Cuối tháng 7-1968, do nhu cầu phát triển lực lượng và yêu cầu nhiệm vụ, Trung đoàn Không quân 921 tổ chức biên chế thêm một đại đội với quân số là những phi công cũ chọn từ Đại đội 1, Đại đội 2 và được bổ sung một số phi công trẻ mới được đào tạo từ Liên Xô về nước tháng 4-1968. Đại đội 3 được biên chế thành 3 trung đội và được tổ chức bay theo kiểu cuốn chiếu mỗi đêm. Trong thời khắc lịch sử, những cánh bay “họ hàng nhà vạc” ấy đã lập nên những chiến công huyền thoại, trong đó có hai lần xuất kích, tiêu diệt máy bay B-52 ngay trên bầu trời Hà Nội trong Chiến thắng lịch sử “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”, tháng 12-1972.
    |
 |
|
Các phi công đại đội bay đánh đêm trao đổi kinh nghiệm tiếp cận và công kích máy bay B-52 (từ phải sang: Phạm Tuân, Bùi Doãn Đô, Nguyễn Văn Duy, Vũ Đình Rạng). Ảnh tư liệu do Phòng Tuyên huấn Sư đoàn 371 cung cấp. |
Qua những tài liệu lịch sử và lời kể trực tiếp của những người trong cuộc, chúng tôi được biết, nhiều phi công xuất sắc như: Phạm Tuân, Vũ Đăng Kính, Vũ Xuân Thiều, Đinh Tôn, Vũ Đình Rạng... được nuôi dưỡng, trưởng thành từ chính “chiếc nôi” mang tên Đại đội 3-đại đội bay đánh đêm này.
Chúng tôi có may mắn được trò chuyện với một số phi công từng công tác, chiến đấu trong đội hình Đại đội 3 những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Theo các phi công, bay ngày và bay đêm có rất nhiều đặc điểm khác nhau. Cũng là cất cánh, bay lên bầu trời rồi hạ cánh, nhưng chuyến bay đêm khác xa chuyến bay ngày từ công tác tổ chức, chuẩn bị, triển khai bay… “Một ban bay đêm, ngoài việc triển khai các đài, trạm, lực lượng phục vụ như ban ngày, còn phải triển khai hệ thống đèn. Nếu ban ngày có thể tổ chức đến một trăm hoặc hơn trăm lần chuyến thì bay đêm chỉ tính đến con số chục lần chuyến. Các phi công bay ngày nhìn thấy nhau bằng mắt thường, có thể bay “mật tập” với biên đội 4 chiếc, 6 chiếc hoặc hơn. Họ cùng nhau sát cánh, nhào lộn với các động tác phức tạp. Còn bay đêm không thể làm thế được. Biên đội bay đêm phải giữ khoảng cách hàng trăm, hàng nghìn mét, không thể nhìn thấy nhau bằng mắt thường mà phải giữ biên đội qua màn hình ra-đa trên máy bay. Mà thực tế, chúng tôi không mấy khi xuất kích biên đội đi chiến đấu, hầu như chỉ bay một mình mà thôi”-Đại tá Vũ Đình Rạng, nguyên phi công Trung đội 2, Đại đội 3 cho biết.
Sự khác biệt giữa bay ngày và bay đêm còn rất nhiều. Và như các phi công chia sẻ, sợ nhất là “cảm giác sai” sẽ dẫn đến tai nạn bay. Phi công bay ngày có thể bay thấp, bay theo vật chuẩn, tự tìm đường về sân bay để hạ cánh, còn phi công bay đêm không thể bay thấp và lần mò như vậy, vì họ không thể thấy rõ mặt đất, quanh họ là mênh mông đêm tối. “Nếu không tỉnh táo, để rơi vào trạng thái “cảm giác sai”, đáng lẽ phải kéo cần lái để đưa máy bay lên trời thì phi công lại làm ngược lại, ấn cần lái đưa máy bay xuống biển. Thực tế, cả những phi công giàu kinh nghiệm chiến đấu ở các quốc gia lớn cũng gặp tình huống này rồi”-Anh hùng phi công Phạm Tuân, nguyên Chủ nhiệm Tổng cục Công nghiệp quốc phòng, cũng là thành viên của đại đội bay đánh đêm cho biết thêm.
Ngày ấy, nhiệm vụ của đại đội là huấn luyện bay đêm để tham gia trực chiến bay đêm, đánh đêm. Tuy nhiên, họ vẫn phải tham gia trực ban chiến đấu ban ngày với lực lượng của Đại đội 1 và 2. Đại tá phi công Nguyễn Công Huy, nguyên Phó sư đoàn trưởng, Tham mưu trưởng Sư đoàn Không quân 371, cựu phi công đại đội bay đánh đêm nhớ lại: “Giáo viên bay đêm của trung đoàn hồi ấy có anh Phạm Ngọc Lan, anh Hoàng Biểu và các chuyên gia Liên Xô. Tranh thủ những lúc yên ắng, ta huấn luyện nâng cao kỹ thuật cho các thành phần chỉ huy, bảo đảm cho bay sẵn sàng ứng phó với những tình huống căng thẳng, phức tạp có thể diễn ra trong tương lai”.
Năm 1970, các phi công của đại đội bay đánh đêm nhận nhiệm vụ cơ động vào Khu 4, ém quân ở sân bay dã chiến Thọ Xuân (Thanh Hóa) và Đồng Hới (Quảng Bình), tham gia chiến đấu bảo vệ tuyến vận tải chi viện chiến lược 559, tìm đánh B-52 trên vùng trời Bình Trị Thiên và Đường 9-Nam Lào. Tháng 8-1970, Đại đội trưởng Đinh Tôn, Đại đội phó Hoàng Biểu, phi công Đặng Xây và Vũ Đình Rạng được chỉ định tham gia tổ chiến đấu trong đoàn nghiên cứu cách đánh B-52 của Quân chủng Phòng không-Không quân trên vùng trời thuộc địa bàn Khu 4. Sau nhiều ngày nghiên cứu ở trọng điểm, bộ đội không quân đã tìm ra cách đánh máy bay B-52, rồi xây dựng phương án và tổ chức luyện tập trong toàn quân chủng.
“Theo phương án được xây dựng, chúng tôi say mê tập luyện. Từ việc phát hiện B-52 thế nào, có cần mở ra-đa hay không, mở ở cự ly bao nhiêu, bay tránh lực lượng tiêm kích yểm hộ ra làm sao, tiếp cận thế nào và phóng tên lửa ở cự ly nào thì hiệu quả nhất, phóng mấy quả? Máy bay mình thoát ly ra khỏi trận địa về hạ cánh thế nào?... Các tình huống huấn luyện rất chi tiết, tỉ mỉ và chính xác”-phi công Vũ Đình Rạng kể. Và chính ông là người đã điều khiển chiếc máy bay cất cánh đêm 20-11-1971 từ sân bay Anh Sơn, bắn bị thương một chiếc B-52. Trận đánh này là chiến công đầu tiên của không quân ta đánh B-52. Sau đó, nhiều phi công thuộc đại đội bay đánh đêm đã liên tục mai phục, xuất kích chiến đấu nhưng chưa lần nào gặp được B-52.
Trong lịch sử Sư đoàn Không quân 371 có ghi, các phi công đánh đêm của ta không nhiều, hơn 10 đồng chí. Thời gian đầu, những phi công cơ động làm nhiệm vụ săn B-52 nhiều nhất gồm: Nguyễn Đăng Kính, Vũ Đình Rạng, Đặng Xây, Trần Thông Hào, Trần Cung và Vũ Xuân Thiều. Sau này có Phạm Tuân, Nguyễn Ngọc Thiên, Bùi Doãn Đô, Nguyễn Văn Duy…
Đầu năm 1972, đại đội bay đánh đêm cùng các lực lượng bảo đảm cơ động vào sân bay Thọ Xuân đóng quân, làm nhiệm vụ tác chiến ở vùng trời Khu 4, đồng thời sẵn sàng chi viện cho miền Bắc. “Các phi công bay đánh đêm đã trực chiến và nhiều lần xuất kích, nhưng chưa bắn rơi được chiếc máy bay nào của địch. Vì thế, nhiều người có tư tưởng muốn được chuyển sang bay ngày để được đánh ban ngày, để lập chiến công”-phi công Nguyễn Công Huy cho biết. Tuy nhiên, chủ trương của trên xác định lực lượng bay đánh đêm phải giữ nhiệm vụ quan trọng là đánh máy bay B-52, hạn chế tối đa việc xuất kích ban ngày.
Tháng 12-1972, trong chiến dịch 12 ngày đêm bảo vệ vùng trời Hà Nội, trực chiến báo động chuyển cấp xuất kích chiến đấu liên tục. Các phi công cất cánh nhưng chưa lần nào đụng độ với B-52. Đến đêm 27-12-1972, từ sân bay Yên Bái, phi công Phạm Tuân nhận lệnh cất cánh, bay về hướng Tây Nam. Phát hiện B-52 của địch, đến cự ly phóng tên lửa, Phạm Tuân phóng liền hai quả vào mục tiêu, rồi kéo máy bay vọt lên thoát ly và trở về căn cứ hạ cánh an toàn. Chúng tôi nhiều lần được gặp và trò chuyện với Anh hùng Phạm Tuân, hỏi về sự kiện này, lần nào ông cũng cười và nói: “Khi xuất kích bay đánh đêm, phi công sẽ chủ động được tốc độ, độ cao để khi phát hiện B-52 có thể tiếp cận nhanh nhất và cuối cùng không dùng ra-đa nữa, bắn bằng mắt thường. Hôm ấy, khi phát hiện mục tiêu, dù đã nhận được lệnh bắn nhưng tôi tiếp tục căn chỉnh chọn thời cơ, thực hiện đúng các thao tác phóng tên lửa và thoát ly. Lúc đó, tôi thấy rõ thời điểm cả hai quả tên lửa điểm nổ khi trúng mục tiêu”.
Ngay đêm hôm sau, 28-12-1972, phi công Vũ Xuân Thiều trực chiến và xuất kích chiến đấu từ sân bay Cẩm Thủy (Thanh Hóa). Máy bay của anh được dẫn đường đến hướng Mộc Châu, Sơn La. Qua bộ đàm, Vũ Xuân Thiều báo về đã phát hiện được mục tiêu và xin lệnh phóng tên lửa. Đại đội trưởng bay đêm Hoàng Biểu, người trực tiếp chỉ huy cho phi công Vũ Xuân Thiều xuất kích đêm hôm đó từng chia sẻ cảm xúc: “Tại sở chỉ huy, nghe Vũ Xuân Thiều báo về, mọi người hồi hộp chờ đợi. Quả tên lửa thứ nhất, rồi thứ hai đã phóng. Cả B-52 và máy bay của Vũ Xuân Thiều không còn tín hiệu trên màn hình. Vũ Xuân Thiều đã bắn rơi B-52 ở cự ly rất gần và anh đã dũng cảm hy sinh... Cả sở chỉ huy lặng người trước chiến thắng bi tráng này!”...
Các phi công đại đội bay đánh đêm lớp trước kế lớp sau, đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đánh máy bay B-52. Hơn 10 phi công quả cảm ấy sẵn sàng hy sinh để bảo vệ bầu trời Tổ quốc. Cùng với các lực lượng khác, họ đã trở thành một bộ phận làm nên huyền thoại trong Chiến thắng “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” 46 năm trước.
BÍCH TRANG