Nửa thế kỷ nỗi đau còn thổn thức

Ông Phạm Thành Công, nguyên Giám đốc Ban Quản lý Khu chứng tích Sơn Mỹ, một trong những nhân chứng của vụ thảm sát xúc động: “Tôi sinh ra và lớn lên ở Sơn Mỹ. Những năm 1966-1967, nơi đây là khu vực đặc trách của lữ đoàn 2 thủy quân lục chiến Nam Triều Tiên. Đến năm 1968, quân Nam Triều Tiên bàn giao địa bàn này lại cho lữ đoàn 11, một đơn vị nổi tiếng tàn bạo, hung dữ thuộc sư đoàn Americal (Mỹ). Một ngày đầu tháng 2-1968, sau khi bắn pháo, Mỹ cho quân vào làng tôi đốt nhà, gom dân tại vạt ruộng, mấy tiếng sau thì chúng rút đi, người dân được thả về. Mọi người có ngờ đâu đó chính là cuộc tập rượt cho đợt giết người không gớm tay chỉ sau đó một tháng”.

Hướng dẫn viên Nguyễn Thị Hữu Lộc thuyết minh tại khu chứng tích.

5 giờ 30 phút ngày 16-3-1968, từ phía núi Răm, xã Bình Liên, Chi khu Sơn Tịnh và Tiểu khu Quảng Ngãi, Mỹ bất ngờ pháo kích dữ dội vào 4 thôn của xã Sơn Mỹ. Nhiều trẻ em và nông dân ở hai xóm Bình Đông, Bình Tây bị giết hại ngoài đồng do đạn pháo. Pháo vừa dứt thì hai chiếc trực thăng UH-1A bay đến bắn rốc-két và đại liên vào các điểm dân cư của hai thôn Tư Cung, Cổ Lũy. Kế đó, một tốp trực thăng gần chục chiếc từ hướng Chu Lai bay vào đổ quân xuống vạt ruộng của xóm Thuận Yên ở phía tây thôn Tư Cung. Một tốp trực thăng khác đổ quân xuống gò đất trống ở rừng Bà Chín Chưu, từ đây lính bộ binh băng qua cầu Khê Hội vào thôn Cổ Lũy.

Tại thôn Tư Cung, đại đội Charlie do tên đại úy Ernest Medina chỉ huy tỏa ra chặn các ngả đường và cánh đồng, vừa đi vừa xả súng vào bất cứ ai mà chúng gặp. Gia đình bà Nguyễn Thị Đốc đang quây quần bên mâm cơm sáng đạm bạc với cơm nguội và vài củ khoai thì lính Mỹ bất thần xông đến xả đạn giết chết 9 người. Cạnh nhà bà Đốc, gia đình ông Đặng Hãnh cũng bị lính Mỹ đốt nhà, bắn chết 6 người. Cụ Trương Thơ, 72 tuổi, bị lính Mỹ tóm râu lôi từ nhà ra sân đánh đập, cắt râu, xô xuống giếng rồi ném lựu đạn sát hại.

Với trẻ em, lính Mỹ cũng thẳng tay sát hại, cháu Đức (8 tuổi)-con chị Trinh từ hầm chạy ra liền bị bắn chết khi trong miệng còn đang nhai đầy cơm. Giết xong cháu bé, tốp lính Mỹ đặt mìn, giật tung hầm giết chết cả 7 người, gồm mẹ con chị Trinh, ba mẹ con chị Hòa. Một sản phụ là chị Võ Thị Mại vừa mới sinh hôm trước, sức yếu không kịp xuống hầm đã bị lột hết quần áo, bị hãm hiếp cho đến chết. Chị Ngôn ở Mỹ Lai đang có thai, đến gần ngày sinh, bị lính Mỹ hãm hiếp rồi dùng lưỡi lê đâm thủng bụng. Trên một đoạn mương chưa đầy 30m đầu làng, 170 người  bỏ mạng. Sau này, một lính Mỹ khai rõ rằng, anh ta nhìn xuống con mương thấy xác người chồng chất trong vũng máu, toàn người già, phụ nữ, trẻ em. Tên trung úy Calley bắn những người còn sống đứng hoặc quỳ trong lòng mương, sau đó bắn tiếp những người mới bị điệu đến. Lính Mỹ cứ tiếp tục giải từng tốp dân làng xuống, lùa họ xuống con mương rồi quay đi để Calley bắn suốt một tiếng rưỡi đồng hồ.

Ông Phạm Thành Công (mặc áo trắng, đứng hàng giữa) chụp ảnh lưu niệm với khách tham quan khu chứng tích.

Cụ Hà Thị Quý (93 tuổi), thôn Tư Cung, nhân chứng lớn tuổi nhất trong vụ thảm sát Sơn Mỹ bồi hồi: “Tôi đang băm rau lang thì bất ngờ lính Mỹ ập vào nhà, lùa tôi, mẹ chồng, con gái, đứa cháu ra đường. Rồi chúng đốt nhà, bắn chết mẹ chồng, con gái và cháu ngay trước mặt tôi. Hoảng sợ, tôi cắm đầu chạy thì bị chúng bắn vào hông, rớt xuống con mương. Nhiều phụ nữ ở làng Hồng còn bị lính Mỹ giở trò thú vật ghê tởm trước khi sát hại một cách dã man. Cháu Phạm Thị Mùi (14 tuổi) bị nhiều tên lính thay nhau hãm hiếp rồi đẩy Mùi vào nhà châm lửa đốt... Lớp người trước trúng đạn ngã xuống rồi đến lớp người sau, sau nữa. Xác người ngổn ngang trên đường làng, ngõ xóm, nhà cửa cháy rụi. Trong số 504 người bị sát hại có 182 phụ nữ (17 người đang mang thai), 178 trẻ em (56 em dưới 5 tháng tuổi)... Có 247 căn nhà bị thiêu rụi, hàng nghìn trâu, bò, gia súc bị giết. Con mương dẫn nước trong làng trở thành huyệt đầy xác người và máu đỏ”.

Nhắc đến gia đình mình, ông Công nấc nghẹn: “Khoảng 8 giờ sáng hôm đó, 3 tên lính Mỹ kéo đến nhà tôi. Phát hiện 6 mẹ con tôi (gồm mẹ tôi, chị tôi, tôi và 3 đứa em, đứa bé nhất mới 2 tuổi) đang núp dưới hầm tránh pháo, chúng lôi cả lên, bắt dồn vào một chỗ, rồi bắt đầu đốt nhà. Đốt xong, chúng lại lùa mẹ con tôi xuống hầm. Với bản năng người mẹ, mẹ bảo chị em tôi chui xuống trước, còn mẹ xuống sau. Trong góc hầm, chị em chúng tôi sợ run bần bật, ra sức bấu chặt vào người mẹ. Địch thả lựu đạn, căn hầm sập xuống, bóng tối bao trùm. Mẹ, chị và 3 em tôi chết cả…”.

Đưa chúng tôi đi thăm Khu chứng tích Sơn Mỹ, hướng dẫn viên Nguyễn Thị Hữu Lộc cho biết: “Không chịu nổi cảnh tượng giết người man rợ, lính da đen Herbert Carter quay súng tự bắn vào chân mình để không phải tham gia cuộc thảm sát. Sau này, Herbert Carter kể lại, tình báo Mỹ cho rằng Tiểu đoàn 48 của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam đã ẩn náu tại làng Sơn Mỹ nên lục quân Mỹ quyết định tổ chức một cuộc tấn công lớn vào những thôn bị nghi ngờ. Tuy nhiên, khi vào làng không thấy một người lính Việt Cộng nào mà toàn là những nông dân đang chạy khỏi những túp lều bị đốt và rút cuộc đều bị lính Mỹ bắn chết”.

Chị Lộc tiếp lời: “Tất cả hình ảnh về cuộc thảm sát mà chúng tôi có được đều do trung sĩ Ronald Haeberle-nhiếp ảnh viên quân đội Mỹ cung cấp. Hôm đó, Haeberle được lệnh theo đại đội Charlie hành quân vào làng Hồng (tức Mỹ Lai 4 theo bản đồ quân sự của Mỹ) với tư cách là phóng viên quân đội”. Sau vụ thảm sát, Haeberle chỉ nộp 40 tấm ảnh đen trắng cho quân đội Mỹ và giữ lại 18 bức ảnh màu. Haeberle chính là nhân chứng quan trọng trong hành trình đưa vụ thảm sát ra ánh sáng sau đó 18 tháng.

Vào ngày 5-12-1969, Tạp chí Life đã đăng toàn bộ seri ảnh của nhiếp ảnh gia Haeberle cùng câu chuyện đằng sau những tấm hình. Cả thế giới khi ấy bàng hoàng trước cuộc tra tấn, hành hạ dân thường ghê rợn của lính Mỹ tại đất nước cách xa họ nửa vòng Trái Đất. Sự kiện này đã hâm nóng phong trào phản chiến và là một trong các nguyên nhân dẫn tới sự triệt thoái của quân đội Mỹ tại miền Nam Việt Nam những năm sau đó. Khắp nơi trên thế giới bày tỏ sự phẫn nộ, lên án hành động dã man và so sánh vụ Mỹ Lai với những vụ thảm sát khủng khiếp nhất trong lịch sử Chiến tranh thế giới thứ hai”.

Bên bức ảnh hai đứa bé nằm sấp trên bờ ruộng, đứa lớn nằm đè lên đứa nhỏ như đang che, chị Lộc xúc động: “Chính Haeberle đã kể rằng: “Một đứa trẻ chập chững bước lại phía chúng tôi. Nó chẳng hề kêu khóc một tiếng. Tôi quỳ xuống chụp ảnh nó. Một lính Mỹ quỳ xuống bên rồi bắn ba loạt đạn vào đứa bé, loạt đầu đẩy bật nó ra sau, loạt thứ hai hất tung nó lên, loạt thứ ba quật nó ngã sấp. Sau đó, tên lính thản nhiên đứng dậy bước đi”.

8 năm sau vụ việc, tháng 3-1971, người duy nhất bị kết án là thiếu úy William Calley vì phạm tội ác chiến tranh. Số người thiệt mạng dưới họng súng của Calley là khoảng 22 người. Ông ta chỉ phải ngồi tù 3 năm rưỡi với hình thức quản thúc tại gia...

Về Sơn Mỹ hôm nay, chứng kiến cảnh làng quê thanh bình đang từng ngày thay da đổi thịt, ít ai có thể hình dung được những đau thương, mất mát mà người dân nơi đây đã phải trải qua đúng 50 năm trước. Bà Cao Thị Hồng Hạnh-Giám đốc Ban Quản lý Khu chứng tích Sơn Mỹ cho biết: “Cán bộ thuyết minh của khu chứng tích đều được đào tạo bài bản, có kiến thức và niềm đam mê lịch sử, tận tình phục vụ mọi nhu cầu của khách tham quan, diễn giải sâu sắc về sự tàn ác của quân xâm lược Mỹ đối với bà con Sơn Mỹ và nhất là cuộc thảm sát đau thương. Mỗi năm, khu chứng tích đón khoảng 200.000 lượt khách trong và ngoài nước đến tham quan, dâng hương. Gần đến ngày kỷ niệm, lượng khách đổ về Sơn Mỹ rất đông. Khu chứng tích thực sự là nơi giáo dục truyền thống và lời cảnh tỉnh chiến tranh, kêu gọi hòa bình. Đã có rất nhiều người nước ngoài đến đây xem lại phim tài liệu, hiện vật, bức ảnh, nghe lại câu chuyện về vụ thảm sát đã không cầm được nước mắt. Nhiều du khách đã quá sốc trước sự tàn ác khủng khiếp của chiến tranh. Có lần chúng tôi đón đoàn khách từ Mỹ đến tham quan, nhưng mới chỉ xem bộ phim tư liệu, một số khách nữ đã bỏ ra ngoài với những khuôn mặt thất thần, họ đã bị sốc nặng. Họ không thể tiếp tục đi thăm thêm bất cứ một nơi trưng bày nào trong khu chứng tích”.   

Bài và ảnh: NGUYỄN VIỆT HÙNG