QĐND - Gia đình tôi mấy đời nay đều sinh sống ở thôn La Giang, xã Văn Tố, huyện Tứ Kỳ, Hải Dương-vùng đất thuần nông, giàu truyền thống cách mạng. Ông nội tôi vốn con nhà khá giả, thuộc diện có tiếng trong thôn. Bố tôi là con trưởng nên được ông cho ở dinh cơ tương đối rộng. Vườn ao nhà trên 3 sào Bắc Bộ, 2 nhà gỗ lim 4 gian, sân rộng hơn 100m2, lát gạch vuông Bát Tràng, có tường hoa, cầu ao xây gạch đỏ. Nhà tôi lại nằm trên trục đường chính của thôn nên việc đi lại rất thuận tiện.

Trước đây, quê tôi vốn có đình làng rất to, là nơi sinh hoạt chung không chỉ của cả làng tôi mà cả mấy thôn lân cận. Nhưng sau này nghe các cụ già trong làng kể lại, thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta, hưởng ứng Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, dân làng phải đốt đình không cho Pháp đến đóng quân. Chính vì vậy, sau ngày hòa bình lập lại năm 1954, làng tôi không có nơi hội họp, sinh hoạt chung. Những lúc có việc lớn của làng, tụ họp đông người như: Tiêm phòng-chủng đậu cho trẻ em, tòa án xét xử lưu động của huyện, các vị chức sắc trong làng và chính quyền địa phương thường mượn sân nhà tôi để tổ chức. Nhất là từ sau năm 1954 đến năm 1975 có 3 kỳ bầu cử Quốc hội và nhiều kỳ bầu hội đồng nhân dân các cấp đều diễn ra ở nhà tôi.

Quang cảnh điểm bỏ phiếu ở làng quê vào thập niên 1970. Ảnh tư liệu

Những năm ấy, theo quy định, xã Văn Tố có 6 thôn thì mỗi thôn có 1 hòm phiếu. Nhưng La Giang là thôn to nhất với hơn 350 hộ dân, nên được xã ưu tiên cho đặt 2 hòm bỏ phiếu, tại gia đình tôi đặt 1 hòm để bà con quanh đấy đến bỏ phiếu. Được thông báo sớm nên ngay từ mấy hôm trước khi diễn ra bầu cử, cả nhà tôi đã xúm nhau lại dọn dẹp gọn gàng để dành nhà cho Ban bầu cử trang hoàng. Toàn bộ 3 gian nhà, mặt tiền tháo bỏ hết cánh cửa (nhà gỗ-1 gian 4 cánh cửa) nên khi tháo cánh cửa ra nhà và sân thông thoáng, rất tiện cho nhân dân đến bầu cử. Lúc đó chưa có bạt to như bây giờ để làm rạp, nên hòm phiếu được đặt trang trọng chính giữa nhà, bên trên có ảnh Bác và cờ Tổ quốc, quanh khu vực bỏ phiếu được kết hoa giấy khá bắt mắt.

Do điều kiện đất nước đang có chiến tranh, còn nhiều khó khăn, thiếu thốn nên khi Ban bầu cử đến nhà tôi chuẩn bị, lúc thì thiếu cái bàn, khi thì cái ghế, lọ hoa... Ban bầu cử phải đi huy động cả xóm mượn cho đủ để trang trí. Mấy anh cán bộ thôn, xã rồi thanh niên trai tráng đến phụ giúp, ra vào tấp nập.

Trước ngày bầu cử mấy hôm, thanh thiếu niên đi cổ động-tuyên truyền khắp trong thôn. Ngay từ cổng làng đã treo băng rôn tuyên truyền về ngày bầu cử, suốt dọc đường vào làng thỉnh thoảng lại thấy lá cờ Tổ quốc treo bên đường trông như hội. Hôm bầu cử, các thành viên Ban bầu cử đến rất sớm để làm công tác chuẩn bị và đón, hướng dẫn cử tri. Cán bộ bầu cử ăn mặc đẹp, trước ngực đeo bông hoa đỏ. 

Đến ngày bầu cử mọi người vui vẻ, nô nức rủ nhau đi bỏ phiếu. Sân nhà tôi rộng, các cụ ngồi nhiều tốp vừa uống nước, vừa rít điếu cày, bàn tán bình luận để chọn người có đủ đức tài vào làm việc cho dân, cho nước rất rôm rả. Có nhiều cụ già cao niên nhưng cũng đến rất sớm. Mọi người coi ngày bầu cử như ngày hội khiến không khí toàn thôn vui nhộn. Tôi nhớ mãi hình ảnh vợ chồng cụ Kích đều đã ngoài 80 tuổi, mắt kém, đi lại phải chống gậy nhưng vẫn bắt con cháu dẫn đến nơi bỏ phiếu để bầu.

Cuộc bầu cử thường khai mạc từ 7 giờ và đến 17 giờ cùng ngày là kết thúc. Nhưng hầu như chỉ đến đầu giờ chiều là bà con đã đi bầu hết. Cử tri rất có trách nhiệm và phấn khởi nên tỷ lệ đi bầu của thôn tôi luôn đạt 100%. Hồi ấy,

ở địa phương còn có nhiều cụ cao tuổi không biết chữ, nhưng rất tích cực đến sớm và được ban bầu cử tận tình hướng dẫn. Các cụ vui vẻ làm tròn trách nhiệm công dân của mình. Những cử tri già yếu, ốm đau nằm tại nhà được ban bầu cử mang hòm phiếu nhỏ đến nhà để họ thực hiện quyền công dân. Những năm tôi còn đi công tác xa, các em lại đi chiến đấu ở chiến trường B, ở nhà, mẹ và vợ tôi lại động viên nhau, mỗi người một chân một tay giúp đỡ ban bầu cử làm nhiệm vụ. Quê có chè xanh, ngày bầu cử, vợ tôi dậy sớm đun nồi nước chè cho vào nồi đồng to. Nhà không có người hút thuốc, vợ tôi liền đi mượn điếu bát, điếu cày để các cụ đến uống nước và hút thuốc.

Nhớ nhất là cuộc bầu cử đại biểu hội đồng nhân dân cấp tỉnh năm 1973. Hôm đó là ngày 22-4-1973, vợ tôi đang mang thai cậu con trai thứ hai, đã đến ngày sinh nhưng gia đình vẫn vui vẻ để địa phương mượn nhà làm nơi bầu cử. Hôm đó, mặc dù rất mệt nhưng vợ tôi vẫn vui vẻ đi lại giúp đỡ ban bầu cử, tiếp đón dân làng trong thôn đến bầu cử. Đến trưa, khi mọi người đang đứng xếp hàng bầu cử đông thì vợ tôi chuyển dạ. Trong nhà đang đặt hòm phiếu, không kịp đi trạm xá, vợ tôi thấy đau bụng, vội đi ra ngoài vườn, chỉ kịp kêu lên một tiếng rồi sinh con ngay ngoài vườn nhà. Lúc đó, mọi người mới phát hiện ra và gọi bà đỡ đến giúp. Có lẽ do ngày lành tháng tốt, hoặc là ngày đặc biệt nên vợ tôi sinh “mẹ tròn con vuông”. Đứa bé sinh đúng ngày bầu cử nay đã là một sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam.

Thật không ngờ đó cũng là kỳ bầu cử cuối cùng có hòm phiếu đặt ở nhà tôi. Bởi sau năm 1975,  nhiều công trình công cộng được xây dựng làm nơi sinh hoạt chung nên chính quyền không nhờ gia đình tôi làm nơi hội họp nữa.

TRẦN NGỌC HUYÊN