QĐND - Thương binh Lê Quang Thu, 88 tuổi (tên thường gọi là Trụ) ở thôn Nga Nam, xã Liêm Thuận, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam tham gia hoạt động cách mạng từ năm 17 tuổi, nguyên là Xã đội trưởng kiêm Trưởng ban địch vận trong những năm 1951-1953. Với cương vị Trưởng ban địch vận, ông không bao giờ quên được lần thực hiện công tác vận động tư tưởng với chính người anh họ của mình.

Ông Thu kể lại: Vào một buổi chiều tháng 9-1951, sau khi nhận nhiệm vụ và thống nhất kế hoạch với anh Hoàng Đức Đạo, Phó huyện đội trưởng, phụ trách địch vận, tôi mang về một khẩu súng lục cùng hai viên “đạn câm”. Tôi bảo với mẹ nhắn lại với vợ anh Trạch (ông Lê Quang Trạch là anh họ ông Thu, lúc đó ông Trạch đang giữ chức đồn phó đồn Non-PV) rằng: Có việc gia đình cần trao đổi gấp trong buổi chiều nay.

Ông Lê Quang Thu.

Đúng giờ, anh đến nhưng tỏ thái độ nghi ngờ về sự bất thường của cuộc hẹn. Do đã tính trước được tình huống này nên tôi vào thẳng vấn đề: “Anh cũng biết rồi, hiện trong nước có hai chính quyền: Một bên là chính phủ của Hồ Chí Minh và bên kia là chính phủ của ông Bảo Đại mà thực chất là thực dân Pháp, giờ anh tính sao? Nay anh đã thực sự theo Pháp hay chỉ là sự nhất thời vì một lý do nào đó rồi sẽ quay lại với chính phủ ta?”. Tôi hỏi như vậy là vì trước đó anh Trạch từng giữ chức Ủy viên thư ký của Ủy ban Hành chính kháng chiến. Nghe câu hỏi của tôi, suy nghĩ khoảng một phút sau đó anh mới trả lời: “Cũng chưa biết thế nào chú ạ! Nhưng, tôi thấy lính Tây hiện thời họ đang rất mạnh, quân chư hầu sang ngày càng đông, súng ống, đạn dược nhiều vô kể. Phía Việt Minh như chú cũng biết, trang bị còn thua xa, lấy gì thắng hả chú?”. Tôi hỏi tiếp: “Lính Tây tuy đông, vũ khí hiện đại như anh nói. Nhưng, anh nghĩ xem chúng nó có gan dạ và dũng cảm bằng Việt Minh không?”. Vẫn cố bào chữa, anh trả lời: “Sự gan dạ của nó tuy rằng không so được với Việt Minh, nhưng thử hỏi nếu so sánh về súng đạn, thì theo chú Việt Minh lấy hy vọng gì mà thắng chứ?”. Không trả lời câu hỏi của anh, tôi hỏi tiếp: “Anh học nhiều hơn em, chắc cũng biết tới Hội nghị Diên Hồng của nước ta thời Trần chứ?”. Anh nói: “Tôi quên rồi, chú nhắc lại xem?”. Tôi nói: “Nếu quả thực anh không nhớ thì em nhắc lại để anh rõ, trong sử còn ghi lại, vào thời Trần, đứng trước thế như chẻ tre của giặc Nguyên, vua Trần đã triệu tập Hội nghị Diên Hồng để lấy ý kiến các bô lão quyết định cho vận nước. Trong hội nghị có một ông cụ băn khoăn: Thế nước yếu lấy gì để chiến thắng? Ngay sau đó, một cụ đứng lên trả lời rằng: Hy sinh, hy sinh là cao cả nhất định sẽ thắng. Anh ngẫm lại xem, hàng trăm năm cha ông ta chống giặc ngoại xâm đến nay, có phải là cái gan anh hùng và lòng căm thù của dân ta chẳng phải còn cao hơn vũ khí, máy bay hay sao?”. Tôi dẫn dắt như vậy, anh Trạch cũng biết khó có thể tranh luận được nữa nên tìm cách chuyển chủ đề, anh nói: “Chuyện nước hiện thời vẫn tranh giành chưa ngã ngũ, giờ chú gọi tôi về nói rằng có việc gia đình, vậy chú nói đi”.

Do cũng đã chuẩn bị cho sự chuyển hướng trong câu chuyện nên tôi nói ngay: “Anh ạ! Giờ đất nước chiến tranh, loạn lạc... Nay đã nói đến vậy, anh vẫn giữ nguyên lập trường không chịu quay đầu. Vậy thì, hôm nay em sẽ tạo cơ hội cho anh được lập công với quân Pháp và chính phủ Bảo Đại. Ở đây, em có một khẩu súng và hai viên đạn, anh cứ bắn thẳng vào đầu em, khi em chết rồi nhờ anh chăm sóc cho mẹ em, còn toàn bộ gia tài, anh là người thừa kế”.  Vừa nói, tôi vừa rút khẩu súng bên trái của anh Đạo giao cho khi trước, đặt lên bàn, đẩy về phía anh Trạch. Còn tay phải bí mật đưa xuống gần khẩu súng của tôi bên phải đề phòng trường hợp anh Trạch vì danh lợi đã quên dân tộc, dứt luôn cả tình máu mủ... Sau một vài phút suy nghĩ, anh đưa tay đẩy lại khẩu súng và nói: “Sao chú nói vậy, chúng ta là anh em máu mủ, tôi đâu nỡ nào vì danh lợi mà huynh đệ tương tàn. Chú cầm lại khẩu súng đi”. Nghe anh Trạch nói thế, tôi cũng thở phào và nghĩ rằng anh vẫn còn có thể khuyên giải được, vì thế tôi nói: “Nếu anh còn nghĩ được như vậy thì anh có thể giúp du kích lấy đồn không?”. Ngần ngừ một lát, anh gật đầu. Sau đó, tuy những việc như vận chuyển súng, đạn từ trong đồn ra anh Trạch không làm được, nhưng cũng nhiều lần tạo điều kiện bố trí dàn mỏng lực lượng của địch, đánh lạc hướng tạo điều kiện cho lực lượng du kích địa phương dễ dàng tập trung trong việc bắt lẻ một số tên tay sai có nhiều tội ác.

Giữa năm 1954, sau Chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi, dân quân du kích và bộ đội địa phương triển khai tấn công bốt Non, trong trận đánh này, ông Trạch bị bắn chết. Đó là vào ngày mồng 6 tháng Tư âm lịch năm 1954, ngày giỗ của ông Trạch, ông Thu cho biết với ánh mắt thoáng buồn. Nhưng có lẽ ông Thu cũng vơi bớt chút nặng lòng vì thời gian đó ông đã chuyển sang bộ đội địa phương ở đơn vị khác và không trực tiếp phải đối đầu trong trận đánh với người anh họ.

Bài và ảnh: ĐÌNH TRỌNG