Phạm Lực sinh ra ở Huế, nhưng 3 tuổi lại về sống ở quê ngoại: Làng Tiên Ðiền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh (mẹ ông là chắt ruột Đại thi hào Nguyễn Du). Khi là cậu bé 5 tuổi, ông đã lấy từng mẩu than, que tre, gạch vụn... để vẽ lên bất cứ chỗ nào có thể vẽ được. Cậu bé ấy nhiều lần bị đòn roi vì dám vẽ than đen lên tường nhà hàng xóm. Rồi một ngày, cậu bé nảy ra “sáng kiến” chọn bờ cát dọc sông Lam để sáng tác. Hình ảnh con đò, bến nước, dòng sông, người mẹ tảo tần, người chị chịu thương chịu khó... hiện dần từ những bức tranh nơi bờ cát đến thành hình trên giấy vẽ... Đến năm 1959, ông thi đỗ vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Hà Nội.

leftcenterrightdel
Họa sĩ Phạm Lực giới thiệu một tác phẩm mới. Ảnh: KHÁNH AN.

Tốt nghiệp ra trường, ông về Ty Văn hóa Hà Đông công tác, một năm sau thì xung phong nhập ngũ. Làm công tác tuyên huấn, ông thường xuyên có mặt trên các tuyến lửa từ Hàm Rồng (Thanh Hóa) đến Quảng Trị, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ rồi sang Nam Lào... để vẽ tranh cổ động, phục vụ chiến đấu. Những chuyến công tác vài tuần, có khi đến vài tháng, thiếu giấy vẽ, ông lấy kim chỉ khâu 4 mảnh tăng võng lại, hoặc lấy những mảnh bao tải đựng hàng để sáng tác. Cũng có khi ông đưa cán bộ đi thực tế hay đến hướng dẫn “tạo nguồn” những cán bộ có năng khiếu hội họa ở đơn vị. Có lần cùng một đội khoảng 30 người vào Quảng Trị thực tế sáng tác, khi bức tranh cổ động khổ lớn 4x1,6m mang tên “Bác cùng chúng cháu hành quân” vừa hoàn thành thì tàu chiến địch bắn vào phá tan tành. Cũng may, đội của ông vừa rời đi trước đó vài phút nên không ai bị thương, nhưng công sức cả tháng trời của đội thì tiêu tan.

Tình yêu nghệ thuật khiến ông say vẽ đến quên ăn, quên ngủ. Ông sáng tác trên đủ các chất liệu: Sơn dầu, sơn mài, thuốc nước, tranh lụa, khắc gỗ... Và sức làm việc thì đến những đồng nghiệp trong giới cũng phải nể phục. Ông không nhớ chính xác mình đã vẽ bao nhiêu bức tranh. Tranh của ông đã có mặt ở nhiều nước như: Pháp, Mỹ, Ðức, Nga, Italy, Nhật Bản... Đề tài chiến tranh và hình ảnh người phụ nữ thời chiến xuất hiện nhiều trong tranh ông. Ông tâm sự: “Không ở đâu trên Trái Đất này, người phụ nữ lại vất vả như những người phụ nữ Việt Nam trong chiến tranh”. Trong tranh ông là hình ảnh những bà mẹ chở con trong mưa, trên vai là khẩu súng, hay bà mẹ già lưng còng xúc từng thìa cháo cho con trai là thương binh đang ngồi trên xe lăn, người vợ mang bầu nhìn lên bàn thờ nơi có di ảnh chồng hy sinh trong chiến trận… Những ám ảnh của thời chiến như một vết cắt trong cuộc đời thôi thúc ông sáng tác, ngay cả khi chiến tranh đã qua đi vài chục năm.

Phạm Lực tâm niệm, vẽ tranh phải đi vào cuộc sống, phải phục vụ đông đảo bạn đọc, phải “hướng thiện”. Chính vì vậy, ông đặc biệt quan tâm đến những đối tượng khó khăn, cơ nhỡ trong cuộc sống. Ông dành một phần thu nhập của việc bán tranh để làm từ thiện. Ông bắt đầu tham gia công tác từ thiện từ đầu thập niên 2000. Năm 2004, ông dành tặng tổ chức “Ðồng bào” 60 bức tranh. Năm 2005, ông tặng Quỹ Bảo trợ trẻ em Việt Nam hai bức tranh trị giá 14.000USD. Ông tích cực góp tranh ủng hộ các tổ chức từ thiện, như: Bác sĩ không biên giới (phẫu thuật nụ cười), Tầm nhìn khác (mổ mắt)... Lúc rảnh rỗi, ông đi thực tế ở những trung tâm bảo trợ trẻ em tàn tật, mồ côi. Sau mỗi chuyến đi, ông lại nối thêm vào “danh sách” những công việc từ thiện của mình, như: Xây dựng 3 cơ sở dạy nghề cho trẻ em tàn tật tỉnh Ninh Bình; tặng ti vi Trung tâm nuôi dưỡng trẻ mồ côi huyện Bình Lục (Hà Nam), may 50 bộ quần áo cho trẻ em nghèo ở đây. Ông ký hợp đồng không thời hạn với hai cơ sở dạy nghề của tỉnh Hà Nam và Quỹ Bảo trợ trẻ em Việt Nam, mỗi nơi ủng hộ 1 triệu đồng/tháng.

Ông chia sẻ: “Có những đêm không ngủ, tôi bật dậy lao đến giá vẽ. Vẽ như là chớp lấy những đợt sóng cảm xúc bất chợt ùa về. Và con người, cuộc sống cứ ào tuôn ra qua toan, qua bút vẽ. Tôi nghĩ phải vẽ được nhiều hơn nữa, tốt hơn nữa, để đem đến cho cuộc đời nhiều niềm vui hơn”...

PHẠM THU THỦY