Mặc dù với những cương vị xã hội như vậy, nhưng thực tế, đoàn tới thăm Việt Nam với tư cách là đoàn đại biểu nhân dân, đem tới tình đoàn kết của nhân dân Chile, đồng thời tìm hiểu thực tế, nghiên cứu tại chỗ những kinh nghiệm chiến đấu của nhân dân Việt Nam. Thời gian hai tuần, trong điều kiện chiến tranh ác liệt, đoàn đã thăm nhiều địa phương như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Nam Hà... và có khá nhiều cuộc gặp gỡ, tiếp xúc thân tình với nhiều cán bộ lãnh đạo và tầng lớp nhân dân ta.

Một trong những nguyện vọng tha thiết của Chủ tịch Thượng nghị viện Chile Salvador Allende trong chuyến thăm Việt Nam đáng ghi nhớ ấy là được gặp Bác Hồ. Ngày 19-5, kỷ niệm sinh nhật lần thứ 79 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đoàn không có mặt ở Hà Nội. Từ thành phố Nam Định, Allende gửi điện mừng thọ Bác. Những ngày đó, sức khỏe của Bác đã giảm sút. Ngày 21-5, Bác cho mời các đồng chí Tôn Quang Phiệt và Hoàng Bắc lên báo cáo với Người về đoàn. Thấy Bác yếu, các đồng chí ngỏ ý muốn Người được nghỉ ngơi, đề nghị Thủ tướng Phạm Văn Đồng tiếp đoàn, nhưng Bác nói: “Các chú cứ để Bác tiếp đoàn. Bạn từ nơi rất xa xôi tới, mình dù có mệt nhưng cũng có thể dành ít thời gian để tiếp đón”.

leftcenterrightdel
Tổng thống Salvador Allende (bên phải) đón Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Cuba Fidel Castro trong chuyến thăm Chile, năm 1971. Ảnh tư liệu.

Thế là ngày 23-5-1969, hồi 8 giờ sáng của một ngày thứ sáu đẹp trời, tại căn phòng nhỏ của ngôi nhà trong khu Phủ Chủ tịch, Bác Hồ và Thủ tướng Phạm Văn Đồng tiếp đoàn. Có mặt trong buổi tiếp khách của Bác và Thủ tướng Phạm Văn Đồng hôm đó còn có Giáo sư Tôn Quang Phiệt, Tổng thư ký Quốc hội; đồng chí Hoàng Bắc, Tổng thư ký Ủy ban Đoàn kết Á-Phi của Việt Nam và tôi làm phiên dịch.

Khác với những lần tiếp khách trước, lần này chỉ có mình Thủ tướng ra cửa đón khách, còn Bác ngồi sẵn trên một chiếc ghế phía đầu bàn gần cửa ra vào. Khi các vị khách vào tới phòng, Bác đứng dậy bắt tay và ôm hôn.

Đã đôi lần tôi làm phiên dịch cho Bác và một số đồng chí lãnh đạo, cho nên trên đường từ khách sạn tới Phủ Chủ tịch, tôi nghĩ tiếp một chủ tịch thượng nghị viện của một nước không phải nước xã hội chủ nghĩa, chắc Bác sẽ đề cập đến những vấn đề quốc gia và quốc tế đại sự. Nhưng tôi đã lầm. Sau khi hỏi thăm sức khỏe các vị khách và thay mặt nhân dân ta cảm ơn tình đoàn kết, sự ủng hộ của nhân dân Chile đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta, Bác Hồ lấy ra một tấm ảnh Người chụp chung với các dũng sĩ diệt Mỹ nhỏ tuổi của miền Nam. Bác giới thiệu tên tuổi và chiến công của từng em với khách. Tiếp đó, Bác mở cuốn sổ tay và đọc những số liệu về các cháu thiếu nhi đạt danh hiệu “Cháu ngoan Bác Hồ”. Sau đó, Người bảo tôi: “Cháu dịch tiếp những con số này cho bạn nghe”.

Cuộc tiếp khách của Bác kéo dài đúng 45 phút, sau đó, Thủ tướng tiếp tục nói chuyện với khách thêm hai giờ nữa. Trước khi chia tay, Bác tặng mỗi vị khách Chile một tấm ảnh của Người khổ 9x12cm, phía dưới có ghi: “Chào thân ái và quyết thắng” với chữ ký Hồ Chí Minh. Bác sĩ Allende tặng Bác một chiếc đĩa và tặng Thủ tướng một chiếc gạt tàn thuốc lá, cả hai đều bằng đồng-tài nguyên chủ yếu của Chile. Sau này, khi đã là Tổng thống nước Cộng hòa Chile, tấm ảnh kỷ niệm Bác tặng là vật duy nhất được đặt trên bàn làm việc của bác sĩ tại dinh tổng thống.

Suốt 45 phút của buổi tiếp khách, câu chuyện chủ yếu Bác nói với khách đều xoay quanh chủ đề các cháu thiếu nhi. Do đó, tôi có cảm tưởng rằng, những ngày cuối cùng của cuộc đời Bác, một trong những điều Người quan tâm, suy nghĩ nhiều nhất là các em thiếu nhi ở cả hai miền Nam- Bắc, thế hệ tương lai của Tổ quốc, những người kế tục sự nghiệp cách mạng của Bác và các thế hệ cha anh.

Ngay đêm hôm gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh, tại một căn phòng trên gác hai của khách sạn Thống Nhất, bác sĩ Allende đã thức tới 4 giờ sáng để viết một bài nói lên những cảm tưởng, suy nghĩ của mình sau những ngày ở thăm Việt Nam. Trong bài, bác sĩ đã viết: “Chủ tịch Hồ Chí Minh là lịch sử, là người con, đồng thời là người cha của cách mạng Việt Nam. Cuộc đời gương mẫu và nếp sống giản dị của Người đã khắc sâu trong tâm trí chúng tôi. Quyết tâm của Người được thể hiện qua những câu nói ngắn gọn, giản dị và trong sáng, chứa đựng lòng dũng cảm và ý chí quật cường của các thế hệ người Việt Nam trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc cũng như trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những điều Chủ tịch nói với chúng tôi, và những điều Người nhấn mạnh nói lên quyết tâm của cả một dân tộc, làm chúng tôi hiểu rõ vì sao dân tộc này chiến thắng”.

Ở đoạn khác, Allende viết: “Trong cử chỉ cũng như trong lời nói, không có gì là kiêu kỳ mà chỉ toát ra một niềm tin mãnh liệt ở nhân dân. Hồ Chí Minh là một thợ thủ công biết sử dụng một cách tài tình, khéo léo những nguyên liệu có trong tay để làm nên tác phẩm của mình. Những phút dài im lặng sau khi chúng tôi tạm biệt Người, chúng tôi cố trấn tĩnh lại. Chưa khi nào chúng tôi thấy sự giản dị và sự vĩ đại lại kết tinh ở một con người như Hồ Chí Minh. Tư tưởng và lời nói của Hồ Chí Minh chứa đựng sự đau thương và khí phách anh hùng của cả một dân tộc đã viết nên những trang sử anh hùng của mình. Nhưng sự dịu hiền tỏa ra từ mỗi cử chỉ, lời nói thì chỉ thấy ở Người”.

Một tuần sau khi rời Việt Nam, từ Moscow, Allende đã gửi cho chúng tôi một lá thư, trong đó có đoạn viết: “Những ngày vừa qua ở thăm đất nước Việt Nam là một giai đoạn rất quan trọng trong cuộc đời tôi. Trước đây, chúng tôi đã tin tưởng, giờ đây, hơn bao giờ hết, chúng tôi càng tin tưởng. Tin tưởng chắc chắn rằng không có thế lực nào có thể ngăn cản được sự thống nhất đất nước và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của Việt Nam. Những điều mà các đồng chí đã và đang làm là sự đóng góp to lớn vào cuộc đấu tranh chung chống đế quốc, vì chủ nghĩa xã hội của các dân tộc”.

Sau này, một trong những quyết định đầu tiên của Chính phủ do Tổng thống Salvador Allende đứng đầu là thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và đồng ý để Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đặt cơ quan đại diện tại Chile.

Và khi được hỏi về Hồ Chí Minh, bác sĩ Allende thường nói: “Tôi tin rằng tôi là một trong số những người Mỹ Latin cuối cùng, hay nói đúng hơn, là một trong số những nhà chính trị cuối cùng có may mắn được gặp đồng chí Hồ Chí Minh. Và đối với tôi, đó là một trong những kỷ niệm sâu sắc nhất đời. Không có gì gây ấn tượng mạnh mẽ hơn là thái độ của đồng chí Hồ Chí Minh đối với chúng tôi. Con người từng bôn ba nơi hải ngoại, kiếm sống bằng nhiều nghề khác nhau, trước chúng tôi giản dị là thế, nhưng có sức hấp dẫn khổng lồ đối với toàn thế giới. Hồ Chí Minh là một con người rất uyên bác và hiểu rất rõ thực tế của các dân tộc chúng ta. Đến khi qua đời, trong Di chúc để lại, Hồ Chí Minh cũng không quên nhắc đến phong trào cộng sản thế giới và việc xây dựng khối đoàn kết giữa các đảng anh em”.

ĐÌNH CA