Nhân kỷ niệm 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, TS Trần Viết Hoàn đã dành cho Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng cuộc trò chuyện cởi mở, tâm huyết...

Ngụm nước dừa và con số 9 linh thiêng

Phóng viên (PV): Những ngày cuối cùng “trước khi từ biệt thế giới này” của Bác Hồ, ông là chiến sĩ cận vệ bên cạnh Người. Những câu chuyện, kỷ niệm nào trong thời điểm đặc biệt này khiến ông xúc động và nhớ nhất?

TS Trần Viết Hoàn: Liên quan đến Bác Hồ thì chuyện gì, kỷ niệm nào cũng khiến tôi nhớ và xúc động. Nhưng những ngày cuối cùng của Bác thì đúng là đặc biệt, nghĩ lại vẫn rưng rưng. Chúng ta còn nhớ 16 giờ ngày 12-8-1969, Bác gặp đồng chí Lê Đức Thọ tại nhà nghỉ Hồ Tây, nghe báo cáo tình hình Hội nghị Paris. Đêm hôm đó, Bác lên cơn sốt và ho, rồi những ngày sau đó Người ho nhiều hơn, sốt nặng hơn. Nhưng Bác vẫn lên xuống nhà sàn làm việc.

Theo đề nghị của bác sĩ, ngày 18-8-1969, Bác không làm việc ở nhà sàn nữa. Người xuống ở và làm việc tại ngôi nhà 67. Và thế là bắt đầu những ngày quy luật của cuộc đời đến với Bác ở nơi đây.

Trong những ngày ấy, tôi đã chứng kiến giờ phút Bác ốm, lúc cấp cứu cho Người. Tỉnh lại sau những lúc cấp cứu, Bác luôn hỏi han mọi việc.

leftcenterrightdel
Phút đời thường của Bác Hồ. Ảnh tư liệu

Những ngày Bác yếu, tuy giữ bí mật rất cao về sức khỏe của Người, nhưng xe cộ hằng ngày ra vào nhiều, đưa các đồng chí Trung ương vào thăm Người, đưa bác sĩ, các phương tiện vào để chữa bệnh cho Người… nên người dân dự đoán rằng có thể Bác ốm. Vì thế, có nhiều người đến “cổng đỏ” (cổng ra vào Phủ Chủ tịch, hằng ngày Bác vẫn thường đi lại cổng này) nêu tâm nguyện: Nếu đúng Bác ốm, chúng tôi xin hiến trái tim của mình để thay tim cho Bác.

Lúc nguy kịch, Bác tỏ ý muốn uống một chút nước dừa. Mặc dù các bác sĩ còn chưa đồng ý vì nước dừa không tốt cho việc điều trị bệnh của Bác nhưng ông Vũ Kỳ rất nhạy cảm và hiểu lòng Người, đã ra hiệu cho anh em bảo vệ chúng tôi. Ông nói nhỏ: “Các đồng chí ra ngay hai cây dừa ở trước nhà sàn (là hai cây dừa miền Nam do Bác Hồ trồng, chăm sóc hằng ngày - TVH), hái mỗi cây một trái, bổ ra, hòa vào một cốc mang vào cho Bác”. Tôi và anh em cận vệ nhanh chóng làm theo yêu cầu của người thư ký riêng của Bác. Khi bổ dừa, tôi còn lấy ít cùi bày vào đĩa cùng cốc nước dừa mang vào giường bệnh cho Bác. Bác nhấm mấy giọt nước dừa để coi như miền Nam và quê hương đất nước sẽ theo Bác vào cõi trường sinh…

Ngày 29-8-1969, Bác nói với Thủ tướng Phạm Văn Đồng và mọi người xung quanh: Ngày lễ Quốc khánh, Bác sẽ ra dự mươi, mười lăm phút.

Ngẫm lại thì thấy thật kỳ lạ: 9 giờ ngày 2-9-1969, Bác bị một cơn đau tim nặng, các giáo sư, bác sĩ phải thực hiện công việc cấp cứu cho Bác. Theo dõi trên máy điện tim thì đến 9 giờ 15 phút, tim Bác ngừng đập.

Các bác sĩ và anh em chúng tôi thay nhau dùng sức ấn lên ngực Bác, mong tim Bác đập trở lại.

Đến 9 giờ 47 phút, Thủ tướng Phạm Văn Đồng trào nước mắt: “Thôi các đồng chí ạ, Bác của chúng ta không qua khỏi nữa rồi”.

PV: Nhiều người nói về sự trùng hợp của con số 9 gắn với Di chúc và những năm tháng cuối cùng của Bác Hồ…

TS Trần Viết Hoàn: Đó là con số 9 linh thiêng. 9 giờ ngày 10-5-1965, Bác viết những dòng đầu tiên của bản Di chúc lịch sử, để lại những lời dặn dò cho hậu thế. 9 giờ ngày 10-5 những năm sau đó, Bác xem lại, sửa chữa, thêm bớt những điều quan trọng của Di chúc. 9 giờ ngày 10-5-1969, Bác hoàn tất trọn vẹn những điều dặn lại cho mai sau. 9 giờ ngày 19-5-1969, đúng sinh nhật Bác, Người xem lại lần cuối cùng và gửi lại muôn vàn tình thân yêu cho cháu con. 9 giờ 47 phút ngày 2-9-1969, Bác ra đi mãi mãi, hưởng thọ 79 tuổi. Ngày 9-9-1969, cả dân tộc làm lễ truy điệu, tiễn đưa Người về “thế giới người hiền”. Đúng là cả một đời, Người đã cứu khổ cứu nạn cho muôn dân nên sự chính quả của Người là đây…

Hành trang cho muôn đời

PV: 50 năm nhìn lại, ông có suy nghĩ gì về bản Di chúc lịch sử mà Bác Hồ đã để lại cho muôn đời sau?

TS Trần Viết Hoàn: Được học Di chúc, càng ngẫm, tôi càng nhận thức ra nhiều điều sâu sắc, mới mẻ. Đó là:

Di chúc là nguồn cổ vũ lớn lao với toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta tiến lên giành những thắng lợi trong sự nghiệp giải phóng Tổ quốc, thống nhất đất nước và đưa nước nhà vững bước tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Di chúc của Bác là một văn kiện lịch sử vô giá, trong đó kết tinh tinh hoa tư tưởng, tình cảm của một vĩ nhân hiếm có trong lịch sử đã trọn một đời hy sinh, phấn đấu vì sự nghiệp giải phóng Tổ quốc, giải phóng nhân loại, vì hạnh phúc của nhân dân.

Di chúc kết tinh giá trị nhân văn cao cả, mong mọi người, căn dặn mọi người, nhất là cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ có chức trọng, quyền cao của Đảng, Nhà nước cần phải xây dựng, rèn luyện tư chất, tư cách làm người ở đời. Mà ở đời thì phải thân dân, gần gũi nhân dân, lo cái lo của dân, đau cái đau của dân. Phải hiểu cơ đồ mà mình đang được hưởng hôm nay là sự xây đắp, hy sinh máu xương của tổ tiên, các bậc tiền liệt, của bao thế hệ, của đồng bào, đồng chí.

Di chúc, chính là Bác trang bị hành trang cho cuộc hành trình của mỗi người Việt Nam, thế hệ hôm nay và mãi mãi về sau, để mọi người có hành trang đó đi tới tương lai. Đúng như mong muốn của Bác: “Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”.

PV: Theo ông, điều quan trọng nhất, điều Bác trăn trở nhiều nhất trong Di chúc là gì?

TS Trần Viết Hoàn: Nếu nói ngắn gọn thì có hai điều Bác đặc biệt quan tâm, dặn dò, đó là: Đảng và Dân.

Di chúc Bác viết thông qua cuộc đời hoạt động của mình, trong đó 39 năm Bác trực tiếp chăm lo, sáng lập, rèn luyện, giáo dục Đảng nên Bác hiểu Đảng cầm quyền phải làm thế nào. Bởi đó là Đảng cách mạng do Bác khai sinh, dày công xây dựng, là chính đảng mang sứ mệnh tiên phong, lãnh đạo nhân dân giải phóng dân tộc, xây dựng một xã hội tốt đẹp, trong đó Đảng là người lãnh đạo và Dân là chủ. Để là người lãnh đạo, Đảng phải đoàn kết từ Trung ương đến các chi bộ, phải thực hành dân chủ, tự phê bình và phê bình. Bác viết trong Di chúc: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân”. Đó là lời dạy về giữ cho sạch Đảng cầm quyền. Chỉ với 57 chữ nhưng Bác hai lần nhắc tới từ “thật sự”, vì thật sự đối lập với giả, với dối; hai lần Bác nhắc tới từ “thật”, vì thật đối lập với qua loa, nửa vời. Càng ngẫm càng thấy hình như Bác đã nhìn thấy trước nguy cơ ẩn chứa sự suy thoái của Đảng cầm quyền, dễ mắc sai lầm.

leftcenterrightdel
Tiến sĩ Trần Viết Hoàn. Ảnh: TÙNG PHONG

Di chúc Bác viết thông qua quá trình Người lãnh đạo đất nước, lãnh đạo nhân dân, trong đó có 24 năm Người là Chủ tịch nước. Vì thế, Bác thấu hiểu từ “chân tơ kẽ tóc” đến hoàn cảnh, nguyện vọng, đời sống của người dân. Vì vậy mà Bác căn dặn Đảng cầm quyền phải bằng mọi cách nâng cao đời sống của nhân dân, phải lo cái lo của dân, đau cái đau của dân. Cho nên sinh thời Bác thường dạy: “Nếu dân đói, Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân rét là Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân dốt là Đảng và Chính phủ có lỗi; nếu dân ốm là Đảng và Chính phủ có lỗi. Vì vậy cán bộ Đảng và chính quyền từ trên xuống dưới, đều phải hết sức quan tâm đến đời sống của nhân dân. Phải lãnh đạo tổ chức, giáo dục nhân dân tăng gia sản xuất và tiết kiệm. Dân đủ ăn đủ mặc thì những chính sách của Đảng và Chính phủ đưa ra sẽ dễ dàng thực hiện. Nếu dân đói, rét, dốt, bệnh thì chính sách của ta dù có hay mấy cũng không thực hiện được”.

Chính Bác là tấm gương sáng cho đảng viên, cán bộ, nhất là cán bộ có chức, có quyền. 24 năm là nguyên thủ quốc gia mà Bác chẳng mảy may dành cho mình chút đặc quyền, đặc lợi nào. Bác luôn lấy Dân làm mệnh đề thường trực trong đời sống của mình. Ăn, ở, mặc, Bác đều nghĩ đến Dân. Trong Di chúc, Bác căn dặn: “Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân”.

PV: Sau nửa thế kỷ, theo ông, điều gì chúng ta thực hiện còn chưa tốt theo di huấn thiêng liêng của Bác Hồ?

TS Trần Viết Hoàn: 50 năm, toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta làm theo Di chúc Bác Hồ, đã đi đến hòa bình, thống nhất nước nhà, đang thực hiện lời dặn, mong muốn của Bác: “Còn non, còn nước, còn người/ Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!”. Nhưng phải nói rằng, những đảng viên lão thành, cán bộ lão thành như chúng tôi khi nghĩ về Đảng đầy tự hào nhưng cũng rất lo âu. Việc chỉnh đốn Đảng theo Di chúc của Bác, chúng ta đã làm nhiều nhưng kết quả chưa được như mong muốn. Hiện nay, chúng ta cũng đang thực hiện xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII, phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” rất quyết liệt, có kết quả bước đầu nhưng vẫn rất lo. Lo vì, chỉnh đốn Đảng ở đây trước hết là chỉnh đốn cán bộ, chỉnh đốn bộ máy, mà cán bộ bây giờ, có cả cán bộ cấp cao hư hỏng không ít. Một bộ phận không nhỏ mang nặng “ba lô chủ nghĩa cá nhân” với các biểu hiện như Bác đã cảnh báo: Quan liêu, tham lam, lười biếng, kiêu ngạo, háo danh, a dua, xu nịnh, kéo bè kéo cánh... Cán bộ lo đủ thứ “chạy”, trong đó có một thứ “chạy” trong mỗi lần đại hội hoặc bầu bán, như Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra, đó là “chạy phiếu bầu”. Trong khi đó, bộ máy sau nhiều lần kêu gọi tinh giản vẫn phình ra...

Đó là những hiện trạng đáng báo động, là những điều day dứt vì chúng ta chưa làm đúng, làm tốt theo di huấn thiêng liêng của Bác Hồ vĩ đại.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

HOÀNG TIẾN - THU THỦY (thực hiện)