Dấu xưa trải nghìn năm dâu bể
Vào thế kỷ thứ 6, trong một buổi làm ruộng trên cánh đồng trang An Để (nay thuộc xã Xuân Hòa), lời thơ của cô thôn nữ Đỗ Thị Khương đã vô tình làm đắm lòng chàng trai Lý Bí (sau là vua Lý Nam Đế). Theo truyền thuyết dân gian còn ghi lại, được Tiêu Tư (nhà Lương-thời Nam Bắc triều) mời ra làm quan nhưng căm giận Tiêu Tư tham tàn bạo ngược, bóc lột dân đen, Lý Bí đã từ quan, mang chí lớn dựng cờ khởi nghĩa, quyết tâm khôi phục non sông. Khi đến trang An Để, thấy thế đất “long hổ hoàn bão”, lại thêm phù sa trù phú, tốt cho việc nuôi trồng, bảo đảm quân lương nên ông đã cho lập lũy, luyện quân. Trong một lần tuần du, cảm mến tư chất của cô thôn nữ Đỗ Thị Khương, con của cụ Đỗ Công Cần (làm nghề dạy học và bốc thuốc) nên Lý Bí đã mang sính lễ xin kết duyên. Yêu chồng, nàng Khương tuy là phận nữ nhi nhưng vẫn tham gia huy động nghĩa sĩ, người dân đắp đồn lũy giúp chồng chống giặc. Lũy Hồ được hình thành, chạy từ miếu Hai Thôn vòng qua chùa Ông Lâu sang đến tận đầu trang An Ðể. Hiện vẫn còn triền đất chạy vòng cung, trên là dải đất cao giống như chiến lũy, ngoài có chiến hào, lũy đắp trên nền đất chèn bằng đất sét, vỏ sò, bao quanh tư thất của vua (vị trí miếu Hai Thôn ngày nay).
    |
 |
|
Quang cảnh miếu Hai Thôn. Ảnh: NGỌC GIANG |
Sau khi đánh tan giặc Lương, tháng Giêng năm 544, Lý Bí tự xưng là Nam Việt Ðế, thành lập nước Vạn Xuân. Sau khi lên ngôi, nhà vua phong nàng Đỗ Thị Khương làm hoàng hậu. Khi vua băng hà, nhân dân trang An Để sửa sang phủ đệ cũ (nơi ở của vua Lý Nam Đế và hoàng hậu Đỗ Thị Khương trước kia) thành đền miếu để thờ vua và hoàng hậu. Trải qua nghìn năm dâu bể, ngôi miếu xưa đã không còn. Đến cuối thế kỷ thứ 17, người dân trang An Để đóng góp sức người, sức của xây dựng trên nền đất xưa ngôi miếu để thờ tự, hiện nay là miếu Hai Thôn, đã được xếp hạng Di tích lịch sử-văn hóa cấp quốc gia năm 1986.
Giữ gìn dòng chảy văn hóa
Nằm trên một gò đất cao (giáp ranh hai thôn Phương Tảo và An Để), lại được bao bọc bởi những cây nhãn cổ thụ hàng chục, hàng trăm năm tuổi, với mái ngói và tường gạch rêu phong, miếu Hai Thôn khoác trên mình sự trầm mặc, thâm nghiêm, lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử, truyền thống và tình yêu vĩnh cửu của vua Lý Nam Đế và hoàng hậu Đỗ Thị Khương giữa bộn bề cuộc sống hiện đại. Anh Đỗ Văn Mạnh, cán bộ văn hóa xã Xuân Hòa, giới thiệu:
- Miếu Hai Thôn được đại tu vào năm 1680, là một công trình kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu ở Thái Bình theo mặt bằng chữ Tam, gồm: Tiền tế, trung tế và hậu cung. Trong khuôn viên khu nội tự, ngoài 3 hạng mục chính còn có nghi môn nằm thẳng phía trước tiền tế. Phía trước cửa miếu có cung sông nhỏ, giống một vệt lông mày, khiến ngôi miếu giống như đồng tử của một con mắt nhìn lên trời xanh bao la. Hai bên cửa miếu có hai giếng mắt rồng, đường kính khoảng 6m.
Cựu chiến binh Trịnh Ngọc Thanh, người được nhân dân cử ra trông coi, hương khói ở miếu, giới thiệu với chúng tôi một bức tranh thờ bằng gỗ kích thước 1,6x2,2m. Tranh vẽ nhà vua Lý Nam Đế cùng hoàng hậu oai nghiêm ngồi thiết triều, hai bên là các hàng bá quan. Dưới cùng, đối xứng sang hai bên là ngựa hồng và ngựa bạch. Bức tranh mô tả rất tỉ mỉ các loại hình trang phục của vua, hoàng hậu và bá quan như mũ ô sa, mũ bình đính, mũ đinh tự, áo hoàng bào, áo giao lĩnh, áo thanh cát… Không gian trên cùng bao quát toàn bộ bức tranh là cờ lọng, tạo nên một quang cảnh trang nghiêm và linh thiêng. Theo các nhà nghiên cứu, bức tranh mang đậm chất nghệ thuật hội họa của người Việt.
Ngắm bức tranh qua tủ kính, chúng tôi nhận thấy qua nhiều năm trưng bày, bức tranh đã bị hư hỏng một phần. Anh Mạnh cho biết thêm, cách đây vài năm, miếu Hai Thôn đã được tỉnh trùng tu, sửa chữa một phần. Nhưng hiện nay, nhiều hạng mục đang xuống cấp trầm trọng, rất cần tôn tạo.
Viên bang nhất thống sơn hà, càn khôn tịnh đại/ Thanh miếu Vạn Xuân hương hỏa, đường bệ tôn nghiêm (Nước Nam thống nhất non sông, việc lớn ngang trời đất/ Chốn miếu đền muôn đời hương lửa, ngày càng đường bệ oai nghiêm). Thắp nén tâm nhang, chúng tôi mong thời gian tới, cùng sự chung tay hỗ trợ của chính quyền và nguồn xã hội hóa, miếu Hai Thôn sẽ được tôn tạo, tương xứng với những giá trị truyền thống, tinh thần của dân tộc Việt Nam đã và đang được lưu giữ từ ngàn đời ở đây.
VIỆT THÙY