Cụ nói chậm rãi, chất giọng ấm áp: “Ông cháu hy sinh mà không biết mặt con. Có mỗi một đứa. Mãi đến khi học lớp 1 nó mới thôi bú mẹ. Ngày nó đi học ở Liên Xô, tôi chỉ đưa được đến Phú Thọ. Giá như lúc đó có ông cháu!...”.

Tấm lòng người mẹ

Giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta bước vào giai đoạn tiến công, chàng trai Đặng Văn Lưu sinh năm 1925, ở thôn Hà Xá, xã Đỗ Sơn (Thanh Ba, Phú Thọ) kết hôn cùng chị Trương Thị Thân (kém 2 tuổi) quê xã Cát Trù, huyện Cẩm Khê, đối diện với đất Đỗ Sơn qua con sông Hồng, rồi tòng quân đánh giặc. Những ngày chồng đi Chiến dịch Tây Bắc (cuối năm 1952), chị Thân cùng với bà con làng xóm gánh gạo nuôi quân. Khi anh vào chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954, thì đêm 15-1-1953 ở quê nhà, chị Thân sinh con trai. Niềm vui khôn tả, người mẹ trẻ ao ước có đôi cánh để bay ra mặt trận báo tin cho chồng.

leftcenterrightdel
Cụ Trương Thị Thân nói chuyện với con cháu (năm 2019).

Đầu Xuân Giáp Ngọ 1954, một người ở xã Đỗ Sơn làm ăn trên vùng thượng huyện Thanh Ba về thăm quê cho biết, hôm trước thấy anh Lưu trong đoàn quân đi lên Điện Biên, có dừng chân tại làng trên ấy. Chị Thân tức tốc gồng gánh bánh chưng, hoa quả đi cùng anh Hà (anh ruột thứ hai của anh Lưu) lên tận đó tìm chồng để báo tin đã sinh con trai. Tới nơi thì đoàn quân vừa đi khỏi lúc đêm. Chị Thân tiếc ngẩn tiếc ngơ... Từ hôm ấy, chị viết sẵn những lá thư tay báo tin đã sinh con trai, cứ gặp đoàn bộ đội nào qua làng đi lên Tây Bắc là chị gửi nhờ đưa cho chồng. Những cánh thư đi mà không thấy hồi âm!

Đêm 14-3-1954, chiến sĩ Đặng Văn Lưu cùng đồng đội ở Đơn vị Pháo binh 275 (Tiểu đoàn 175, Trung đoàn 675, Đại đoàn Công pháo 351) đánh đồi Độc Lập trong tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Anh đã ngã xuống trước khi trận đánh kết thúc thắng lợi chỉ vài giờ. Hôm địa phương làm lễ truy điệu anh, đứa con trai mới 2 tuổi chạy lon ton quanh sân. Nhìn con, lòng người mẹ như xát muối…

Chị Thân ở vậy nuôi con, cứ gọi con là “thằng cu” để “ma quỷ chê tên xấu mà không bắt người đi”. Khi làm giấy khai sinh cho con học lớp 1, nghe mọi người bảo tên bố là Lưu thì đặt tên con là Luyến, chị Thân ưng ngay. Ngày đầu tiên Luyến đến trường, chị căn dặn con: “Mẹ chỉ có mình con. Con hãy ngoan ngoãn, chăm chỉ học hành cho bằng chúng bạn, để vong linh của bố con được vui”. Rồi chị đứng trước bàn thờ ngan ngát hương thơm, nói với chồng: “Anh Lưu ơi! Con nó thiếu vắng tình cảm của cha. Anh hãy phù hộ, chỉ dẫn cho con nên người!”.

Đáp lại, Luyến nuôi chí đền ơn sinh thành của bố mẹ. Cậu học giỏi, 13 tuổi đã làm Chủ nhiệm Hợp tác xã măng non của thôn, được xã cử đi báo cáo điển hình tại Đại hội Hợp tác xã măng non toàn huyện Thanh Ba. Từ lớp 1 đến hết cấp 3, Luyến thường xuyên ở tốp 5 đầu lớp. Sau khi tốt nghiệp đại học ngành địa chất ở Liên Xô (1970-1976), anh trở thành cán bộ giảng dạy của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội trước đây, góp sức đào tạo nhiều thế hệ kỹ sư địa chất cho đất nước...

Niềm xúc cảm yêu thương

Những năm con trai học ở Liên Xô, bà Thân một mình nuôi mẹ già và chờ tin con. Bà chủ trì tất cả những việc trọng đại của gia đình, từ việc tang mẹ về già, đến việc cưới vợ cho con trai. Hồi chế độ kinh tế bao cấp, bà xuống Hà Nội thăm con cháu, thấy chúng thiếu thốn quá, nên chỉ đôi hôm là bà đòi về ngay. Bà về cấy lúa, nuôi gà, trồng rau để tiếp tế cho con. Còn với bà, bữa cơm thường chỉ có muối vừng, lạc mặn, rau xanh chấm nước mắm cáy. Chị Quý-con dâu bà-yêu chồng bao nhiêu thì thương mẹ chồng bấy nhiêu. Đến năm 1992, anh Luyến giữa lúc “vợ mọn con thơ” thì đi học và làm luận văn thạc sĩ tại Học viện Công nghệ Kỹ thuật châu Á ở Băng Cốc, Thái Lan, bà lại chủ động xuống trông hai cháu nhỏ để con dâu đi làm. Trong những ngày đầy khó khăn vất vả ấy, bà là điểm tựa tinh thần vững chãi để gia đình vững bước đi lên và không ngừng phát triển…

Đất nước đổi mới. Con cháu ngày càng ấm no, hạnh phúc. Ước mơ cháy bỏng của cụ Thân là tìm được hài cốt chồng. Hiểu lòng mẹ và trong nỗi nhớ thương cha khắc khoải khôn nguôi, vợ chồng anh Luyến tìm gặp những đồng đội còn sống của liệt sĩ Đặng Văn Lưu, như Anh hùng pháo binh Phùng Văn Khầu ở Sơn Tây, ông Khai ở phố Hàng Bông (TP Hà Nội)… để hỏi han, hy vọng có thông tin về cha mình. Quá trình tìm kiếm, vợ chồng anh biết đến gia đình người dân ở gần trạm xá tiền phương quân đội trong Chiến dịch Điện Biên Phủ đã cho một thương binh nặng ở nhờ nhà mình. Người thương binh ấy sau khi mất được chủ nhà chôn cất ngay trong vườn và trông nom phần mộ suốt bấy nay. Lại có tin do một chiến sĩ cùng tiểu đội với liệt sĩ Đặng Văn Lưu cung cấp, rằng một đêm, khi đang tập trung chuẩn bị trận đánh thì bất ngờ pháo địch giội trúng hầm, khoảng 20 chiến sĩ hy sinh. Thi hài các anh đã được đưa ra Nghĩa trang đồi Độc Lập. Có thể cụ Lưu ở trong đó…

Với thông tin như thế, cụ Thân bảo con cháu tôn tạo, trông nom tất cả những phần mộ đã thấy. “Nếu không phải mộ của bố các con thì cũng là mộ của chiến sĩ Điện Biên”-cụ nói trong niềm xúc cảm đầy tình yêu thương.

Bài và ảnh: PHẠM XƯỞNG