Từ bệ phóng xứ Bạch dương

CÔ MÃI LÀ ÁNH SÁNG

Ở tuổi 65, TS Trần Văn Sơn vẫn giữ nét thư thái và hồn hậu, luôn tạo sự ấm áp với người xung quanh. Quê ở Duy Châu (Duy Xuyên, Quảng Nam), một làng quê nghèo khó, từ nhỏ, cậu học trò đã có chí cầu tiến. Đỗ đệ thất trường công Trần Quý Cáp (Hội An) ngày ấy đã là niềm hãnh diện của gia đình và họ tộc. Tuy nhiên, mới học một năm thì trận lụt năm 1964 xảy ra, làng quê ông kiệt quệ. Từ bỏ ngôi trường danh giá, Sơn về nhà giúp mẹ ruộng vườn khi cha đã ra miền Bắc hoạt động. Tháng 3-1966, giặc Mỹ tàn sát làng Thanh Châu. Ba người thân của Sơn ngã xuống. Ám ảnh nhất là em gái Trần Thị Năm, giây phút cuối cứ nhìn anh trai không nhắm mắt. Sống sót sau trận càn, cậu được đưa lên núi làm ở bộ phận văn thư của Ban Tuyên huấn Quảng Đà. Năm 1968, Sơn được gửi ra Bắc học tập tại Từ Hồ (Hưng Yên). Sẵn có kiến thức từ phổ thông, cậu học rất nhanh, vượt lớp, đỗ điểm cao vào Trường Đại học Bách khoa Hà Nội và được chọn đi Nga cùng với hàng trăm học sinh Việt Nam lúc bấy giờ. Đó là năm 1972.

TS Trần Văn Sơn hài hước khi nhớ về những ngày đầu sang nước bạn và được học dự bị tiếng Nga ở Trường Cầu đường Moscow: “Lúc đó, tôi như người vừa câm, vừa điếc vì không nói, không nghe được một chút tiếng Nga nào, trong khi 4 anh em khác trong lớp đã biết ít nhiều khi học phổ thông. Mà tôi cũng không đủ vốn liếng để nói với cô giáo là tôi chưa biết gì cả khi sang đây”. Cô giáo Nga có cái tên rất đẹp-Svetlana (ánh sáng) với gương mặt thanh thoát, hiền hậu. Đó là sau này cậu nhận ra vậy chứ lúc đầu rất sợ, không dám nhìn thẳng vào cô khi bị gọi đọc bài. Biết mình thua các bạn, hai tháng đầu tiên khi mới qua, Sơn không dám đi chơi bất cứ đâu. Hết giờ ở lớp lại chui vào bếp tìm chỗ yên tĩnh để tự học, mỗi đêm phải thuộc hàng chục từ mới. Cậu nhớ lời hứa với cha mình đang làm việc ở Thanh Hóa: “Con sẽ học cho phần của hai anh và em gái con đã ngã xuống ở quê”. Một lần cô giáo đến, thấy cậu học say sưa không để ý xung quanh thì rất ngạc nhiên. Một số các anh lớp trên nói với cô, Sơn ở miền Nam ra nên chưa được học ngoại ngữ thì cô càng thêm xúc động. Kể từ ngày ấy, cô dành tình thương đặc biệt với lớp trưởng Trần Văn Sơn. Nhà cô ở cách trường phải 40 phút đi tàu điện nhưng cô hay đến ký túc xá kèm riêng cho cậu. Biết Sơn ốm yếu, cô thường mang đường, sữa, trái cây đến bồi dưỡng. Nhờ thế, chẳng mấy chốc Sơn đã theo kịp các bạn.

Cô Svetlana luôn bắt buộc cả lớp buổi tối phải xem chương trình thời sự trên ti vi để sáng hôm sau từng người kể lại. Không quá quan tâm nội dung, điều cô muốn là cách sử dụng ngữ pháp, hành văn và đặc biệt là học được tiếng Nga chuẩn. Cô thường dẫn cả lớp đi bảo tàng, công viên, các khu mua sắm, vui chơi để có thể giao tiếp với nhiều người. Cô cũng hay mời cả lớp đến nhà cô ăn uống với nhiều thức ăn ngon, đặc biệt là các món ăn truyền thống của Nga. Những dịp đi ngoại khóa cuối tuần ngoài rừng hay kỳ nghỉ đông, nghỉ hè là dịp cô trò gần gũi như tình mẹ con. Không chỉ dạy tiếng, cô còn chỉ bảo phong cách sống, tác phong giao tiếp, cử chỉ lịch sự trong lớp, ngoài đường, có khi đơn giản như việc cầm thìa, dĩa ăn uống ở bữa tiệc... Sau này có dịp đi nhiều nước liên quan đến lễ tân ngoại giao, Trần Văn Sơn mới thấy hết những điều cô nhắc nhở vô cùng thiết thực. Một năm học đã trôi qua êm đềm như thế trong tình yêu thương vô vàn của cô Svetlana. Ai cũng đều vững vàng để có thể tự tin học giỏi các môn tự nhiên khác của chương trình dự bị và tiếp tục bước vào giảng đường đại học.

Qua trường khác, Trần Văn Sơn vẫn luôn liên lạc với cô giáo, về thăm trường lúc rảnh rỗi. Những dịp lễ và năm mới, Sơn thường gửi thiệp chúc mừng. Khi về nước, do đặc thù công việc, ông mất liên lạc với cô hoàn toàn. Kể cả sau này có dịp qua lại nước Nga, ông vẫn không thể nào gặp lại cô giáo nhân hậu của mình. Nhưng với ông, cô giáo mãi là ánh sáng êm dịu của xứ sở Bạch dương.

THẦY - BỆ PHÓNG CHO ĐAM MÊ

Bước vào Trường Đại học Bưu điện Moscow (MEIC), chàng sinh viên Trần Văn Sơn như cá gặp nước, bởi vốn đam mê kỹ thuật từ lâu. 5 năm ở đây, ông miệt mài tìm tòi, học hỏi ở các thầy, thư viện, sách vở, phòng thí nghiệm. Với thành tích xuất sắc, Sơn được chọn đi dự Liên hoan Festival thanh niên, sinh viên thế giới lần thứ 11 tại Cuba, rồi được kết nạp vào Đảng tại trường. Ông có mặt trong số 9 sinh viên ưu tú toàn Liên Xô khóa ấy được giới thiệu chuyển tiếp nghiên cứu sinh năm 1979 để lấy bằng phó tiến sĩ (nay là tiến sĩ) đề tài “Hệ thống quy hoạch viễn thông quốc gia”.

Ông Trần Văn Sơn khẳng định: “Nếu nói người nào ảnh hưởng nhất đến nghề nghiệp của tôi suốt 30 năm qua thì đó chính là Giáo sư Anatoli Pshenichnikov, Trưởng khoa, Hiệu phó, Phó bí thư Đảng ủy nhà trường. Một người ít nói, sống giản dị, tình cảm, hết mực yêu thương sinh viên Việt Nam”.

Đã nghiên cứu khoa học từ năm thứ ba nên khi học chuyển tiếp, Sơn không quá bỡ ngỡ. Tuy nhiên, để có kết quả nghiên cứu báo cáo trước khoa chuyên ngành của nhà trường có công sức rất lớn của thầy. Đặc biệt, thầy là người ủng hộ, giúp ông có các bài báo đăng ở tạp chí uy tín hay báo cáo tại các hội nghị khoa học. Tấm gương của thầy Anatoli Pshenichnikov trong nghiên cứu hay xử lý các mối quan hệ, tạo ê kíp làm việc chuyên nghiệp đã có ảnh hưởng rất lớn với ông sau này, đặc biệt là thời gian dài công tác ở Cục Quản lý kỹ thuật nghiệp vụ mật mã thuộc Ban Cơ yếu Chính phủ.

 Biết học trò của mình học bổng eo hẹp, thầy luôn giúp đỡ tận tình. Không tiếc tiền mua những cuốn sách khoa học hay những vật dụng thí nghiệm đắt tiền để trò nghiên cứu. Thầy luôn bảo: “Quê hương các em còn nghèo, kỹ thuật lạc hậu, phải tận dụng kiến thức hôm nay để nghiên cứu công trình thiết thực về xây dựng đất nước”. Lời dặn ấy thôi thúc để cuối năm 1991, ông Sơn và đồng sự đã chế tạo thành công chiếc máy mã điện báo thuần Việt đầu tiên (trong bối cảnh lệnh cấm vận do Mỹ áp đặt chưa được dỡ bỏ, nguyên vật liệu tìm kiếm vô cùng khó khăn) và sau đó có thêm hàng chục công trình nghiên cứu giá trị của ngành cơ yếu Việt Nam.

Một kỷ niệm mà TS Trần Văn Sơn không thể nào quên, đó là sau 7 năm quay lại trường, khoe với thầy rằng mình đã có con trai, thầy đưa ông đến ngay cửa hàng “Thế giới thiếu nhi” để mua quà cho cháu. Biết học trò hiện làm một ngành trọng yếu, cơ mật của chính phủ, nhất là khi có lần đến thăm thầy có cả sĩ quan quân đội Nga đi cùng, thầy không vì thế mà xa cách. Dù chế độ có thay đổi nhưng chất cộng sản trong thầy vẫn không đổi thay. Đôi lúc, ông Sơn không khỏi chạnh lòng khi nhìn người thầy đáng kính vẫn sống lặng lẽ trong căn chung cư cũ...

Từ cậu bé vùng “đất lửa” sống sót trong vụ thảm sát trở thành một cán bộ lãnh đạo chuyên ngành, có nhiều đóng góp cho Tổ quốc, TS Trần Văn Sơn luôn cho rằng đó là nhờ nước Nga đã cho ông bệ phóng, nền tảng vững chắc. Ông biết ơn những thầy, cô giáo đã luôn bên ông từ những ngày đầu tiên vào đại học và càng yêu quý hơn tính cách, tâm hồn Nga vĩ đại.

HỒNG VÂN