QĐND - Khi các anh ở Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hà Nam đến làm việc với Báo Quân đội nhân dân chuẩn bị cho các hoạt động tuyên truyền nhân kỷ niệm 50 năm ngày hy sinh của 10 nữ dân quân Lam Hạ, thú thực lúc đó, tôi mới biết rõ ràng hơn về địa danh và sự kiện đặc biệt này. Tìm hiểu kỹ hơn, một người làm báo về Sự kiện và Nhân chứng như tôi lại càng thấy ân hận, có cả xấu hổ vì biết về Lam Hạ, nơi từng được coi như Đồng Lộc thứ hai ở Việt Nam quá trễ…

Nữ dân quân khẩu đội 14,5mm của Đại đội dân quân phòng không Lam Hạ trực chiến, năm 1972. Ảnh tư liệu

Trong lịch sử, Hà Nam là vùng đất có bề dày truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm. Hà Nam có đất Liêm Cần, nơi đặt chỉ huy quân đội, nơi luyện quân của Thập đạo tướng quân Lê Hoàn; là quê hương của Trần Bình Trọng, đời nhà Trần, mãi lưu danh trong sử sách với câu nói nổi tiếng: “Ta thà làm quỷ nước Nam chứ không thèm làm vương đất Bắc”. Khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, phát huy truyền thống đánh giặc của ông cha, những người con ưu tú của quê hương như: Đinh Công Tráng, Lê Hữu Cầu, Đinh Văn Nghiêm (Đề Yêm)… đã đứng lên kêu gọi văn thân, chiêu mộ nghĩa quân, dựng cờ đánh Pháp…

Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, nhân dân Hà Nam luôn kiên cường trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng quê hương, giải phóng dân tộc. Ngay từ năm 1930, nông dân Hà Nam đã đứng lên đấu tranh bằng cuộc biểu tình, tuần hành ngày 20-10-1930 tại Bồ Đề (Bình Lục), mở đầu cho các cuộc nổi dậy của nông dân trong tỉnh. Trong trường kỳ chống Pháp, nhân dân Hà Nam vừa chiến đấu, vừa tích cực tăng gia sản xuất, không những xây dựng nền kinh tế tự cấp, tự túc để nuôi quân dân kháng chiến lâu dài mà còn đóng góp hàng ngàn tấn lương thực để nuôi quân trên các chiến trường, tiễn đưa hàng vạn con em lên đường nhập ngũ. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nhân dân Hà Nam với tinh thần vì miền Nam ruột thịt, lớp lớp thế hệ thanh niên Hà Nam đã tình nguyện lên đường vào Nam chiến đấu. Hà Nam luôn là hậu phương vững chắc cho tiền tuyến, bảo đảm “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”.

Trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ và oanh liệt ấy, Hà Nam còn là chiến trường ác liệt, là địa danh của những trận đánh bi hùng đã đi vào lịch sử. Các trận đánh của Đại đội dân quân xã Lam Hạ, thuộc huyện Duy Tiên, nay là phường Lam Hạ, thuộc thành phố Phủ Lý trong kháng chiến chống Mỹ là một điển hình.

Những năm 1965-1967, địa bàn Lam Hạ là một trong những trọng điểm bị không quân Mỹ đánh phá ác liệt ở miền Bắc, vì có tuyến đường sắt và đường bộ tiếp tế cho chiến trường miền Nam, với mục tiêu chính là 2 cây cầu bắc qua sông Châu dành cho ô tô và xe lửa và cống 7 cửa đập Lạc Tràng giữ nước cho tỉnh Nam Hà, Ninh Bình. Đó là giai đoạn bom đạn Mỹ trút xuống Hà Nam suốt ngày đêm.

Tham gia chiến đấu bảo vệ địa bàn này, ngoài lực lượng của bộ đội chủ lực, còn có Đại đội phòng không dân quân xã Lam Hạ, trong đó có các nữ dân quân, tuổi đời còn rất trẻ, hầu hết chỉ từ 17 đến 20 tuổi. Có chị mới làm lễ “xuất Đội” được 2 ngày. Trong đó, Nguyễn Thị Thu và Nguyễn Thị Thi là hai chị em ruột. Thi là trẻ nhất, mới 16 tuổi. Khi chị xin bố mẹ cho gia nhập dân quân, gia đình đã can ngăn, nhưng chị nói: “Xin bố mẹ đừng lo lắng gì. Chúng con chiến đấu, dù có hy sinh, có ngã xuống để đất nước được yên bình”. Sau này, Nguyễn Thị Thi đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

Trong những năm chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, nơi đây đã từng diễn ra hàng trăm trận chiến đấu ngoan cường, dũng cảm của bộ đội chủ lực và dân quân xã Lam Hạ. Tiêu biểu là các trận đánh ngày 1-10-1966; 9-10-1966 và 7-7-1967 với sự hy sinh oanh liệt của 10 nữ dân quân thuộc Đại đội Phòng không dân quân Lam Hạ.

Ngày 1-10-1966, được coi là ngày giỗ chung của 10 cô gái Lam Hạ và nhiều đồng đội của các chị. Hiện nay, ở Nghĩa trang liệt sĩ xã Lam Hạ, mộ của 10 cô gái Anh hùng được đặt cạnh nhau.

Do hoàn cảnh chiến tranh và nhiều lý do khác nên việc tuyên truyền về địa danh Lam Hạ và sự hy sinh của 10 nữ dân quân nơi đây chưa nhiều, chưa sâu, chưa xứng tầm. Vì thế, đến nay, nếu có ai hỏi về tấm gương của 10 cô gái nào đã hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ, thì chắc hẳn người ta sẽ nghĩ và nói ngay đến địa danh Đồng Lộc (Hà Tĩnh); chứ không phải về “10 cô gái Lam Hạ” cũng rất anh hùng và bi tráng…

Vậy nên, năm nay tỉnh Hà Nam tổ chức kỷ niệm 50 năm ngày hy sinh của 10 nữ dân quân Lam Hạ với nhiều hoạt động thiết thực như: Hội thảo khoa học: “Mười nữ dân quân pháo phòng không Lam Hạ”; gặp mặt, giao lưu với các nhân chứng lịch sử và chương trình nghệ thuật: “Mười bông hoa thép trên vùng đất Lam Hạ anh hùng”; đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia trận địa pháo phòng không Lam Hạ… đã được dư luận ủng hộ và đánh giá cao. Ngoài việc làm sâu sắc các giá trị lịch sử của di tích, của khu đền thờ và sự hy sinh của 10 nữ dân quân Lam Hạ, tỉnh Hà Nam còn mong muốn xây dựng nơi đây thành khu di tích tâm linh, một địa chỉ đặc biệt để giáo dục truyền thống và thu hút khách du lịch thường xuyên…

Đó cũng là cách để tri ân và vinh danh về huyền thoại “10 cô gái Lam Hạ”- một Đồng Lộc thứ hai của Việt Nam…

HOÀNG TRẦN