Cuộc tiếp nhận lịch sử

Ít ai biết, để sự kiện này diễn ra suôn sẻ, chúng ta đã phải trải qua nhiều ngày đấu trí với chính quyền thực dân Pháp đang cố vớt vát thể diện sau thất bại thảm hại ở Điện Biên Phủ. Và người đóng vai trò quan trọng trong sự kiện này là cố Đại tá Lưu Văn Lợi, nguyên Trưởng phòng Địch vận (nay là Cục Dân vận, Tổng cục Chính trị) với bí danh là Thiếu tá Nguyễn Văn Lê.

“Sau lễ khao quân ngày 6-6, anh Hùng (đồng chí Văn Tiến Dũng, Tổng Tham mưu trưởng) gặp riêng tôi giao nhiệm vụ của Tổng quân ủy cử tôi làm đại diện, cùng bác sĩ quân y Từ Giấy, đồng chí Thành và một tổ bảo đảm đi tiếp nhận thương binh, bệnh binh. Tôi hiểu đây là nhiệm vụ quan trọng nhưng ngay lúc đó chưa kịp định hình cụ thể nên chỉ hứa sẽ cố gắng hoàn thành nhiệm vụ dù phải gặp bất cứ khó khăn gì”-ông Lưu Văn Lợi kể.

Đây là hành động vừa nhằm cân bằng việc ta trao trả tù binh Âu-Phi và ngụy bị bắt tại Điện Biên Phủ của Pháp, đồng thời thực hiện ý đồ thăm dò việc đại diện hai bộ tổng tư lệnh họp hội nghị tại chỗ song song với Hội nghị Geneve (Hội nghị Quân sự Trung Giã sau này-PV). Mặc dù đã có kinh nghiệm trong tiếp xúc với nhiều người Pháp khi làm báo cũng như tham gia công tác vận động Pháp kiều và binh lính Pháp sau khi Hiệp định Sơ bộ ngày 6-3-1946 có hiệu lực, nhưng ông Lưu Văn Lợi canh cánh băn khoăn, bởi khác với những lần trước, đây là cuộc tiếp xúc với kẻ mình vừa cầm súng chiến đấu, nên ứng xử thế nào; tiếp nhận thương binh, bệnh binh do địch trả cụ thể có những công việc gì?... “Như để giải đáp thắc mắc của tôi, khi tiếp và dặn dò tôi trước khi đi, anh Văn (Đại tướng Võ Nguyên Giáp) nói: “Phải giữ vững lập trường nhưng cũng phải tỏ cho Pháp thấy Việt Minh là những người có thể nói chuyện được”-ông Lưu Văn Lợi kể.

Sau khi được trên thông qua chủ trương, 11 giờ ngày 11-6, đoàn công tác do ông Lợi dẫn đầu xuất phát từ căn cứ đi tiếp xúc với phía Pháp. “Dưới cái nóng tháng 6, càng tới gần vùng địch, ba chúng tôi càng bước tới vững vàng, đều đặn, trong đầu đã chuẩn bị tình huống địch trở mặt. Đoàn Pháp có ba người tiến ra phía đường. Trưởng đoàn tự giới thiệu là Thiếu tá James, sĩ quan tham mưu trình tờ công lệnh rồi giới thiệu Thiếu tá quân y Mistrot và một thượng sĩ làm thư ký. Thiếu tá James mời chúng tôi vào làm việc trong bốt vì có sẵn tiện nghi. Đề phòng bắt trắc, tôi cảm ơn nhưng nói hai đoàn nên ngồi họp ngay bên đường cho thoải mái”-ông kể.

Nội dung cuộc họp là các vấn đề liên quan đến việc trao thương binh, bệnh binh cho phía Việt Nam. Mặc dù phía Pháp có nêu thêm một vài nội dung mới đề nghị đưa vào văn bản nhưng ông Lưu Văn Lợi đã từ chối khéo với lý do không được ủy nhiệm những vấn đề đó. Phía Pháp đành chấp nhận chờ câu trả lời. Đến 15 giờ 30 phút, việc bàn bạc kết thúc, nhưng phải hơn hai tiếng sau, các văn bản thỏa thuận mới hoàn thành do cả hai bên đều cần chắc chắn từng câu chữ. Những ngày sau đó còn diễn ra nhiều cuộc điện đàm, việc trao trả mới chính thức được thực hiện. Trong nhật ký, ông Lợi miêu tả: Ngày 16 là ngày phía Pháp trao thương binh cho ta, nên suốt ngày 15 chúng tôi làm việc hầu như không nghỉ. Đoàn chúng tôi cùng số cán bộ, dân công cần thiết phải xuất phát từ rất sớm để đúng 8 giờ, lều bạt, dụng cụ y tế, bàn ghế và các thứ cần thiết khác đã sẵn sàng ở Cầu Giỏ. Đúng 8 giờ, hai đoàn Việt Nam và Pháp gặp nhau. Từ 8 đến 11 giờ, xong đợt 1 có 70 thương binh. Buổi chiều, đợt 2, từ 13 giờ đến 15 giờ 30 phút trao xong 70 thương binh nữa. Dự buổi này có ông Durand, đại diện Hồng thập tự quốc tế, ông ta chỉ ở lại khoảng 15 phút. Ngày hôm sau trao nốt số còn lại, trong đó có 20 người bị nặng. Anh Từ Giấy và anh Thành được phân công tiếp nhận thương binh, kiểm tra danh sách rồi chuyển vào hai chiếc dù quân y để vào sổ, thay băng, bơm thuốc, v.v..

Do làm nhiệm vụ giao dịch với đoàn Pháp giải quyết các vấn đề có tính chất chính trị nên ông Lưu Văn Lợi không tiếp cận các thương binh, nhưng ông và mọi thành phần tham gia sự kiện lịch sử ấy ai cũng trông đợi giây phút mở rộng vòng tay đón những đồng chí, đồng đội đã chiến đấu kiên cường nhưng chẳng may sa vào tay địch và đã trải qua bao đòn thù. “Lòng chúng tôi hồi hộp khi trông thấy các xe từ xa đi về phía Cầu Giỏ, và như nghẹn lại khi anh em reo hò, hô to: “Bác Hồ muôn năm!”, rồi vứt lại mũ áo của Pháp cho...”-ông Lợi nhớ lại.

THANH TUẤN