QĐND - Dưới thời Mỹ-ngụy, tù chính trị ở nhà tù Côn Đảo bị giam và bị kiềm siết rất chặt. Chính sách thâm độc của địch là dùng "tù trị tù", tù thường án, tù quân phạm làm "trật tự" để kiểm soát, đàn áp đánh đập tù chính trị.

 Ở trong nhà lao có lúc như nằm ở đáy giếng, mọi thông tin đều mù tịt, nhất là về tình hình thời sự đất nước. Kẻ địch tuyệt đối ngăn cách người tù chính trị, cấm tất cả các mối quan hệ. Nếu có một tin tức gì bên ngoài lọt được vào tai thì như trời đang nắng hạn gặp trận mưa rào mát mẻ, anh em vô cùng phấn khởi.

Hùng Luân (bên phải) và người anh Đỗ Xuân Thăng.

Cũng có lúc (chứ không phải thường xuyên) chúng phát giấy cho tù nhân viết thư gửi về nhà và nhận thư gia đình gửi vào nếu ai còn có địa chỉ liên lạc được. Nhưng thư gửi về và thư gia đình gửi vào đều phải qua sự kiểm duyệt gắt gao của chúng. Tờ giấy phát để viết thư bằng một nửa tờ A4, vậy mà ở đầu tờ giấy chúng còn đóng sẵn 4 chữ: "thư miễn viết dài"!

Câu chuyện sau đây kể về một trường hợp đưa thông tin tình hình đất nước một cách "công khai" và "hợp pháp" gửi vào nhà lao cho anh em tù chính trị mà địch không hề biết:

Tôi có người anh tên là Đỗ Xuân Thăng, bị địch bắt giam từ đầu năm 1960, là tù chính trị câu lưu, năm 1964 bị đày ra Côn Đảo đến năm 1967 chúng trả tự do. Sau khi ra khỏi nhà tù, anh chuyển vùng để hoạt động hợp pháp, làm căn cước đổi tên họ là Huỳnh Long, nên thỉnh thoảng anh em tôi viết thư cho nhau.

Năm 1970 địch giam cấm cố cả trại 2 do toàn bộ tù chính trị chống chào cờ, khổ sai. Khi chuyển qua cấm cố ở trại 1, tôi viết thư về cho anh, ghi địa chỉ ngoài bì là gửi cho anh Huỳnh Long, nhưng viết thêm "nhờ chuyển cho anh Bốn". Thật sự anh Bốn cũng chính là anh tôi, vì xưng hô trong gia đình, anh là thứ bốn. Viết như vậy để ngụy quyền nơi anh đang ở nghĩ rằng người nhận thư là anh Bốn nào đó chứ không phải anh tôi.

Chúng tôi viết thư cho nhau thì gọi Cách mạng là "cậu Út" vì cậu Út của tôi có tên là Lương Đình Xuân, cán bộ đi tập kết năm 1954. Gọi Mỹ-ngụy là "ông anh ông Cảng" vì anh ruột ông Cảng ở làng tôi có tên là Nguyễn Văn Thiệu (trùng tên Tổng thống ngụy). Như vậy bọn kiểm duyệt nhà lao chỉ biết "cậu Út" và "ông anh ông Cảng" mà không biết đó là cách gọi phía Cách mạng và phía Mỹ-ngụy của anh em tôi.

Khi hội nghị Pa-ri mở ra, các bên ngồi vào bàn thương lượng, diễn tiến hội nghị ra sao, anh tôi đều viết cho biết. Chẳng hạn anh viết: "Cậu Út và ông anh ông Cảng kiện nhau ra tòa về miếng đất (ý nói mở hội nghị 2 bên về miền Nam Việt Nam); cậu mình rất có lý, đòi ông anh ông Cảng trả lại miếng đất canh tác ấy cho cậu, nhưng ông ta cãi chày, cãi cối chưa chịu, rất căng thẳng. Có lẽ còn phải trải qua nhiều phiên tòa nữa ông anh ông Cảng mới trả lại miếng đất ấy cho cậu (ý nói phải trải qua nhiều phiên hội nghị nữa mới đưa đến kết quả thắng lợi của ta)..." vân vân và vân vân... Bọn chúng đã kiểm duyệt nhưng không hề phát hiện được gì.

Căn phòng đã giam tác giả tại trại 1 (chụp năm 2000 khi thăm lại Côn Đảo).

Một lần viết thư về nhà cho mẹ tôi, tôi hỏi về một đồn địch đóng trên đỉnh núi Cấm ở trong xã. Do tháng 10-1965, Quân giải phóng đến đánh đồn núi Cấm nhưng không thành công, mẹ con tôi đều biết việc này. Sau khi tôi bị bắt rồi bị đày ra Côn Đảo (2-1967), tôi nóng lòng muốn biết tình hình quân ta đánh đồn ấy vào một lần khác có thắng lợi không, nên viết thư như sau về hỏi mẹ:

"Đám ruộng nhà ta ở bên núi Cấm trước đây bị mất mùa, thu hoạch không có gì, mấy năm nay có lúc nào gặt được nhiều lúa không mẹ?". Viết như thế mẹ tôi sẽ hiểu ngay là tôi hỏi về đồn núi Cấm, vì nhà tôi không hề có một mảnh ruộng tư nào, chỉ làm thuê một đám ở cánh đồng gần nhà, nên làm gì có ruộng ở bên núi Cấm xa xôi gần đến 3 cây số? Nhưng là một đàn bà có chồng, có con theo cách mạng lại đang sống trong vùng địch kiểm soát, nên khi nghe tôi hỏi về việc đánh đồn địch như vậy thì mẹ tôi sợ bọn ngụy biết được sẽ rất nguy hiểm!... Vì thế mẹ tôi nhờ người bà con viết thư trả lời: "Con hãy lo giữ gìn sức khỏe, đừng hỏi về ruộng nương gặt hái ở nhà làm gì...".

Mỗi lần tôi nhận được thư anh tôi thì cả phòng giam vui mừng xúm xít lại nghe tôi "dịch thuật" rồi cùng nhau cười thật là thích thú. Chúng tôi viết thư với những "mật mã" nói trên, chỉ có người viết và người thân trong gia đình mới hiểu được.

Qua nhiều lần nhận thư gửi vào đáp ứng được một phần tình hình bên ngoài cho anh em, nhưng để biết kịp thời và đầy đủ, người tù chính trị bằng mưu trí của mình đã tìm mọi phương cách, khéo léo bắt mối quan hệ hết sức bí mật để năm 1972, có được một chiếc ra-đi-ô nhỏ đưa vào phòng giam trại 1. Nhờ vậy mà chúng tôi biết nhiều tin tức bên ngoài và đến tháng 1-1973 ghi được nội dung các điều khoản của Hiệp định Pa-ri để đấu tranh đòi địch trao trả.

Bài, ảnh: Đỗ Hùng Luân