CCB Phạm Song Toàn sinh năm 1941, người làng Văn Xá, xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, TP Hà Nội. Anh nhập ngũ tháng 1-1966, chiến đấu ở Đại đội chỉ huy Pháo binh Mặt trận B5-Quảng Trị. Tới tháng 12-1973, anh phục viên về địa phương do sốt rét. Được chính quyền và nhân dân tín nhiệm đề bạt đảm nhiệm các chức vụ như: Phó chủ nhiệm hợp tác xã, Phó chỉ huy trưởng Ban CHQS xã, Phó công an xã… Đến khi nghỉ hưu, theo đề nghị của địa phương, anh nhận làm quản trang tại nghĩa trang liệt sĩ xã. Cuộc sống của gia đình cũng chỉ đủ ăn, nhưng vì nghĩa tình với đồng đội, hàng tháng anh để dành một khoản từ đồng lương ít ỏi của mình, khi tạm đủ chi phí, anh thực hiện các hành trình từ Thường Tín đến các nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Quảng Trị để vừa tìm bạn, vừa ghi chép thông tin liệt sĩ. Nhắc đến chuyện này, anh Toàn chỉ vào chiếc xe đạp nói: “Con ngựa sắt này là bạn đồng hành hơn hai mươi năm nay của tôi trên hành trình tìm kiếm thông tin hài cốt liệt sĩ”.
Lần đầu tìm bạn cùng “ngựa sắt”
Ngày trước, khi công tác ở đại đội chỉ huy pháo binh, anh Toàn chơi thân với người đồng đội cùng quê Thường Tín là Bùi Thanh Huệ, sau mỗi người được phân công nhiệm vụ khác nhau. Trên tuyến lửa Quảng Trị, tình đồng đội và tình đồng hương gắn bó các anh nên mỗi khi có dịp đi ngang đơn vị chiến đấu là hai anh đều gặp nhau trò chuyện. Thế rồi, Toàn nhận tin Huệ hy sinh do thám báo địch phục kích.
Đầu năm 1995, gác lại những vướng bận của cuộc sống, anh Toàn tìm đến gia đình liệt sĩ Huệ để thắp cho bạn nén nhang. Anh rất buồn trước nỗi đau của gia đình khi đã bằng nhiều cách nhưng vẫn chưa tìm thấy hài cốt liệt sĩ Huệ để đưa về an nghỉ tại quê nhà. Và anh bắt đầu hành trình tìm bạn.
Sau hôm đó, chiếc xe đạp bắt đầu lăn bánh chở anh Toàn đi tìm hỏi thăm các đồng đội cùng đơn vị về thông tin mộ chí của anh Huệ. Được đồng đội cho biết có anh Lê Thiện Xuyên hiện đang công tác ở Sư đoàn 325 là người trực tiếp chôn cất liệt sĩ Huệ.
CCB Phạm Song Toàn chăm sóc mộ liệt sĩ
Ngay lập tức, anh Toàn đạp xe khoảng 100km lên Bắc Giang để hỏi thông tin. Đến Sư đoàn 325, anh Toàn được các cán bộ chính sách cho biết, khi hy sinh, thi hài liệt sĩ Bùi Thanh Huệ được đưa về an táng tại Bến 5, Bãi Mít, xã Vĩnh Ô, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị. Nhận được tin trên, anh Toàn mừng rơi nước mắt và lại đạp xe từ Bắc Giang về báo tin cho gia đình liệt sĩ Huệ.
Đến tháng 7-1995, nhân người cùng làng có xe ô tô vào Nam chở hàng, anh Toàn mang theo niềm tin và hy vọng của gia đình liệt sĩ Huệ, cùng chiếc xe đạp, quá giang đến huyện Vĩnh Linh để tìm. Từ Vĩnh Linh, anh đạp xe hơn 30km để đến được Bến 5, Bãi Mít. Đến nơi, trên mặt đất Bến 5 chỉ còn vương lại mấy chục cái hố và các đồ tăng võng trước kia dùng để quấn khi an táng các liệt sĩ. Những hố đất đen sì cộng thêm ánh nắng chiều tháng 7 như thiêu đốt tâm can và sức lực của anh. “Hài cốt Huệ đã được cất bốc đi đâu?”-câu hỏi làm lòng anh Toàn nặng trĩu.
Hôm sau, anh đến Nghĩa trang liệt sĩ huyện Vĩnh Linh và được người quản trang cho biết: Cán bộ Téo và Chung ở Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị phụ trách quy tập hài cốt liệt sĩ ở Bãi Mít. Nghe xong, anh đón xe ô tô đến thị xã Đông Hà rồi từ đó đạp xe đến Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị để tìm các cán bộ đã quy tập hỏi thăm thông tin. Nhưng được biết, hai anh Téo và Chung đang đi quy tập liệt sĩ ở Hướng Hóa chưa về.
Lộ phí mang theo đã gần hết. Trước khi về Hà Nội, anh Toàn đến Nghĩa trang liệt sĩ Quốc gia Đường 9 thắp nén tâm nhang tri ân đồng chí, đồng đội đã ngã xuống. Thấy trên những tấm bia mộ có ghi tên tuổi, địa chỉ các liệt sĩ quê Hà Nội. Anh lấy giấy, bút ghi lại thông tin, vị trí với ý định: “Đăng trên Báo Quân đội nhân dân, Đài Tiếng nói Việt Nam và Báo Hà Tây (trước đây)”.
Sứ giả của những thông tin mộ chí liệt sĩ
Sau thất bại lần thứ nhất, anh cầm danh sách chép vội gửi đến một số báo để đăng tải thông tin về liệt sĩ. Trên đường đến Báo Quân đội nhân dân, anh nhớ trong danh sách có tên liệt sĩ Trần Danh Thực, địa chỉ 215 Hai Bà Trưng, TP Hà Nội. Qua phố Hai Bà Trưng, anh thử tìm địa chỉ nhưng không phải. Vì tò mò về độ chính xác của thông tin, anh đến Sở Lao động, Thương binh và Xã hội Hà Nội tra được ở quận Hai Bà Trưng có liệt sĩ Trần Danh Thực, địa chỉ 215 phố Lương Yên. Lần theo địa chỉ, anh đã gặp được bố mẹ của liệt sĩ là ông Trần Danh Năng và bà Ngô Thị Phương. Khi được anh cho biết thông tin về liệt sĩ Thực, bao nhiêu nhớ mong, khổ đau chất chứa trong tâm can của người cha, người mẹ đã òa theo từng giọt lệ. Vì hàng chục năm nay, gia đình đi tìm thông tin về liệt sĩ Thực nhưng không được và đã buông xuôi đành để con nằm lại nơi đất khách quê người. Ngay lập tức gia đình ngỏ lời đề nghị anh đưa đến nghĩa trang nơi có ngôi mộ liệt sĩ Thực để gia đình đón con về quê hương.
Vậy là thêm một lần nữa anh đến Nghĩa trang liệt sĩ Quốc gia Đường 9 và cũng thêm một lần anh bồi hồi xúc động trước những giọt nước mắt của bố, mẹ liệt sĩ lăn dài theo niềm hạnh phúc. “Việc quy tập mộ liệt sĩ sau chiến tranh đã làm thay đổi và thất lạc khi hàng nghìn ngôi mộ đã di dời đến nơi mới. Chỉ cần một dòng thông tin chính xác đã có thể đem niềm hạnh phúc lớn lao đến với các gia đình liệt sĩ ngày đêm mong ngóng”-anh Toàn tâm sự. Từ ý nghĩ đó, anh cùng quyển sổ và cây bút lặng lẽ đi theo các hàng mộ nghĩa trang để ghi chép thông tin mộ chí liệt sĩ với ước muốn gửi những dòng tin đó về gia đình các anh.
Đã hơn 20 năm trôi qua kể từ lần đầu tiên đi tìm mộ bạn, anh Toàn đã thực hiện hơn 30 chuyến đi, đạp xe rong ruổi đến các nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Quảng Trị. Anh đã ghi chép hàng nghìn thông tin mộ chí liệt sĩ để đăng trên báo và biên thư gửi theo địa chỉ quê quán liệt sĩ. Ngược lại, anh cũng nhận được hàng trăm hồi âm, có gia đình gửi thư cảm ơn và cho biết nhờ thông tin anh cung cấp nên họ đã đưa hài cốt liệt sĩ về an táng tại quê nhà; có gia đình đến tận nơi hỏi thăm và 15 gia đình đến nhờ anh giúp đỡ đưa đi kiếm tìm, quy tập hài cốt liệt sĩ…
Đến bây giờ, tuổi đã cao, sức đã yếu, nhưng những cuốn sổ ghi thông tin liệt sĩ vẫn được CCB Phạm Song Toàn gìn giữ như báu vật “vì biết đâu sẽ có gia đình liệt sĩ đến hỏi thăm”.
Bài và ảnh: VIỆT HÀ