QĐND - Những năm 20 của thế kỷ 20 là những năm cực kỳ quan trọng trong đời sống chính trị của đất nước, gắn chặt với tên tuổi Nguyễn Ái Quốc. Đó là thời kỳ nước ta trải qua một cuộc khủng hoảng đường lối cứu nước và xuất hiện Nguyễn Ái Quốc như một vị cứu tinh của dân tộc.

Uy tín của Nguyễn Ái Quốc bắt đầu hình thành từ năm 1919 với Bản Yêu sách của nhân dân Việt Nam gửi Hội nghị Versailles mà thời đó báo chí Pháp gọi là “quả bom chính trị nổ giữa Pa-ri”. Uy tín đó được củng cố và tăng lên qua những hoạt động chính trị của Người tại Pháp, đặc biệt từ khi thành lập Hội Liên hiệp thuộc địa và cho ra đời tờ báo Le Paria (Người cùng khổ) và cuốn sách Bản án chế độ thực dân Pháp. Những hoạt động chính trị đó không chỉ có tiếng vang trên đất Pháp, mà còn lan tỏa khắp năm châu, đăc biệt ở các nước thuộc địa và phụ thuộc.

Tên tuổi Nguyễn Ái Quốc lan truyền nhanh chóng trên khắp đất nước, khích lệ những thanh niên trí thức trăn trở với vận nước tìm những con đường khác nhau ra nước ngoài tìm Nguyễn Ái Quốc. Sự háo hức của lớp trẻ thời đó đã tạo ra hai luồng xuất dương tìm đến Nguyễn Ái Quốc, trước hết là sang Pháp, sau đó qua Trung Quốc. Lớp thanh niên trí thức yêu nước sang Pháp tìm Nguyễn gồm Nguyễn Văn Tạo, Nguyễn Khánh Toàn, Bùi Công Trừng, Ngô Đức Trì, Trần Văn Giàu, Trần Đình Long, Dương Bạch Mai… Lớp trẻ sang Quảng Châu đến với Nguyễn là những “chàng trai bãi khóa” trong phong trào truy điệu và để tang nhà chí sĩ Phan Chu Trinh bị cảnh sát Pháp đàn áp, truy lùng như Lê Hữu Lập, Nguyễn Công Thu, Nguyễn Danh Thọ, Phạm Văn Đồng, Nguyễn Sơn, Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Hới, Nguyễn Văn Hoan, Trịnh Đình Cửu…(Bắc Kỳ), Lê Duy Điếm, Trần Phú, Nguyễn Ngọc Ba, Nguyễn Văn Lợi, Phan Trọng Bình, Phan Trọng Quảng… (Trung Kỳ), Ngô Thiêm, Lê Văn Phát, Nguyễn Mạnh Trinh… (Nam Kỳ). Lớp trẻ đến với Nguyễn Ái Quốc là đến với người tìm ra con đường cứu nước có hy vọng cho dân tộc, là đến với lãnh tụ cuộc cách mạng tương lai.

Bác Hồ với học sinh trường Trưng Vương-Hà Nội (năm 1956). Ảnh tư liệu

Nỗ lực của Nguyễn Ái Quốc sau 5 năm tìm được con đường giải phóng dân tộc khỏi ách áp bức thực dân đã bắt đầu có chút thành quả: một lực lượng thanh niên trí thức trăn trở với vận mệnh đất nước tại Quảng Châu đã quy tụ bên Người, coi Người là thầy, là lãnh tụ, sẵn sàng theo thầy và xả thân vì đại nghĩa. Đó là một lực lượng chưa đông, nhưng vô cùng quan trọng để Người “gieo mầm cách mạng”. Và trong hoàn cảnh đó, người thầy, người hướng đạo phải làm gì để vươn tới tầm vóc mà các bậc cách mạng lão thành thuộc thế hệ cha chú như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh từng kỳ vọng?

Tháng 6-1923, khi rời nước Pháp sang Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc đã để lại cho những người bạn chiến đấu của mình trong Hội Liên hiệp thuộc địa và Tòa soạn báo Le Paria một lá thư thắm tình đồng đội, chan chứa sự đồng cảm của những người cùng cảnh ngộ và bày tỏ ý định của Người:

“ Chúng ta phải làm gì?...

Đối với tôi câu trả lời đã rõ ràng: trở về nước, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do, độc lập”.

Đoạn trích dẫn trên cho ta hình dung được bốn công đoạn (bước) mà Nguyễn Ái Quốc sẽ thực hiện trong tương lai: 1) Trở về nước; 2) Tổ chức; 3) Huấn luyện và 4) Đấu tranh.

Ở bước thứ nhất, trở về nước. Trong hoàn cảnh “các nhà hoạt động bản xứ đều bị giám sát và truy nã rất ráo riết tại chính nước họ. Nhưng ở một nước làng giềng họ có thể hoạt động dễ dàng hơn, vì có ít người biết họ”(1) và bầu không khí chính trị Quảng Châu thuận lợi dưới thời Tôn Trung Sơn. Nguyễn Ái Quốc, khi về đến Quảng Châu vào tháng 11-1924, đã quyết định biến mảnh đất này thành trạm đầu cầu của cách mạng Việt Nam. Từ đó, Quảng Châu trở thành trị sở của Tổng bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên và Tòa soạn các tờ báo mà Người sáng lập, nơi tổ chức huấn luyện đội ngũ cán bộ cách mạng và tuyển chọn thanh thiếu niên gửi đi đào tạo ở các trường bạn. Nguyễn Ái Quốc dựa vào lực lượng thanh niên trí thức yêu nước để thực hiện những nhiệm vụ trọng đại đó.

Đầu tiên, Người tiếp xúc với những thành viên trong Tâm Tâm Xã tìm hiểu những tâm tư, nguyện vọng của họ, giác ngộ họ và đưa họ vào một tổ chức chính trị mang màu sắc tuổi trẻ - Việt Nam Cách mạng Thanh niên và cho ra đời tờ Thanh Niên làm cơ quan ngôn luận của tổ chức vào tháng 6-1925. Tổ chức cách mạng và tờ báo đó cùng với Người tiếp tục chuẩn bị về chính trị-tư tưởng và tổ chức để xây dựng một đảng Cộng sản ở Việt Nam. Tiếp đến, Người tung thanh niên về trong nước thực hiện cùng một lúc hai nhiệm vụ: xây dựng một hệ thống tổ chức cách mạng từ chi bộ lên Kỳ bộ trên toàn quốc và lực chọn những thanh niên trí thức yêu nước sang Quảng Châu dự các lớp huấn luyện chính trị. Với sự nỗ lực của những người tiên phong, đến những tháng đầu năm 1927, một hệ thống tổ chức cách mạng Thanh Niên được phủ khắp đất nước. Không một tổ chức chính trị cùng thời nào (như Hưng Nam-Tân Việt, Việt Nam Quốc dân Đảng…) có được mạng lưới rộng như vậy. Được thế, trước hết nhờ tầm nhìn chiến lược của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc.

Đồng thời với việc mở lớp huấn luyện những người cổ động, những người tuyên truyền, những người tổ chức tại Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc, thông qua Phái bộ Bô-rô-đin, lựa chọn và làm thủ tục cho thanh thiếu niên Việt Nam sang học tại Trường Đại học Phương Đông và các trường khác trên đất nước Xô Viết. Đi theo ngả đường này đến nhập học Trường Phương Đông ở Mát-xcơ-va là Lê Hồng Phong, Trần Phú, Phùng Chí Kiên…Trong một lá thư gửi Ủy ban Trung ương Đội Thiếu niên Tiền phong trực thuộc Đoàn Thanh niên Cộng sản Liên Xô ngày 22-7-1926, Nguyễn Ái Quốc đã bày tỏ:

“ Chúng tôi có tại đây (Quảng Châu, Trung Quốc) một nhóm thiếu niên Việt Nam. Các em đều từ 12 đến 15 tuổi. Đó là những thiếu niên Cộng sản đầu tiên của Việt Nam bị chủ nghĩa đế quốc Pháp áp bức và ở đó mọi việc giáo dục đều bị cấm… Lúc chúng tôi nói với các em về cách mạng Nga, về Lê-nin và các bạn, những chiến sĩ Lê-nin-nít Nga nhỏ tuổi, thì các em rất sung sướng và đòi sang với các bạn để thăm các bạn, học tập với các bạn và để trở thành như các bạn-những chiến sĩ Lê-nin-nít nhỏ tuổi.

Rõ ràng, Nguyễn Ái Quốc đã có ý thức chuẩn bị cho cuộc cách mạng tương lai một đội ngũ cán bộ gồm những người trẻ tuổi đó.

Để lật nhào bộ máy thống trị thực dân-phong kiến, giành chính quyền về tay nhân dân sớm muộn phải cần tới bạo lực vũ trang, vì thế, ở một hướng khác, Nguyễn Ái Quốc từ rất sớm đã chuẩn bị cho cách mạng một đội ngũ cán bộ quân sự. Người đã gửi nhiều thanh niên Việt Nam theo học Trường Quân sự Hoàng Phố của Tôn Trung Sơn dưới sự huấn luyện của các chuyên gia quân sự Xô Viết, trong số đó có Nguyễn Sơn, Phùng Chí Kiên, Đỗ Huy Liêm, Nguyễn Tường Loan, Lê Thiết Hùng… và cho xuất bản báo Lính Cách mệnh. Trong một bài viết trên báo Lính Cách mệnh đã khẳng định tính tất yếu của con đường bạo lực vũ trang đối với cuộc cách mạng dân tộc nước ta: “Cách mệnh vô luận ở về thời đại nào, theo về hoàn cảnh nào, muốn cho thành công thì nhất định phải dùng vũ lực, bởi vì thống trị giai cấp nó đè nén mình, nó hà hiếp mình, là nó cậy nó có vũ lực của bọn nó, nên bây giờ cách mệnh cũng phải có vũ lực của cách mệnh để đánh cho bọn thống trị giai cấp thất thế đi, hết nọc đi thì cách mệnh mới thành công được”.

Ở thời dựng Đảng này, lực lượng thanh niên trí thức yêu nước, một bộ phận năng động và nhạy cảm nhất trong thanh niên là chỗ dựa cơ bản, chủ yếu của Nguyễn Ái Quốc trong quá trình đưa chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào Việt Nam.Trước Nguyễn Ái Quốc, các lãnh tụ của phong trào cách mạng chỉ nhìn nhận và sử dụng thanh niên như một phương tiện để đạt tới mục đích của mình. Với Nguyễn Ái Quốc tình hình đã khác. Trong toàn bộ hoạt động cách mạng của mình, cả trên bình diện lý luận và thực tiễn, Nguyễn Ái Quốc hoàn toàn và thực sự đặt sự tin cậy vào lớp người trẻ tuổi, đặc biệt là lớp thanh nhiên trí thức yêu nước. Trên bình diện lý luận Nguyễn Ái Quốc đã viết nhiều tác phẩm như Trung Quốc và Thanh niên Trung Quốc, Bản án chế độ thực dân Pháp, Đường Cách mệnh, trong đó xác định vai trò to lớn của thanh niên trong tiến trình cách mạng giải phóng dân tộc. Trên bình diện thực tiễn Người đã lập tổ chức cách mạng theo khuynh hướng mác-xít và cơ quan ngôn luận mang tên Thanh Niên. Người thu hút lực lượng trẻ, giáo dục họ, dìu dắt họ, thử thách họ qua công việc và cuối cùng trao cho họ những trọng trách trong các tổ chức cách mạng. Những người mà Nguyễn Ái Quốc đặt lên vai họ những trọng trách nặng nề đều thuộc lớp trẻ ở độ tuổi đôi mươi. Có thể kể ra một vài ví dụ: Nguyễn Đức Cảnh, Bí thư Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng năm 19 tuổi; Nguyễn Văn Hoan, Bí thư Liên tỉnh bộ Thanh Niên Hà-Nam-Ninh năm 20 tuổi; Trần Văn Cung, Nguyễn Sĩ Sách, Phạm Văn Đồng… từng giữ những chức vụ công tác quan trọng trong Thanh niên cũng mới ngoài 20 tuổi đời hoặc Trần Phú, Tổng bí thư đầu tiên của Đảng lúc mới 26 tuổi…

Lực lượng trẻ tuổi ấy từ những người tuyên truyền cổ động, những người tổ chức đã trở thành bộ khung quan trọng của Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đầu năm 1930. Có thể nói không quá lời rằng, cuộc cách mạng giải phóng dân tộc nước ta chủ yếu do thế hệ trẻ được Nguyễn Ái Quốc giáo dục, rèn luyện, khởi xướng và tiến hành.

PGS.TS Phạm Xanh

(1) Hồ Chí Minh Toàn Tập. Tập 2. NXB Chính trị quốc gia. Hn,1980, tr 208.