Một sự liên hệ của dòng ý thức miên man dẫn dắt, nhưng rất đỗi con người, thân thương.

Điều ấy thật tình khó lý giải, nhưng có thể quy lại rằng, hương nếp sẵn sàng nhắc nhớ tôi, mang tâm hồn tôi về gần mẹ và quê hương hơn. Tôi thấy mắt mẹ mỉm cười với mình. Tôi thấy hương nếp phảng phất bay qua đôi mắt đầy thao thức và đậm mùa của mẹ. Mắt mẹ màu hy vọng, hương nếp mùi nhớ nhung. Những vạt nhớ của một vùng tuổi thơ đầy vụng dại cũng sẽ hiển hiện thấp thoáng trong tâm tưởng. Bởi trong dòng chảy của thời gian, hương nếp cứ neo giữ tâm hồn tôi bằng sự kỳ diệu của nó, để dù có choáng ngợp trước những vẻ đẹp nơi các vùng đất, dù có bội thực trước mâm cao cỗ đầy, thì những món ăn, món quà được làm bằng gạo nếp vẫn có một vị trí trong lòng tôi. Để dù ai đó, hay một số làng quê bị đô thị hóa, đến nỗi “hương đồng gió nội bay đi ít nhiều”, thì quê tôi vẫn neo giữ những nền nếp ấy, như là cách bồi dưỡng tình yêu quê hương cho các thế hệ nối tiếp nhau.

Hương nếp gợi những bữa cơm nếp mới đầu mùa năm nảo năm nào làng quê vất vả. Khi ấy, nơi quê nhà mọi thứ đều thiếu thốn, giản dị thì món cơm nếp mẹ nấu luôn là một thứ “ngọc thực” mà mấy anh em tôi thích thú. Dẫu là đi học hay đi làm đỡ đần mẹ cha trên cánh đồng, bát cơm nếp đủ làm ấm dạ ấm lòng. Cơm nếp còn theo chúng tôi ra đồng, để lưng lửng trưa, có đói thì nắm cơm nếp trở thành thứ tiếp sức hữu ích.

leftcenterrightdel
Gói bánh ngày Tết. Ảnh tư liệu.

Nhưng chúng ta đều thân thương biết rằng, hạt gạo nếp đâu chỉ có dùng nấu cơm nếp. Gạo nếp, qua cách chế biến khéo léo của người dân ta, qua bàn tay phụ nữ đã trở thành biết bao thứ bánh, món ăn tuyệt diệu. Từ vị cốm đậm màu lúa non, đến món xôi trong cổ tích, thơm ra hiện đại, rồi đến các loại bánh chưng, bánh tét, bánh ú, bánh phu thê… Vào những dịp Tết, ngày xuân, các loại bánh cùng đi hội, rong chơi, thành thứ quà biếu nhau đầy thân ái, cứ tỏa thơm mênh mông…

Mẹ tôi bây giờ đã có tuổi nhưng không bỏ ruộng. Ngày mùa vẫn ra đồng. Nón mẹ, nón chị cùng những người phụ nữ trong làng trắng lấp lóa trên các thửa ruộng. Mẹ vẫn không quên cấy một thửa lúa nếp. Vào vụ thu hoạch lúa sẽ được tuốt ra, phơi khô, đóng đầy bồ và lu để xát làm xôi dần. Khi con cái về, mẹ đem ra làm bánh. Một phần để dành đến Tết, thóc nếp chắc mẩy được mang đi xay xát, lấy gạo trắng ngon gói bánh chưng, bánh tét.

Hương nếp dậy mùi từ lúc ngâm gạo, đãi gạo và đỗ, thơm đến khi gói bánh và hơn thế, mùi thơm cứ quyện lấy tấm bánh chưng suốt những ngày Tết. Quê tôi lạ lắm, nhà nào cũng giữ cái thú gói bánh. Thậm chí còn giữ gạo để ra Giêng gói bánh mang đi hội, đi cấy xuân. Nhà nào không có gạo thì hàng xóm láng giềng để phần. Tôi nghiệm ra, tình làng nghĩa xóm vẫn thật quan trọng trong dòng chảy của cuộc sống hiện đại. Và dù bao lo toan thì giờ đây, ăn Tết đâu chỉ cần ăn ngon mà cần sự ấm cúng, sự chia sẻ, yêu thương. Tục “dành gạo” cũng giống tục “đụng hoa” ở quê. Nghĩa là làng sẽ trồng một khoảnh hoa để xuân đến chia cho cả làng. Khoảnh hoa chung của cả làng sẽ đến mọi nhà, dâng hương thơm, tạo nên sự đoàn kết tuyệt vời.

Tình nghĩa làng xóm cứ tụ lại, tôn bồi từ nhiều năm qua. Ngay cả chuyện chuẩn bị làm bánh, các mẹ, các chị cũng rủ rỉ nhau. Thành ra không khí gói bánh rộn ràng từ suốt ngày hăm bảy đến đêm Giao thừa. Những giếng quê, những góc ao làng nườm nượp các bà, các chị rửa lá dong, đãi gạo, đãi đỗ. Và lửa sẽ được nhóm lên. Lửa củi đượm sẽ làm nồi bánh sôi ùng ục. Mùi hương bánh cuộn với mùi khói bay tỏa, xô đi những cơn gió lạnh buốt, nhưng lại có sự giục giã xuân hãy mau về. Như ánh nắng giục đàn chim én.

Chiều nay trên lối xuân về, cây cổ thụ đầu làng đã lích chích tiếng chim vui. Hương nếp bền bỉ ngào ngạt cùng vị khói. Mấy chị hàng xóm hây hây má đỏ bên cội mai rang nếp. Mẹ tôi đang cắt lá dong bên nong gạo thơm đầy. Mấy đứa cháu nhỏ khúc khích đùa bên cạnh. Không phải tôi đang mơ hay quá lãng mạn, mà hình ảnh ấy đã giúp tôi tin vào một vẻ đẹp nhân văn cứ truyền từ đời này qua đời khác, có sức mạnh níu giữ mỗi người.

Tản văn của NGUYỄN VĂN HỌC