Những dũng sĩ chiến trường trở thành chiến sĩ nông trường, làm cho Mường Thanh, Hồng Cúm, Him Lam/ Hoa mơ lại trắng, vườn cam lại vàng...” - cụ Hận kể cho chúng tôi nghe bằng cả đôi mắt sáng, nét cười tươi và phong cách trẻ hơn tuổi 84 của cụ.
Ngày 1-1-1952, chàng trai trẻ Nguyễn Văn Hận, quê thôn Ô Mễ, xã Hưng Đạo, huyện Tứ Kỳ (tỉnh Hải Dương) nhập ngũ. Với thành tích trong khóa huấn luyện, anh được bổ nhiệm Tiểu đội trưởng Tiểu đội liên lạc của Trung đoàn 176 (thuộc Sư đoàn 316, Quân khu 2 ngày nay) và được chỉ định đi phục vụ đồng chí Tô Lưu-Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 970 tại các chiến trường, hết Bắc Giang, Bắc Ninh, lại lên Tây Bắc. Mặc dù bị mảnh đạn pháo của địch găm sâu vào phía sau đùi phải, gây nhiều đau đớn (và đến nay mảnh đạn vẫn nằm trong đó), nhưng anh đã xông xáo làm nhiệm vụ suốt chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954 cho đến ngày toàn thắng 7-5-1954 và cả thời gian sau này.
Tháng 5-1958, ta chuyển ba vạn quân, trong đó có Trung đoàn 176 sang Nông trường quốc doanh Điện Biên (gọi tắt là Nông trường Điện Biên). Anh Hận, do quá trình phấn đấu tích cực, nên được cấp trên giao làm Trưởng phòng Tổ chức. Tại Đại hội Đảng bộ nông trường năm 1966, anh nhận trọng trách Bí thư Đảng ủy, liên tục đến năm 1988, tròn 55 tuổi thì nghỉ hưu. 30 năm làm công tác đảng ở một đơn vị đặc biệt như thế, nguyên bí thư Nguyễn Văn Hận có những kỷ niệm đẹp và nhiều điều tâm đắc cho đến nay vẫn vẹn nguyên tính thời sự. Cụ Hận kể: “Tôi nhập ngũ, học vấn mới chỉ tương đương lớp 4 hiện nay. Nhiệm vụ mới đòi hỏi kiến thức tổng hợp. Tôi tìm mua sách, rồi nhờ đồng đội có “nhiều chữ” dạy cho mình. Vừa công tác, vừa học. Năm 1960, tôi thi tốt nghiệp lớp 7 đạt loại khá. Thế là có thêm điều kiện để năm sau được đi học Trường Nguyễn Ái Quốc (nay là Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh). Trở về, lại tiếp tục học bổ túc do Ty Giáo dục Điện Biên mở, đến năm 1965 thì tốt nghiệp cấp 3 (hệ 10/10)”.
Thời điểm đó cuộc sống vô cùng khó khăn. Mầm xanh chưa kịp phủ dấu vết chiến trường. Bữa no bữa đói, cơm độn ngô, độn sắn là chính. Ái ngại nhất là các cặp đôi, vợ mới cưới ở mãi dưới xuôi theo chồng lên nông trường. Vừa mới chân ướt chân ráo, không có nhà riêng. Ngày đi làm, tối tá túc trong những lán nứa tre tập thể. Nhiều người vợ đã có suy nghĩ bỏ về quê. Một số anh em nghĩ rằng, khi chuyển từ đơn vị chiến đấu sang lĩnh vực sản xuất nông lâm, trồng trọt, chăn nuôi thì không quan trọng bằng quân sự chiến đấu, sẽ thoải mái hơn nên đã xuất hiện tư tưởng muốn “xả hơi”, tranh thủ nghỉ ngơi. Thậm chí có người chủ quan, mất cảnh giác. Trước tình hình đó, Đảng ủy nông trường kịp thời lãnh đạo giáo dục truyền thống Bộ đội Cụ Hồ và nhấn mạnh: “Điện Biên là mảnh đất lịch sử, là nơi đồng đội hy sinh. Trách nhiệm của người còn sống là phải làm cho nó xanh tốt, cuộc sống khấm khá lên để đền đáp công ơn những người ngã xuống. Những ai biết trân trọng sự hy sinh của đồng đội thì hãy trụ lại tại mảnh đất này”.
Về công tác tư tưởng, không thể áp dụng máy móc “kỷ luật sắt” trong quân sự chiến đấu, mà phải thực tiễn, mềm dẻo, dùng lý để phê bình, lấy tình để cảm hóa. Có khi phải vận dụng cả văn nghệ vào để “làm tư tưởng”. Cụ Hận nhớ: Có lần, trong cuộc họp, một chiến sĩ quê Thái Bình cứ đòi về gặp vợ ít hôm, rằng lúc đánh giặc thì không quản hy sinh để giành lấy độc lập tự do, giờ hết giặc, có độc lập tự do rồi thì phải khác. Sao lại cứ “quản” như lúc đánh giặc? Anh em khác nghe vậy cũng tỏ vẻ “xao xuyến”... Tôi giữ thái độ hòa nhã, phân tích sự tình, rồi đọc mấy câu: “Nếu tất cả toàn quân đều nghỉ/ Để vũ khí han gỉ hay sao?/ Kẻ thù lợi dụng nhảy vào/ Hỏi còn hay mất núi cao sông dài”. Thế là ổn!
Những người lính dần dần an lòng vững dạ, lấy nông trường làm “cứ địa”. Quyết tâm sắt đá của lãnh đạo nông trường cùng đồng đội đã góp phần tạo nên một lòng chảo Điện Biên mới.
Cụ Hận nghỉ hưu năm 1988. Trước khi rời nhiệm sở, cụ và cụ bà Nguyễn Thị Từa (nguyên Tổ trưởng chế biến sữa Nông trường Điện Biên) gọi các con lại dặn dò: Bố mẹ sẽ về quê hương chăm lo gia tộc. Các con cứ yên tâm xây dựng Điện Biên. Đây vừa là trách nhiệm, vừa là nghĩa tình. Năm người con của các cụ đã vâng lời và làm trọn ý nguyện của cha mẹ. Anh Nguyễn Hồng sinh năm 1962, theo nghiệp bố, hiện là Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Thành ủy Điện Biên Phủ...
Tiễn chúng tôi, cụ Hận vừa đi vừa tâm sự: “Vừa rồi, được tin Ban liên lạc Trung đoàn 176-Nông trường Điện Biên tham gia tìm kiếm được 6 bộ hài cốt của cán bộ, công nhân nông trường hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ; xác minh, giải quyết chế độ chính sách cho 45 thanh niên xung phong; thăm hỏi 4.500 lượt người, đồng thời động viên, giáo dục con cháu tiếp bước cha ông, cùng nhân dân các dân tộc trong tỉnh xây dựng Điện Biên ngày càng giàu đẹp, xứng đáng với truyền thống Điện Biên Phủ anh hùng... mình mừng lắm, như khỏe thêm ra”.
Bài và ảnh: PHẠM XƯỞNG