Trở lại chiến trường xưa, cựu chiến binh Nguyễn Tiến Đãi vẫn nhớ như in ngày mình là lính thông tin của Trung đoàn 31 đứng chân nơi đây: “Từ khi thành lập, Sư đoàn 711 đã chọn hang Ông Tân làm sở chỉ huy tiền phương của sư đoàn bộ. Du kích xã Sơn Thành (nay là thị trấn Đông Phú) phối hợp bảo vệ, đưa đón các đồng chí chỉ huy về trú quân ở hang đá và khu vực xung quanh. Nhờ vị trí đắc địa và an toàn này, Sư đoàn trưởng Nguyễn Chơn (sau này là Anh hùng LLVT nhân dân, Thượng tướng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, đã mất) nghiên cứu địa bàn, bày binh bố trận tác chiến, chỉ huy các Trung đoàn 31, 38 tung hoành ngang dọc…”.
Hang nằm sâu cuối con đường nhỏ hẹp. Những dấu tích từ cuộc chiến tranh vẫn còn nguyên với vết đạn lỗ chỗ trên vách đá và thân cây cau duy nhất còn sống sót. Một cửa hang đã bị đất vùi lấp. Cửa hang bên kia khá thông thoáng dẫn xuống lối đi ngắn. Không gian thoáng rộng, bằng phẳng, có thể chứa được đến 50 người. Ông Trần Anh Tân, chủ nhân của ngôi nhà sát vách hang kể: “Trước giải phóng, tôi tham gia du kích, thường xuyên đi về nên biết rõ cha tôi và những người dân bám trụ rất gắn bó với bộ đội ông Chơn. Chính họ luôn làm tai mắt và bảo vệ đơn vị trước kẻ thù. Nhờ thế, dù đóng quân giữa làng, bộ chỉ huy tiền phương vẫn tuyệt đối an toàn. Địch chỉ bắn đạn pháo hú họa chứ không biết đích xác nơi lính ông Chơn tập kết ra trận”.
Chỉ tấm bảng bằng đá ốp trên hang, dẫu rất mờ vẫn có thể đọc được hàng chữ trắng: “Khu di tích Sư đoàn 711. Hang Ông Tân”, một cựu du kích xã Sơn Thành giải thích: “Tấm biển này do địa phương làm từ lâu, lấy tên thường gọi của cha tôi làm địa danh, do người dân ở đây gọi theo tên con cả chứ thực ra cha tôi tên Luân. Ông mất hơn chục năm nay. Sinh thời, ông vẫn dặn con cháu và bà con trong làng bảo vệ hang di tích. Bởi nếu không gìn giữ, nó sẽ bị phá hoại bởi những tay khai thác đá làm vật liệu xây dựng”.
Thăm lại chiến trường xưa có chị Phạm Cẩm Châu là con gái của cố Thiếu tướng Phạm Bân, nguyên Tham mưu phó Sư đoàn 711. Nghe các chú cùng đơn vị kể về cha mình đi chiến trường bị thương, đưa về trạm phẫu ở đây băng bó, kiên quyết nhường thuốc tê cho thương binh, riêng ông cố chịu đau đớn, chị Cẩm Châu vô cùng xúc động. Tuổi xấp xỉ 60, chị mới biết được nơi cha mình đã từng chiến đấu. Chị ao ước thế hệ sau sẽ luôn được giáo dục truyền thống qua những di tích như thế này.
Thành lập từ cuối năm 1971 và giải thể giữa năm 1973, sau đó, một số đơn vị sáp nhập vào lại Sư đoàn 2 nhưng Sư đoàn 711 đã ghi dấu ấn lịch sử trên Mặt trận 44-Quảng Đà. Từ hang Ông Tân, Sư đoàn trưởng Nguyễn Chơn và bộ chỉ huy đã lãnh đạo sư đoàn đánh những trận then chốt khiến địch khiếp vía như Hiệp Đức, Bàn Thùng, Động Mông-Đá Hàm, cứ điểm Cấm Dơi, Quế Sơn. Đặc biệt, Chiến thắng Cấm Dơi (tháng 8-1972) oai hùng đã làm thay đổi cục diện chiến trường. Đáng tiếc là dù di tích còn nguyên vẹn như vậy nhưng ít người đến tham quan. Cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 2 cũng không biết nhiều về nơi này. Ông Trần Anh Tân cho biết sẽ dành một ít tiền thuê nhân công mở cửa hang bị lấp, chỉnh trang lối đi. Các cựu chiến binh Trung đoàn 31 và du kích xã Sơn Thành năm xưa cũng mong rằng họ sẽ có dịp trở lại đây với vai trò là người giới thiệu di tích với cán bộ, chiến sĩ Quân khu 5 và thanh niên, học sinh địa phương…
HỒNG VÂN