QĐND - Tại Triển lãm “Ký ức chiến tranh” đang diễn ra tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự (LSQS) Việt Nam, trưng bày hơn 400 hiện vật gắn liền với hành trình vượt núi, băng rừng trong mưa bom bão đạn của các thế hệ Bộ đội Cụ Hồ cho ngày toàn thắng. Và một điều đặc biệt là, chiếm một phần ba trong số đó là những hiện vật trở về từ bên kia chiến tuyến...

Từ kỷ vật đầu tiên là Lá cờ Đảng của Việt Nam do cựu binh Mỹ có tên là Thô-mát Xmít (Thomas Smith) trao trả tháng 8-2001, đến nay đã có hàng trăm kỷ vật được đưa trở về từ nước Mỹ. Tất nhiên, bằng nhiều cách khác nhau như thông qua con đường ngoại giao, hay trực tiếp trở lại Việt Nam..., những hiện vật mà các cựu binh Mỹ trao trả đã khiến cho không ít gia đình Việt Nam ấm lòng khi nhìn lại những đồ vật từng đồng hành với mình hoặc người thân. Thượng tá Phạm Văn Phi, Phó giám đốc Bảo tàng LSQS Việt Nam cho biết: “Bên cạnh những hiện vật đã tìm thấy chủ nhân và thân nhân chủ nhân, những hiện vật trở về từ bên kia chiến tuyến được trưng bày trong triển lãm lần này vừa có ý nghĩa giáo dục truyền thống vừa là một kênh để chúng tôi tiếp nhận thông tin trong cuộc tìm kiếm, làm rõ lý lịch hiện vật bổ sung vào hệ thống lưu giữ và trưng bày của bảo tàng”.

Gian trưng bày những hiện vật trở về từ bên kia chiến tuyến tại Triển lãm "Ký ức chiến tranh". Ảnh: An Vũ.

Chỉ tính riêng 5 năm trở lại đây, Bảo tàng LSQS Việt Nam đã tiếp nhận hơn 100 hiện vật mới do phía bên kia trao trả. Đồng thời tiến hành niêm cất, bảo quản cũng như xác minh, tìm kiếm chủ nhân của các hiện vật. Thực tế, công việc này không hề đơn giản. Có những hiện vật, trên cơ sở dữ liệu, họ có thể nhanh chóng tìm được chủ nhân, như trường hợp cuốn nhật ký của Anh hùng liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm, của liệt sĩ Nguyễn Văn Nam-đã được thông tin trên Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng số 263 (phát hành tháng 11-2015)... Nhưng còn có rất nhiều hiện vật do độ lùi thời gian quá lâu cũng như sự thiếu hụt thông tin, nên việc tìm kiếm thân chủ gần như vô vọng. Ông Nguyễn Minh Dũng, con trai duy nhất của liệt sĩ Nguyễn Văn Tế đại diện cho các gia đình từng được trao trả kỷ vật của người thân đã không giấu nổi niềm xúc động khi nhìn thấy kỷ vật của cha mình được trân trọng giữ gìn và trưng bày trang trọng tại triển lãm của bảo tàng. Những kỷ vật của cha ông vốn do một cựu binh Mỹ giấu tên trao trả thông qua Phòng Tùy viên Quốc phòng Việt Nam tại Mỹ hồi tháng 4-2015. Đó là một thẻ đoàn viên mang tên Nguyễn Văn Tế, sinh ngày 19-4-1946; quê quán: Thôn Lương Câu, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc và 1 ảnh cỡ 3x4cm. Thiếu tá Vũ Văn An, cán bộ sưu tầm của bảo tàng, người trực tiếp thụ lý hồ sơ hiện vật này cho biết: Trong thời gian 3 tháng kể từ khi tiếp nhận, chúng tôi đã liên hệ với các cơ quan chức năng tiến hành tìm kiếm, xác minh và đã tìm được thân nhân liệt sĩ Nguyễn Văn Tế, hiện vẫn đang sinh sống tại địa chỉ ghi trong kỷ vật của liệt sĩ. Đối chiếu những hình ảnh của người thân trong gia đình và di ảnh liệt sĩ, cũng xác nhận bức ảnh 3x4cm trên chính là liệt sĩ Nguyễn Văn Tế. Những kỷ vật này sau 49 năm xa cách (tính từ ngày liệt sĩ nhập ngũ và đi chiến đấu ở chiến trường miền Nam năm 1966) được trở về gia đình liệt sĩ đúng vào dịp kỷ niệm 68 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ (27-7-2015) như là lời tri ân đối với liệt sĩ Nguyễn Văn Tế và người thân.

Gần đây nhất, ngày 27-4-2016, Bảo tàng LSQS Việt Nam tiếp nhận một chiếc mũ cối, một bi-đông của liệt sĩ Trần Nhật Ký, cùng những lá thư của ông Đin Ca-tơ (Dean Carter), một lính hải quân từng phục vụ trong quân đội Mỹ từ năm 1967 đến 1988. Trong thư, Đin Ca-tơ viết: “Ngày 25-3-1969 đã trở thành một ngày đáng nhớ trong ký ức của tôi. Ngày ấy tôi đã kết liễu cuộc đời của một người lính trẻ Bắc Việt tên là Trần Nhật Ký. Buổi trưa hôm ấy, tôi nhìn thấy một người lính Việt Nam đang quan sát địa hình. Khi anh ta còn cách tôi chừng 20m, tôi đã bắn anh ta trước khi anh ta có thể bắn tôi. Và như bất kỳ người lính nào trong chiến đấu, sở thích của họ là thu nhặt những kỷ vật trong chiến tranh, vì thế tôi đã lấy chiếc mũ cối, con dao, thắt lưng và bi-đông của anh ấy. Sau đó, tôi chỉ giữ lại chiếc mũ cối và bi-đông, còn những thứ kia tôi cho các đồng đội trong đơn vị tôi”.

47 năm trôi qua, người cựu binh Mỹ này luôn day dứt về hành động của mình. Những cơn ác mộng đeo đuổi ông mỗi đêm và rồi, ông quyết định trao trả những kỷ vật này cho phía Việt Nam với nguyện vọng chúng được trở về với gia đình liệt sĩ Trần Nhật Ký, hoặc nếu không liên lạc được với thân nhân của liệt sĩ Ký, ông Ca-tơ mong muốn đưa những kỷ vật này lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng LSQS Việt Nam để những người lính trẻ tưởng nhớ, trân trọng những kỷ vật này và tất cả mọi người sẽ biết Quân đội nhân dân Việt Nam từng có một người lính có tên Trần Nhật Ký đã chiến đấu và hy sinh anh dũng như thế nào. “Hai hiện vật nói trên cùng với nhiều kỷ vật thời chiến khác trở về từ bên kia chiến tuyến vẫn đang tiếp tục được trưng bày và lưu trữ tại Bảo tàng LSQS Việt Nam. Chúng tôi hy vọng các cựu binh Mỹ tiếp tục trao trả hiện vật của bộ đội Việt Nam. Đây là một việc làm ý nghĩa, mang tính nhân văn sâu sắc, góp phần xoa dịu nỗi đau chiến tranh từ hai phía”-Thiếu tướng Nguyễn Xuân Năng, Giám đốc Bảo tàng LSQS Việt Nam cho biết.
PHẠM VŨ SƠN