Năm 1965, ông Nguyễn Văn Ất nhập ngũ vào Đoàn 36 Đặc công và huấn luyện tại Sao Đỏ, Chí Linh, Hải Dương. Sau chặng đường dài hành quân vượt Trường Sơn, đầu năm 1966, ông Ất cùng đồng đội được bổ sung vào LLVT tỉnh Bình Định. Thời điểm này, địch thường tổ chức các cuộc hành quân tìm diệt có trực thăng và thiết giáp yểm trợ càn quét, gom dân, lập ấp chiến lược, tiến tới chia tách nhân dân và LLVT, mở rộng vùng kiểm soát. Thế nên, với những người lính đặc công như ông, ngoài nhiệm vụ chống càn thì còn một nhiệm vụ đặc biệt khác là đánh vào các cơ quan đầu não, các căn cứ, sân bay..., nơi khởi phát các cuộc càn quét của địch. Ông nhớ lại lần bị địch bắt ngày 14-10-1966. Trước 0 giờ ngày 13-10, lực lượng đặc công gồm 17 người, trong đó có ông Ất, chia làm 3 tổ đã đột nhập sân bay Phù Cát (Bình Định). Theo kế hoạch, đúng 0 giờ 30 phút sẽ nổ súng. Tuy nhiên, trước giờ nổ súng vài phút, địch đột nhiên cho trực thăng di chuyển khỏi sân bay, lượn thành vòng bảo vệ, bắn pháo sáng quanh căn cứ. Trong sân bay, xe tăng và thiết giáp chạy rầm rầm. Các mũi tiến công của ta đồng loạt đánh vào các mục tiêu và lô cốt nhưng địch đã rút hết. Phát hiện lực lượng của ta, trực thăng địch bu lại thả pháo sáng và lựu đạn cay. Một số chiến sĩ rút ra nhưng bị địch chặn hậu và hy sinh. Ông Ất ẩn mình trong một lô cốt địch chờ cơ hội và bị ngất vì hơi cay. Tỉnh lại, ông thấy mình đã nằm trong bệnh xá của địch. Tại đây, ông Ất gặp đồng chí Phi Hùng, Bí thư Tỉnh ủy Bình Định, người ra tiếp nhận quân bổ sung từ miền Bắc vào đầu năm 1966. Ông Ất biết được trận đánh thất bại là do bị chiêu hồi chỉ điểm. Để đối phó với địch, hai ông cùng thống nhất nội dung khai, trong đó ông Ất đổi tên là Nguyễn Văn Trường.

leftcenterrightdel
Cựu chiến binh Nguyễn Văn Ất giới thiệu địa hình trên bản đồ và kể về các trận đánh ở đảo Phú Quốc mà ông từng tham gia.

Tháng 7-1967, ông Ất cùng với gần 300 tù binh khác bị địch đưa ra Phú Quốc giam cầm ở nhà lao Cây Dừa, trong trại giam B5. Tại đây, vào cuối năm 1970, ông và đồng đội đã tổ chức một cuộc vượt ngục thành công, gây bất ngờ với địch. Ông nhớ, thời điểm đó đã có một số cuộc vượt ngục thành công bằng cách chui rào, đào hầm nhưng không ít lần thất bại, phải trả giá bằng xương máu. Bọn cai ngục ra sức xây dựng lực lượng mật báo và bọn trật tự là những tên chiêu hồi ở lẫn với tù binh nhằm phát hiện tổ chức đảng, đoàn trong nhà tù. Trong một lần các tù binh diệt hai tên trật tự, ông Ất và ông Hoàng Sơn đứng ra nhận trách nhiệm, bị địch đánh đập, nhốt ngoài chuồng cọp. Tại đây, hai ông đã quan sát và nảy ra ý tưởng vượt ngục bằng... thùng rác. Bởi đã thành quy luật, cứ cuối giờ chiều hằng ngày, địch lại cho 20 tù binh khiêng 10 thùng rác đựng trong các thùng phuy cao hơn 80cm ra ngoài hố rộng, sâu khoảng 4-5m để đổ. Bên ngoài hố rác có các hàng rào kết hợp mìn, pháo sáng để chống tù binh trốn trại. Hết thời gian nằm chuồng cọp, hai ông báo cáo kế hoạch với tổ chức và được chấp thuận với điều kiện sống chết cũng không được khai ra tổ chức bí mật trong nhà tù. Theo hiệp đồng, khi các ông lọt ra ngoài thì lực lượng ở bên trong tù sẽ bố trí người “điểm danh” để đồng đội có thời gian tìm về với du kích, không bị địch chặn đầu truy lùng, bắt giữ.

Đúng kế hoạch, ngày 19-12-1970, ông Ất và ông Hoàng Sơn đàng hoàng ngồi vào thùng phuy để đồng đội khiêng ra ngoài đổ xuống hố rác. Do bãi rác bốc mùi xú uế nồng nặc nên bọn địch chủ quan, không áp tải những người đổ rác ra tận nơi mà chỉ theo đến cửa rồi yên tâm đứng chờ tù binh quay lại, sau đó dẫn vào trại. Vùi mình trong đống rác, chờ khi màn đêm xuống, ông Ất gỡ dây pháo sáng, vạch rào và bò ra vị trí đã định. Chờ lâu không thấy ông Hoàng Sơn đến, ông quyết định quay lại bãi rác. Khi tìm được ông Hoàng Sơn, bò lên miệng hố rác và nhìn về phía trại không thấy ồn ào nên cả hai ông tin tưởng kế hoạch được triển khai chặt chẽ. Hai ông bò ra ngoài và tìm về với du kích.

Suốt 17 ngày lạc trong rừng, các ông đã tìm được du kích xã Dương Tơ do được một người Hoa kiều chỉ đường. Chiều 5-1-1971, hai ông nằm phục gần bờ suối và thấy 5 người mang theo súng AR15 cùng những chiếc gùi nặng trên lưng đi đến. Ông Ất hô “địch” thì họ vứt gùi, tản ra và sẵn sàng chiến đấu. Ông Ất tiếp tục hô “địch” lần thứ hai và thứ ba thì một người ở phía bên kia hỏi: “Có phải anh em trốn tù ra không?”. Hai ông thông báo tình hình và được đưa trở về với du kích Dương Tơ. Đồng chí Phi Hùng, người cũng bị giam ở Phú Quốc và thoát ra được trước đó đã xuống tận nơi gặp ông Ất. Các ông cùng với du kích địa phương ngoài việc chống càn còn đảm nhận nhiệm vụ xây dựng lực lượng đặc công để đánh địch tại đảo Phú Quốc. Ba tháng sau, ông Ất và ông Hoàng Sơn đã tổ chức một tổ 9 người tiêu diệt gọn lực lượng địch trên Đồi Thông với cách đánh điển hình của đặc công... 

Bài và ảnh: MẠNH THẮNG