ngày, đường sá và các khu vực công cộng đã trở nên sạch, đẹp...
Bài và ảnh: VIỆT THÙY