Trở về Đất mẹ
Tháng 3-2012, gần cuối mùa khô, cụ Nguyễn Văn Khuông cùng một số cựu chiến binh của Bộ tư lệnh Đoàn 959 và Đội quy tập hài cốt liệt sĩ Bộ CHQS tỉnh Thanh Hóa hành quân lên vùng biên giới Việt-Lào cất bốc mộ hai cán bộ Việt Nam hy sinh trong kháng chiến chống Pháp. Cụ kể lại: “Năm 1948, hai đồng chí Phạm Ngọc Bân và Nguyễn Tín là cán bộ Việt Minh được biệt phái sang giúp cách mạng Lào, bổ sung vào đơn vị Lào Bắc do anh Bảy (tên gọi khi đó của đồng chí Kaysone Phomvihane, sau này là Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào) là Chỉ huy trưởng, đồng chí Đông Tùng là Chính trị viên, đồng chí Nguyễn Hữu Hanh là Chỉ huy phó. Đồng chí Bân và đồng chí Tín là hai người giác ngộ lý tưởng cách mạng cho các thanh niên người Mông: Tráng Lao Khô, Giàng Lao Măng, Tếnh Lao Đô... Sau đó vận động các thanh niên đồng bào dân tộc trong vùng tham gia lực lượng du kích bảo vệ khu căn cứ”. Hai đồng chí là những người có nhiều công giúp ông Kaysone Phomvihane xây dựng LLVT cách mạng Lào, thành lập đội quân Issara. Ông Phạm Ngọc Bân là Trưởng ban cán sự, Bí thư Huyện ủy Xiềng Khọ. Ông Nguyễn Tín là Trưởng ban Dân vận. Trong quá trình hoạt động cách mạng, hai ông đã tích cực hoạt động ở vùng Phiêng Sa, Lao Húng, Xiềng Khọ, Hủa Phăn và khu vực biên giới tiếp giáp với bản Lao Khô (xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La). Năm 1952, đồng chí Phạm Ngọc Bân tham dự cuộc họp cán bộ giữa hai nước Việt-Lào. Tuy nhiên, do bị chỉ điểm, địch ập đến bao vây. Để đánh lạc hướng, đồng chí Bân đã chạy xuống dốc nổ súng dẫn dụ địch về phía mình cho cán bộ rút lui an toàn nên đã bị địch bắn hy sinh. Tháng 9-1952, đồng chí Nguyễn Tín trong thời gian làm công tác dân vận để nắm tình hình địch và triển khai kế hoạch công tác bị sốt rét ác tính, hy sinh tại Hủa Phù (huyện Xiềng Khọ, tỉnh Hủa Phăn). Ông Tráng Lao Khô đã tự tay chôn cất cả hai đồng chí Bân và Tín. Do vậy, vị trí chôn cất dân bản Mông đều biết.
    |
 |
|
Cụ Nguyễn Văn Khuông (thứ bảy, từ trái sang) trong Lễ truy tặng Huân chương Issara hạng Nhất của Chủ tịch nước CHDCND Lào dành cho hai liệt sĩ, tháng 7-2016. Ảnh do nhân vật cung cấp |
Từ những thông tin do người dân địa phương cung cấp kết hợp với máy bức xạ từ trường của Tiến sĩ vật lý Vũ Bằng nên đội tình nguyện cùng đội quy tập hài cốt liệt sĩ đã tìm ra vị trí chôn cất của hai cán bộ năm xưa. Ở bản Hủa Phù, đúng như dự đoán và sự chỉ dẫn của dân bản, máy đã chỉ thị đúng vị trí có hài cốt. Đội trưởng Lê Bật Phong thắp hương khấn liệt sĩ. Đội quy tập đào vị trí đã xác định. Tuy nhiên do thời gian hy sinh cách đó đã 60 năm, hài cốt phân hủy hết, chỉ còn lại những lớp đất màu đen. Sau khi phân loại tỉ mỉ, phần đất nhiễm cốt được gói trong vải liệm đề tên ông Nguyễn Tín, hy sinh tại Hủa Phù, Xiềng Khọ, Hủa Phăn. Chứng kiến buổi cất bốc hài cốt có đầy đủ các cơ quan đảng ủy, chính quyền của tỉnh Sơn La, huyện Yên Châu, huyện Xiềng Khọ (tỉnh Hủa Phăn, Lào) và nhân dân các bản vùng biên hai nước.
Ngày 15-3-2012, đội quy tập tiếp tục tìm kiếm và cất bốc hài cốt ông Phạm Ngọc Bân. Sau khi làm lễ, đội quy tập tiến hành đào lớp đất mặt. Tương tự như ông Nguyễn Tín, hài cốt ông Bân cũng bị phân hủy, chỉ còn lại những lớp đất nhiễm cốt màu đen. Máy của ông Vũ Bằng gặp đất nhiễm cốt quay tít cho đến khi hết lớp đất màu đen mới thôi. Cụ Khuông nâng niu nắm đất nhiễm cốt đầu tiên đặt vào vải liệm rồi bật khóc thương nhớ người đồng đội bao năm nằm nơi rừng xanh núi đỏ lạnh lẽo. Sau khi cất bốc cẩn thận, phần cốt đã phân hủy được gói ghém, ghi tên, đóng hộp và phủ Quốc kỳ. Hài cốt ông Bân được đưa về bản Lao Khô.
Vì là lớp cán bộ đầu tiên có nhiều đóng góp cho cách mạng Lào nên có rất nhiều cơ quan đến dự lễ truy điệu hai đồng chí Nguyễn Tín, Phạm Ngọc Bân được tổ chức trọng thể tại bản Lao Khô. “Hai đồng chí hy sinh khi còn trẻ, lại không rõ quê quán, thân nhân nên không thể đưa về quê hương bản quán. Khi đó, tôi đã bàn bạc với các cơ quan chức năng nên an táng tại khu vực hai đồng chí hoạt động cách mạng năm xưa. Được sự nhất trí của các cấp chính quyền, hai ông được yên nghỉ trong khu di tích căn cứ cách mạng Việt Nam-Lào tại bản Lao Khô. Trước khi yên vị, tôi đề nghị lên xin nắm đất trên mộ phần ông Tráng Lao Khô đặt vào giữa hai ông Nguyễn Tín và Phạm Ngọc Bân theo đúng lời thề năm xưa 3 người sống chết có nhau” - cụ Khuông nhớ lại.
Xứng đáng được vinh danh
Mộ phần hai ông Nguyễn Tín và Phạm Ngọc Bân đã được xây cất chu đáo, nhưng còn một điều mà cụ Nguyễn Văn Khuông vẫn trăn trở, đó là việc hai ông hy sinh khi hoạt động cách mạng nhưng vẫn chưa được công nhận liệt sĩ. Không thể để sự hy sinh rơi vào lãng quên, cụ đã chủ động tìm gặp lại những đồng đội cùng hoạt động với hai ông trong thời kỳ ở khu căn cứ Lào Bắc. Thời gian cách đó cũng hơn 60 năm, cán bộ, đồng đội phân tán, người còn, người mất. Trong khi đó, tuổi cụ Khuông đã ngoài 90, sức khỏe yếu nhiều. Thế nhưng cụ vẫn tâm huyết nhờ các mối quan hệ, lần tìm thông tin, không quản đường sá xa xôi đi lên tận bản Lao Khô tìm ông Tráng Lao Trứ từng làm liên lạc cho Đội du kích Bắc Lào để đề nghị ông viết bản xác nhận đã từng công tác với ông Nguyễn Tín, Phạm Ngọc Bân. Cụ Khuông lên Phú Thọ tìm gặp ông Nguyễn Văn Chí, sang Thái Nguyên gặp ông Tạ Xuân Hân là những cán bộ cùng hoạt động ở Mường Son, Xiềng Khọ. Thật may mắn, bên Lào có nhiều đồng chí còn sống cùng hoạt động với hai ông trong thời gian đó, trong đó có Đại tướng Sisavat Keobounphan-nguyên Thủ tướng Lào, ông May Souk Xaysompheng-nguyên Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Lào xây dựng đất nước. Biết cụ Khuông là người có công với cách mạng Lào nên các đồng chí lãnh đạo đã đón tiếp và giúp đỡ tận tình. Sau khi lấy tư liệu, cụ Khuông lập thành bộ hồ sơ gồm 12 loại giấy xác nhận và tờ trình gửi đến Sở Lao động-Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) tỉnh Sơn La. Đoàn công tác của tỉnh Sơn La về tận nhà cụ Khuông để thẩm tra. Sau đó, cụ gửi hồ sơ đến Cục Chính sách (Bộ Quốc phòng), Cục Người có công (Bộ LĐ-TB&XH), Hội Hữu nghị Việt-Lào đề nghị công nhận liệt sĩ cho hai ông Nguyễn Tín và Phạm Ngọc Bân.
Ngày 8-9-2015, Chủ tịch nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào đã truy tặng Huân chương Issara hạng Nhất cho hai ông Nguyễn Tín và Phạm Ngọc Bân. Do chưa tìm được thân nhân hai ông nên Đại sứ quán Lào chuyển trao huân chương cho bản Lao Khô, nơi hai ông hoạt động cách mạng và đã hy sinh. Tháng 7-2019, cụ Nguyễn Văn Khuông nhận được thông tin từ đồng chí Lê Viết Trực, Giám đốc Sở LĐ-TB&XH tỉnh Sơn La thông báo hai ông Nguyễn Tín và Phạm Ngọc Bân đã được công nhận là liệt sĩ. Biết đồng đội được truy tặng bằng Tổ quốc ghi công, cụ Khuông xúc động trào dâng nước mắt. Bước sang tuổi 98, cụ bảo vẫn còn may mắn khi biết đồng đội đã được vinh danh. Vậy là tâm nguyện bấy lâu đã hoàn thành, cụ an tâm vì đã trọn vẹn nghĩa tình với đồng đội.
VŨ DUY