34 máy bay B-52 đã bị lực lượng phòng không-không quân của Việt Nam bắn rơi. Đằng sau chiến công đó là đóng góp không nhỏ của một công trình nghiên cứu được thực hiện trong nhiều năm của hàng chục nhà khoa học quân sự thuộc Viện Kỹ thuật Quân sự (KTQS) và Quân chủng Phòng không-Không quân (PK-KQ). Công trình ấy sau này được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 năm 1996 với tên gọi: Nghiên cứu chống nhiễu trong cuộc chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ ở miền Bắc từ năm 1968 đến 1972.

Nhớ lại những tháng ngày ấy, Đại tá, PGS, TS Nguyễn Thu Phong, nguyên chuyên viên Viện KTQS và Thượng tá Hồ Công Châu-hai trong số các thành viên thuộc ban nghiên cứu-không giấu được niềm tự hào: “Làm việc trong điều kiện thời chiến, thiếu thốn trăm bề nhưng tinh thần của chúng tôi lúc nào cũng hừng hực khí thế. Đây là thành công chung của cả tập thể Viện KTQS (nay là Viện Khoa học và Công nghệ Quân sự, Bộ Quốc phòng) và Quân chủng PK-KQ lúc bấy giờ”.

leftcenterrightdel
Đại tá, PGS, TS Nguyễn Thu Phong (bên trái) và Thượng tá Hồ Công Châu ôn lại kỷ niệm ngày vào chiến trường thu thập máy móc phục vụ công trình nghiên cứu. Ảnh: KHÁNH AN.

Thực hiện chiến tranh phá hoại ra miền Bắc Việt Nam, Mỹ đã dùng “chiến tranh điện tử” như một phương tiện tác chiến hàng đầu, với hệ thống gây nhiễu mạnh, trên nhiều dải tần số khác nhau, làm cho các loại radar cảnh giới, cao xạ, đài điều khiển hỏa lực tên lửa của ta đều bị nhiễu nặng. Chúng gần như đã “làm mù” radar của ta, làm cho các đơn vị hỏa lực không phát hiện được máy bay địch. Câu hỏi làm thế nào để tìm nhược điểm của máy phát nhiễu đã không ngừng thôi thúc các nhà khoa học quân sự Việt Nam trăn trở tìm tòi. “Nói là nghiên cứu “chiến tranh điện tử” nhưng chúng tôi hầu như chưa có kiến thức sâu rộng về lĩnh vực đó. Phòng Nghiên cứu điện tử của Viện KTQS phải bắt đầu từ việc tìm hiểu hệ thống gây nhiễu ở các thiết bị được tìm thấy trong các máy bay bị bắn cháy”-Thượng tá Hồ Công Châu nói tiếp.

Với mục tiêu là tập trung nghiên cứu tính năng chủ yếu của các thiết bị gây nhiễu và tên lửa shrike chống radar của không quân Mỹ, viện đã thành lập một đội đi thu hồi các chiến lợi phẩm là các máy trinh sát, như: APR-25, APS-109; máy gây nhiễu như: AYQ-RC-160, ALQ-87; tên lửa chống radar AN/AGM-45A... Nhưng để sử dụng các thiết bị ấy cũng không phải là chuyện dễ dàng bởi máy bay rơi thì các trang thiết bị trên đó gần như không còn nguyên vẹn. Với sự mưu trí, sáng tạo, kỹ sư Hồ Công Châu cùng các cán bộ kỹ thuật trong ban nghiên cứu đã tìm cách “lắp ghép” các bộ phận của rất nhiều “chiến lợi phẩm” thu được để cho ra một sản phẩm hoạt động được. Thành công bước đầu, một thành viên trong ban đã khôi phục được đèn phát nhiễu, từ đó đo được công suất của nó.

Tháng 4-1972, để phục vụ cho việc nghiên cứu, một đoàn cán bộ của viện cùng với cán bộ Quân chủng PK-KQ đã trực tiếp vào chiến trường Khu 4, tham gia các trận đánh để ghi lại các thủ đoạn gây nhiễu mới của địch. Đoàn đã đến các đài radar, các đơn vị tên lửa quay phim, chụp ảnh, gặp gỡ, trao đổi với các sĩ quan điều khiển tên lửa đã bắn rơi B-52 để tìm hiểu sâu về thủ đoạn của chúng. Đại tá Nguyễn Thu Phong nhớ lại: “Từ chuyến đi ấy, chúng tôi phát hiện địch đã sử dụng nhiều loại máy gây nhiễu tích cực loại mới, có công suất lớn như: ALQ-87, ALQ-109. Nghiên cứu các máy gây nhiễu này, chúng tôi đã xác định được sự phân bố của nhiễu, hướng nào nhiễu yếu, hướng nào nhiễu mạnh. Vùng nhiễu yếu được đặt tên là “vùng mù”. Nhờ xác định được “vùng mù”, chúng tôi đề xuất phương án bố trí trận địa phòng không để phát hiện mục tiêu đạt hiệu quả cao nhất”.

Sau khi hoàn thành công trình nghiên cứu, tháng 5-1972, một hội nghị rút kinh nghiệm chiến đấu đã được tổ chức. Trong đó, ban nghiên cứu đã báo cáo kết quả của công trình, đề xuất các phương pháp khắc phục các loại nhiễu, đồng thời cũng đóng góp ý kiến để Bộ tư lệnh Quân chủng PK-KQ đưa ra cách đánh B-52 hiệu quả nhất. “Chiến dịch 12 ngày đêm trên bầu trời Hà Nội cuối tháng 12-1972 toàn thắng, chúng tôi đã được Thủ tướng Phạm Văn Đồng mời gặp ở Phủ Thủ tướng. Thủ tướng chúc mừng và khen ngợi thành công của nhóm nghiên cứu. Chúng tôi được mời ăn trưa, sau đó được đi xem phim. Ấn tượng của phần thưởng ngọt ngào đó vẫn theo tôi đến tận bây giờ...”-Đại tá, PGS, TS Nguyễn Thu Phong nói.

PHẠM THỦY