QĐND - “Nhật ký chìm tàu” là một trong những tác phẩm văn học hay của văn học cách mạng Việt Nam viết về đề tài Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại. Nhưng đáng tiếc, hiện nay tác phẩm đã bị thất lạc.

Theo các lão thành cách mạng nhớ lại thì “Nhật ký chìm tàu” có mặt tại Việt Nam từ năm 1931 trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Đồng chí Hồ Thị Nhung, nguyên ủy viên, Hội trưởng Hội LHPN tỉnh Thanh Hóa nhớ lại:

Những ngày còn ở quê chưa ra Thanh Hóa, ở chi bộ Đảng Cộng sản làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, các đồng chí đảng viên đã bí mật chuyền cho nhau đọc tác phẩm “Nhật ký chìm tàu”. Theo đồng chí Tôn Thị Quế, năm 1931 là tỉnh ủy viên tỉnh Nghệ An phụ trách công tác tuyên truyền của Đảng, thì trong thời gian đảng viên học tập bản luận cương của Đảng do đồng chí Trần Phú thảo thì tác phẩm “Nhật ký chìm tàu” là tài liệu tham khảo chính.

Minh họa: Quang Cường.

Đồng chí Nguyễn Duy Trinh, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị trong hồi ký cách mạng “Lớn lên dưới ngọn cờ Xô Viết Nghệ Tĩnh” có viết: Thời gian 1930-1931, tôi thường đọc cho đồng bào, đồng chí trong làng nghe cuốn sách nhỏ: “Nhật ký chìm tàu”…

Theo các đồng chí lão thành cách mạng cho biết thì tác phẩm “Nhật ký chìm tàu” khoảng 100 trang giấy rơm, khổ sách 22cmx18cm, in li-tô, viết bằng bút sắt chữ thường rất đẹp. Bìa sách màu xanh, có đề 4 chữ “Nhật ký chìm tàu” không đề tên tác giả. Nhưng căn cứ vào bức thư lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi bạn bè đề ngày 28-2-1930 có đề cập đến cuốn sách này, ta có thể khẳng định được tác giả “Nhật ký chìm tàu” là Nguyễn Ái Quốc. Nội dung bức thư có đoạn viết:

“Người An Nam nhất là người lao động muốn biết nước Nga nhưng các sách báo cách mạng đều bị pháp luật hà khắc của thực dân Pháp nghiêm cấm. Hơn nữa, công nhân và nông dân An Nam phần lớn không biết chữ. Những người có học chút ít không biết thứ tiếng nào khác tiếng An Nam. Nhiệm vụ của chúng tôi là phải nói với họ về đất nước Nga của giai cấp vô sản như thế nào. Để làm được việc này, tôi có ý định viết một cuốn sách bằng tiếng An Nam đương nhiên dưới hình thức “Những kỷ niệm về cuộc du lịch của tôi”. Tôi mong rằng nó sẽ sinh động, hấp dẫn dễ đọc, dễ hiểu thông qua các chuyện kể. Đây là đề cương của tôi về cuốn sách này…”.

Theo lời kể của các đồng chí lão thành cách mạng thì cuốn “Nhật ký chìm tàu” có nội dung như sau:

Một chiếc tàu chở khách du lịch đi trên đại dương không may bị bão làm chìm tàu. Hành khách đi trên tàu du lịch được một chiếc tàu Nga cứu thoát. Trong số những người được tàu Nga cứu thoát có 3 người An Nam làm thủy thủ và bồi bếp trên tàu du lịch bị chìm. Ba người An Nam có tên là Bôn, Ba và Râu. Họ được người Nga đối xử tử tế. Họ thấy những người Nga trên tàu sinh hoạt rất nền nếp, kỷ luật và rất bình đẳng, những người Nga sống hồn nhiên, yêu đời và gọi nhau bằng đồng chí rất thân mật. Anh Ba thốt lên:

“Lạ thay có chiếc tàu này

Cái gì cũng khác tàu Tây mình làm”

Tàu Nga cập bến, 3 người An Nam được đưa đến nghỉ dưỡng tại một khách sạn sang trọng. Những người Nga ở khách sạn sống thân mật, phục vụ khách chu đáo, tận tình khác xa với những người phục vụ ở khách sạn các nước tư bản mà Bôn, Ba và Râu đã từng gặp. Đặc biệt ở đây không phân biệt chủng tộc, màu da, mọi người sống với nhau thân ái bình đẳng. Các anh Bôn, Râu và Ba lại thốt lên:

“Rằng đây bốn bể là nhà

Vàng, đen, trắng, đỏ đều là anh em”

Sau một thời gian dưỡng sức, Bôn, Ba, Râu được đến thăm một nhà máy. Họ thấy ở đây thợ thuyền Nga làm việc rất vui vẻ, kỷ luật, không ai bị quát mắng, đánh đập như các nước tư bản. Thợ thuyền Nga làm việc ngày 8 tiếng. Ngày chủ nhật, ngày nghỉ lễ đều được hưởng lương. Ba người An Nam lại thốt lên:

“Sung sướng thay thợ thuyền Nga

Ngày làm, ngày nghỉ đều là có lương”

Rồi họ được đến thăm một nông trường, thấy cảnh làm ăn tập thể của người nông dân vui vẻ, ai cũng có ruộng cày, ai cũng có nhà ở, có cơm no, áo ấm, sinh hoạt văn hóa, không ai bị bóc lột. Bôn, Ba, Râu sung sướng reo lên:

“Ôi, dân Nga có ruộng cày

Nhờ ơn cách mạng ra tay đỡ đần”

Sau khi được mắt thấy tai nghe sự thật tốt đẹp ở nước Nga độc lập, tự do, hạnh phúc sau Cách mạng Tháng Mười, cả ba người An Nam rất phấn khởi. Họ lại thốt lên:

“Nước Nga có chuyện lạ đời

Đem người nô lệ thành người tự do”

Anh Râu ao ước ở lại nước Nga. Biết được điều này, anh Ba khuyên anh Râu nên trở về Tổ quốc của mình cùng đồng bào làm cách mạng như người Nga đã làm để có cuộc sống hạnh phúc như dân Nga.

Đoạn kết tác phẩm “Nhật ký chìm tàu”, tác giả khẳng định ý chí quyết tâm làm theo Cách mạng Tháng Mười và tin tưởng đất nước mình cũng sẽ độc lập, tự do, hạnh phúc như nước Nga.

“Dân Nga cách mạng thành công

Dạy cho dân tộc Á Đông cách làm”

Nhân kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại, chúng tôi trân trọng giới thiệu đôi nét về tác phẩm “Nhật ký chìm tàu” của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc với bạn đọc, để từ đó hiểu thêm ý nghĩa to lớn của Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại đã ảnh hưởng trực tiếp đến lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và cách mạng Việt Nam như thế nào.

BÙI KHẮC KHUYÊN