Tuy vậy, khi tôi trao cho bà cuốn hồi ký viết về người chồng cùng đồng đội chiến đấu bảo vệ quê hương Long An mà CCB Nguyễn Thế Nghĩa (Tiểu đoàn Đặc công Bộ tư lệnh Miền) nhờ tôi gửi tặng, bà không kìm được xúc động. Từ đó, câu chuyện giữa tôi và bà Thơm trở nên cởi mở hơn, bao nhiêu ký ức về người chồng cứ thế ùa về...
Gia đình Nguyễn Văn Đồng có 10 anh em, anh là con thứ 9. Ba mẹ tham gia kháng chiến chống Pháp và hy sinh khi anh còn nhỏ, các anh trai thì hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Anh Đồng tình nguyện tham gia du kích xã Nhựt Chánh để nắm bắt tình hình địch và chống gián điệp. Cùng trong đội du kích, anh Đồng quen và nên duyên vợ chồng với cô Nguyễn Thị Thơm, là con của một gia đình khá giả trong xã. Bà Thơm chia sẻ: “Ngay từ khi cùng hoạt động trong đội du kích, tôi đã thầm thương trộm nhớ anh. Anh là người hiền lành, thật thà, chất phác, lại có tấm lòng nhân hậu thường xuyên giúp đỡ mọi người. Tháng 6-1957, tôi và anh Đồng tổ chức lễ cưới giản dị trong niềm vui của hai họ và đã có với nhau 6 người con”.
    |
 |
|
Bà Nguyễn Thị Thơm và cuốn hồi ký “Đi qua cuộc chiến” của cựu chiến binh Nguyễn Thế Nghĩa. |
Anh Đồng hoạt động trên địa bàn huyện Tân Trụ, nơi giáp ranh với xã nhà nên thường dùng nhà riêng làm nơi họp bàn phương án đánh địch. Mỗi khi chiến sự có chiều hướng thay đổi, các lực lượng trên địa bàn do Chín Đồng phụ trách nhanh chóng được triệu tập về nhà anh hội ý. Để an toàn, anh Đồng còn cử Minh (con trai đầu hơn 10 tuổi) đứng gác ngoài ngõ, khi thấy động tĩnh thì chạy vào báo cáo.
Đầu tháng 9-1969, hay tin Bác Hồ mất, quân địch tăng cường đánh chiếm vùng ven đô Sài Gòn, lập vành đai trắng và Long An là một trọng điểm của chúng. Với khẩu hiệu “cả nước biến đau thương thành hành động”, anh Đồng đã triệu tập các chiến sĩ hai đơn vị cùng bàn phương án đánh địch để khích lệ tinh thần đấu tranh của quân và dân nơi đây.
Sau nhiều lần trinh sát phát hiện sơ hở của địch, đồng chí Đồng đã lên phương án đánh địch theo hai mũi: Đánh tàu thủy ở sông Vàm Cỏ gần cầu Bến Lức và pháo kích bốt Cầu Ván, phục đánh chặn trên Quốc lộ 1A. Theo đó, vào 23 giờ ngày 3-9-1969, việc đánh tàu thủy do một bộ phận của đơn vị Đặc công Bộ tư lệnh Miền đảm nhiệm, còn anh Đồng trực tiếp chỉ huy một tiểu đội quân địa phương bí mật hành quân tiếp cận bốt Cầu Ván và một tổ đặc công Miền đánh quân chi viện trên Quốc lộ 1A. 2 giờ sáng hôm sau, cối 60mm của tiểu đội bắn cấp tập vào bốt Cầu Ván. Bị bất ngờ, địch la ó ầm ĩ, không kịp bắn pháo sáng nhờ chi viện. Các chiến sĩ của ta xung phong dùng bộc phá phá hàng rào vào trong bốt diệt nhiều tên địch, buộc chúng bỏ cả vũ khí, rút quân để bảo toàn lực lượng. Thấy động ở bốt Cầu Ván, địch điều 1 xe M113 và 2 xe GMC chở quân từ hướng thị xã Long An (nay là TPä Tân An) lên ứng cứu thì bị mìn ĐH10 của ta hất tung chiếc đi đầu và hai xe đi sau bị B40 bắn cháy.
Những chiến công của anh Đồng và đồng đội khiến kẻ địch hoang mang lo sợ, chúng treo thưởng hàng chục lượng vàng cho ai bắt được Nguyễn Văn Đồng.
Nhớ lại ngày định mệnh, bà Thơm rưng rưng nước mắt: “Sáng 1-7-1970, tôi đang làm đồng thì nghe thấy tiếng địch lao nhao. Chúng đi lùng sục thì phát hiện anh Đồng và anh rể đang ở trong hầm. Thấy động, anh rể lao lên trước bắn vào quân địch hòng giải vây cho em nhưng bị chúng bắn trả dữ dội và hy sinh. Lúc đó, anh Đồng cũng đã kịp lao ra khỏi hầm xuống mép bờ mương ẩn nấp và chống trả nhưng cuộc chiến không cân sức, anh Đồng bị thương và bị bắt tra khảo tại chỗ”.
Lẫn trong đám đông, đau đớn chứng kiến kẻ địch tra tấn chồng mà bà Thơm không thể làm gì được. Dù bị những trận đòn roi dã man từ 8 giờ đến 14 giờ và dùng cây ba nhang móc mắt, anh Đồng vẫn không khuất phục. Ngược lại, anh còn ra sức khuyên bọn chúng hạ vũ khí đầu hàng cách mạng, quay về với chính nghĩa.
Biết không thể khuất phục được ý chí của người chiến sĩ cộng sản Nguyễn Văn Đồng, địch dùng cây ba nhang đâm vào cổ anh. Người chiến sĩ cộng sản Nguyễn Văn Đồng trước khi hy sinh vẫn hô vang khẩu hiệu: “Thà hy sinh chứ không chịu làm nô lệ”, “Chủ tịch Hồ Chí Minh muôn năm!”.
Bài và ảnh: BIỆN CƯỜNG