Đấy là điều căn cốt, nhiệm vụ cơ bản mà các nhà báo cách mạng phải có được, giữ được...”. PGS, TS Trương Ngọc Nam, Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ như vậy trong cuộc trò chuyện với phóng viên Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng nhân dịp kỷ niệm 94 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21-6-1925 / 21-6-2019).

leftcenterrightdel
PGS, TS Trương Ngọc Nam. Ảnh: THANH TÚ

Những tâm đắc và điều cơ bản, căn cốt

Phóng viên (PV): Báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua 94 năm ra đời và phát triển, đồng hành cùng đất nước và sự nghiệp cách mạng. Nhìn về lịch sử ấy, ông tâm đắc nhất điều gì?

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Theo tôi, thành tựu lớn nhất trong chặng đường 94 năm của báo chí cách mạng Việt Nam là đã tạo ra một nền báo chí cách mạng và đội ngũ các nhà báo cách mạng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, cũng như sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và công cuộc đổi mới hiện nay. Trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm, xây dựng, phát triển để báo chí thực sự là công cụ đắc lực, vũ khí tư tưởng sắc bén, tin cậy của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Đó cũng là điều mà tôi tâm đắc nhất.

PV: Trong một bức thư gửi anh em văn hóa trí thức Nam Bộ, trong đó có các nhà báo (ngày 25-5-1947), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà, mà anh em văn hóa và trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”. Đồng chí có suy nghĩ gì về nhiệm vụ của báo chí là “phò chính, trừ tà” theo lời dạy của Nhà báo vĩ đại Hồ Chí Minh?

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Đặc trưng của những người làm báo cách mạng là phải có phẩm chất chính trị, trách nhiệm công dân, đó là những người phục vụ cho lợi ích chân chính của nhân dân, dân tộc, có “bút sắc, lòng son”, trung thành với Đảng, nhân dân, góp sức vào sự nghiệp chung; đồng thời đấu tranh với những tư tưởng phản động, những thói hư, tật xấu trong xã hội. Đấy là điều căn cốt, nhiệm vụ cơ bản mà các nhà báo phải có được, giữ được. Với Học viện Báo chí và Tuyên truyền lời dạy của Bác vừa có ý nghĩa chiến lược, lâu dài, vừa là nhiệm vụ thường xuyên trong đào tạo nên đội ngũ những người làm báo hoàn thành sứ mệnh “phò chính, trừ tà”.

Xu hướng “báo chí giải pháp”

PV: Thực tế hiện nay, không ít báo nặng về đưa thông tin phê phán, các tiêu cực, tệ nạn xã hội, giật gân, câu khách… Ông có ủng hộ xu hướng báo chí giải pháp thay cho báo chí phê phán không?

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Mác có nói: “Vũ khí phê phán không thể thay thế cho sự phê phán bằng vũ khí”. Cho nên báo chí giải pháp là rất đúng. Báo chí không chỉ đơn thuần là phản ánh các hiện tượng của đời sống xã hội mà quan trọng hơn là phải đưa ra các kiến nghị có tính giải pháp nhằm giải quyết những vấn đề, hiện trạng cụ thể của xã hội, góp phần khắc phục tiêu cực, mâu thuẫn, vướng mắc trong thực tiễn để làm cho xã hội tốt lên. Tôi cho rằng, báo chí giải pháp là xu hướng, là yêu cầu, là phương châm hành động của báo chí hiện nay.

PV: Hiện nay, mạng xã hội, với tính chất nhanh nhạy, rộng rãi và phạm vi tương tác đa chiều không phân biệt thời gian và không gian, đang tác động mạnh mẽ tới toàn xã hội, trong đó có báo chí. Có thể nói mạng xã hội là thách thức lớn với báo chí…

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Đúng là chúng ta không thể phủ nhận sự phát triển của mạng xã hội hiện nay đã và đang là thách thức với báo chí. Với ưu thế của mình, mạng xã hội đang xâm lấn, tác động tới hoạt động tác nghiệp của nhà báo hiện nay. Có nhà báo vững vàng biết tranh thủ, tận dụng mạng xã hội vào công việc của mình để tạo nên những tác phẩm báo chí có giá trị, được công chúng đón nhận. Nhưng cũng có người bị mạng xã hội kéo theo, cuốn theo nên quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin không phù hợp dẫn đến những sai sót, thậm chí gây hậu quả xấu nghiêm trọng.

Chúng ta phải thừa nhận những thách thức và có những giải pháp ứng xử cho phù hợp, hiệu quả. Quan trọng nhất là phải giáo dục, đào tạo ra những nhà báo có kỹ năng, có phẩm chất, biết cách tận dụng mặt tích cực của mạng xã hội vào các hoạt động báo chí một cách hiệu quả và đúng đắn nhất.

Đào tạo báo chí, cần sự cải tổ?

PV: Công tác đào tạo báo chí của Học viện Báo chí và Tuyên truyền hiện nay đang được đổi mới theo hướng nào, thưa ông?

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Trước đây, báo chí được đào tạo theo hướng hàn lâm. Nhưng trước sự bùng nổ thông tin, sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, báo chí cũng thay đổi rất nhanh. Thay đổi cả con người làm báo, phương tiện tác nghiệp và cả công chúng báo chí. Nếu nhà trường không tiếp cận, không đổi mới thì công tác đào tạo sẽ không hiệu quả, không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Chúng tôi đã tổ chức các đoàn đi khảo sát thực tiễn ở nhiều cơ quan báo chí lớn, trong đó có Báo Quân đội nhân dân để nắm nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực báo chí… Từ đó, học viện đã đổi mới toàn diện nội dung, phương thức đào tạo, gắn lý thuyết với thực hành, kết hợp nhà trường với các cơ quan báo chí, nhà giáo với nhà báo trong đào tạo báo chí... Đồng thời, tận dụng các nguồn để có hệ thống phương tiện tương đối hiện đại như xây dựng 8 trường quay (studio truyền hình, phát thanh, dựng phim), trong đó có 4 trường quay ảo; hệ thống phòng học trực tuyến; phòng thực hành báo chí; phòng lab... Đến nay, học viện đã có hơn 20 chuyên ngành đào tạo báo chí bám sát yêu cầu phát triển của thực tiễn báo chí Việt Nam hiện nay.

leftcenterrightdel
Gian trưng bày của Học viện Báo chí và Tuyên truyền thu hút sự quan tâm của nhiều bạn trẻ tham gia ngày hội tư vấn hướng nghiệp năm 2019. Ảnh: MAI NGHIÊM 

Học viện chúng tôi đặt ra mục tiêu, có thể coi như một triết lý: Việc làm của sinh viên là lương tâm, trách nhiệm của người thầy và của nhà trường. Nhà trường phải có trách nhiệm với sinh viên, với xã hội, khi đào tạo ra phải tạo cơ hội cao nhất để các em có công ăn việc làm. Không làm được điều đó là nhà trường tự đánh mất vai trò của mình. Trước đây, khi đi khảo sát tại một số cơ quan báo chí, nhiều người phản ánh một thực tế khiến chúng tôi rất suy nghĩ, đó là: Đào tạo báo chí nhưng không viết được báo, không biết cầm máy, sử dụng công nghệ... Rà soát lại chương trình đào tạo thấy rằng, chuyên ngành đào tạo nào thì chỉ biết chuyên ngành ấy. Trong khi đó, sinh viên báo in ra trường nhưng khi làm truyền hình thì không đáp ứng được và ngược lại học chuyên ngành truyền hình nhưng khi xin việc được ở báo in thì lúng túng, không viết được. Như thế là làm mất cơ hội việc làm của các em và mục tiêu, mục đích đào tạo của nhà trường cũng không rõ, không hiệu quả. Trăn trở với thực trạng ấy, chúng tôi đã bàn bạc, tranh luận, có khi gay gắt, quyết liệt để đổi mới chương trình đào tạo theo hướng toàn diện và cơ động. Ba năm đầu, sinh viên phải được phủ rộng khắp chương trình của tất cả các chuyên ngành, năm cuối cùng mới tập trung vào chuyên ngành của mình. Một sinh viên báo in được đào tạo thực chất là học làm báo nói chung, còn lĩnh vực báo in chỉ có hơn 20 tín chỉ, chủ yếu là học kỹ năng và thực hành. Cho nên khi ra trường nếu em đó xin được vào làm truyền hình thì cũng chỉ cần học thêm hơn 20 tín chỉ nữa về truyền hình là có thể đáp ứng được. Có nghĩa là, việc chuyển từ ngành nọ sang ngành kia rất linh hoạt, cơ động...

PV: Nhiều năm trên cương vị người đứng đầu của một học viện có thương hiệu và uy tín trong đào tạo các chuyên ngành báo chí, điều gì còn làm ông  băn khoăn, trăn trở?

PGS, TS Trương Ngọc Nam: Tôi đảm nhiệm cương vị Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền từ năm 2012. Hơn 7 năm qua, tôi cùng tập thể lãnh đạo học viện làm được một số việc. Hạnh phúc và tự hào nhất là đi đâu cũng gặp đội ngũ những người làm báo, anh em đến bắt tay và “khoe”: Em là sinh viên của thầy, học ở học viện năm này, năm kia... với tình cảm rất trân trọng. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, góp phần đào tạo nguồn nhân lực báo chí cho đất nước, chúng tôi cũng còn không ít trăn trở. Đó là, việc đào tạo báo chí trong cả nước hiện nay tràn lan quá, nhiều cơ sở không đủ điều kiện, trách nhiệm cũng được phép hoạt động, họ coi đào tạo báo chí cũng như đào tạo các nguồn nhân lực bình thường khác, thậm chí nội dung chương trình còn có hiện tượng “treo đầu dê, bán thịt chó”. Cần có cuộc cải tổ trong hệ thống giáo dục về báo chí, theo hướng trường nào có thế mạnh, có đủ điều kiện mới được phép đào tạo... Mặt khác, đầu tư cho công tác đào tạo báo chí hiện nay cũng chưa tương xứng, chế độ chính sách với đội ngũ những người làm công tác giảng dạy báo chí còn khó khăn, công tác quy hoạch đào tạo chưa đồng bộ với quy hoạch báo chí... Để khắc phục được các tình trạng đó, lẽ dĩ nhiên phải có thời gian và cần sự vào cuộc của các cấp, các ngành, mà trước hết và trực tiếp là Bộ Giáo dục và Đào tạo.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

VĨNH THĂNG - BÍCH TRANG (thực hiện)