Thảm họa cho cả Pháp và Mỹ

Ngay sau trận Điện Biên Phủ, Đại tướng Pháp Georges Catroux đã chủ tọa một ban nghiên cứu thất bại của Pháp tại mặt trận này. Bản báo cáo tổng kết của ban có tiêu đề là “Báo cáo về việc tiến hành các hoạt động ở Đông Dương dưới quyền chỉ huy của tướng Navarre” dài hàng trăm trang. Báo cáo đã đưa ra kết luận sau:

“Sự thất thủ của Điện Biên Phủ, đứng về nhãn quan quân sự thuần túy, là một thất bại cực kỳ nghiêm trọng. Nó hiển hiện xu hướng cho rằng sự bại trận của quân đội Pháp là không thể tránh khỏi. Công luận Pháp, vốn mệt mỏi về cuộc chiến tranh không được lòng dân, nay đòi hỏi cuộc chiến này phải đi đến hồi kết.

leftcenterrightdel
Báo Người Paris số ra ngày 8-5-1954 đưa tin Điện Biên Phủ thất thủ. Ảnh chụp lại.

Sự kiện này trên thực tế chỉ là kết quả cuối cùng của một quá trình suy kiệt của một bộ máy quân sự hoạt động ở hải ngoại, nơi không đạt được sự đồng thuận của nhân dân Pháp. Vì thế, một khi muốn quy kết khách quan ai phải chịu trách nhiệm trong giai đoạn cuối của cuộc chiến tranh Đông Dương, ta cũng phải thẩm định lại các nguồn gốc của cuộc chiến này và phải đưa ra trước tòa án hành vi và quyết định của nội các cầm quyền các giai đoạn trước”.

Theo Stanley Karnow trong “Việt Nam, một thiên sử”, tới năm 1954, Mỹ đã gánh vác tới 80% “chiến phí” ở Đông Dương của Pháp.

Trung tá Mỹ Harry Bloomer trong tiểu luận “Phân tích cuộc thất trận của Pháp tại Điện Biên Phủ” (viết năm 1991) chỉ ra rằng: Đối với Pháp, Điện Biên Phủ như ngạn ngữ phương Tây, là “sợi rơm làm gãy lưng con lạc đà”. Harry Bloomer viết: “Thất bại ở Điện Biên Phủ là thảm họa toàn diện cho cả Pháp và Mỹ”. Ý này cũng được phát biểu bởi Đại tướng Pháp Marcel Bigeard, nguyên phó chỉ huy khu trung tâm tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ.

Thật vậy, đầu tháng 5-1954 ấy, truyền thông Mỹ đã dồn dập đưa tin về Điện Biên Phủ. Thế giới dùng Anh ngữ hẳn là lần đầu tiên bị hút vào ba chữ Điện Biên Phủ khi triển vọng đại bại trong canh bạc của Pháp và Mỹ ở Đông Dương đã hiện rõ. Ngày 3-5-1954, tờ báo hàng đầu của Mỹ The New York Times (NY) cho hay, trận quyết chiến đã bùng nổ tại Điện Biên Phủ, nơi “quân Việt Minh vừa giật được ba cứ điểm kiên cố trong trận tổng công kích vào một Điện Biên Phủ bị vây hãm. Các căn cứ của Pháp thuộc các phân khu Đông, Đông Bắc và Tây đã bị mất, tập đoàn cứ điểm này đang co lại”.

Số ra ngày 6-5 của NY viết tiếp: “Vài tháng trước, còn chưa ai được nghe về thung lũng xa xôi trong rừng rậm Đông Nam Á này. Nhưng hôm nay, ba tiếng Điện Biên Phủ vang vọng trên khắp thế giới và đi vào lịch sử như một trong những trận đánh được viết thành sử thi. Từ Điện Biên Phủ có thể bị phát âm sai, nhưng trên môi mỗi chúng ta, nó vẫn là từ đồng nghĩa với những phẩm chất như quả cảm và bền bỉ, chính là những gì đem lại vinh quang cho nhân loại”.

Theo phóng sự từ Paris của NY số ra ngày 8-5-1954, tin thất trận ở Điện Biên Phủ đã biến lễ kỷ niệm lần thứ 9 chiến thắng trong Chiến tranh thế giới lần thứ hai của nước Pháp thành một đêm nguyệt thực. Báo NY trích lời Edouard Herriot, ba lần là Thủ tướng nước Pháp: “Một vành khăn tang vừa phủ lên nước Pháp”.

Bài xã luận “Sau Điện Biên Phủ sẽ là gì?” của NY số ra ngày 9-5-1954 có đoạn viết: “Sự thất thủ của Điện Biên Phủ chấm dứt một thời đại. Thất bại quân sự này vừa lật ngược các thang giá trị trong quá khứ của lịch sử thế giới. Chắc là Điện Biên Phủ, trong các tường trình ở tương lai sẽ trở thành điểm giữ thăng bằng cho lịch sử đương đại”.

Hơn hai tháng sau trận Điện Biên, Thủ tướng Pháp Pierre Mendes-France tuyên bố ngày 21-7-1954: “Lý trí và hòa bình đã thắng. Sau nhiều ngày đêm thương thảo quyết liệt, trong lo âu trộn lẫn với hy vọng, đình chiến đã được ký kết”.

Harry Bloomer nhận định trong “Phân tích cuộc thất trận của Pháp tại Điện Biên Phủ”: “Cuộc ngừng bắn đã không vượt lên được khỏi tầm vóc quân sự. Trên thực tế, đoàn Việt Minh khi rời Geneva đã đoán chắc rằng họ vừa bị qua mặt. Điều kiện lúc bấy giờ đã buộc họ phải chấp nhận một sự chia cắt tạm thời Việt Nam, chứ không phải là một Việt Nam thống nhất dưới sự kiểm soát của Việt Minh. Tuy nhiên, người Việt đã không từ bỏ ý chí thống nhất đất nước của mình”.

Sách “Thung lũng cuối cùng: Điện Biên Phủ và thất bại của Pháp ở Việt Nam” xuất bản năm 2011 tại Mỹ được độc giả chấm 5 sao trên trang mạng toàn cầu Amazon và được nhiều sách khác trích dẫn. Tác giả Martin Windrow viết:

“Sau Điện Biên Phủ, quân Pháp rút đi, nhường chỗ cho một thỏa thuận chia cắt tạm thời tại vĩ tuyến 17 giữa Việt Nam dân chủ cộng hòa ở miền Bắc và chính phủ bù nhìn mới được Mỹ dựng lên ở miền Nam. Cơ quan tình báo Mỹ đã hoạt động mạnh trong chính sự của Việt Nam cộng hòa từ ngày nó mới được sinh ra, và nước Mỹ ngày một dính líu sâu hơn vào Nam Việt Nam trong thập kỷ tiếp sau, mà đỉnh điểm là cuộc đổ bộ của đại quân Mỹ vào đây năm 1965…”.

Hội chứng Điện Biên Phủ

Hơn 10 năm sau trận Điện Biên Phủ, Trung tá Mỹ William F.Long, chuyên gia khảo sát các cuộc nổi dậy từng xảy ra tại các vùng thuộc châu Á và châu Phi đã viết trong bài “Bóng ma Điện Biên Phủ vẫn ám ảnh” đăng ở Tạp chí Bình luận quân sự, số ra ngày 10-10-1966: “Điện Biên Phủ hay DBP đã trở thành từ viết tắt hoặc ký hiệu dùng cho tốc ký thất bại của phương Tây do phương Đông gây ra”.

Oriana Fallaci, nữ ký giả phương Tây từng phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp đầu năm 1969, trong sách “Phỏng vấn lịch sử” xuất bản năm 1976 đã dành nhiều câu nói về chứng bị ám ảnh bởi hội chứng Điện Biên Phủ mà người Mỹ mắc phải trong chiến tranh Việt Nam.

Theo trang Học sử của Anh quốc, tư lệnh chiến trường tại miền Nam Việt Nam của Mỹ là tướng Westmoreland, vì sợ mắc phải một trận Điện Biên Phủ dành cho quân Mỹ, đã đưa ra một hạn ngạch là số quân Mỹ tham gia vào một hoạt động quân sự không được vượt lên con số 750 lính (7-5 là ngày Pháp đầu hàng ở Điện Biên Phủ).

Về ý nghĩa lịch sử của Điện Biên Phủ, trang Học thuật của Đại học Marquette University viết:

Trận Điện Biên Phủ là trận đánh quyết định đối với vị thế cai trị của Pháp ở Đông Dương. Pháp muốn giành lại vinh quang đế quốc, nhưng đã thất bại trong cuộc chiến tranh 9 năm này, mà cực điểm là trận quyết chiến mà người Pháp đã đánh giá thấp đối phương và thể hiện tư duy về chiến thuật hạn chế. Những công dân Pháp từng chống chiến tranh sau khi nó bùng nổ 9 năm trước đã mất lòng tin vào chính phủ. Trận Điện Biên Phủ đã góp phần làm sụp đổ nền Cộng hòa thứ tư vào năm 1958 (nền cộng hòa của Pháp hình thành sau thời kỳ Pháp bị Đức chiếm đóng trong Chiến tranh thế giới lần thứ hai).

Đối với Việt Minh, đây là một chiến thắng lớn. Nó cho thấy với sự bền gan và được dẫn dắt bởi một lãnh tụ kiệt xuất, một nước nhỏ có thể giành lại độc lập từ tay một cường quốc phương Tây. Chiến thắng này đã nâng cao lòng tự hào dân tộc của người Việt. Nó làm cho nhiều người tin tưởng rằng, Hồ Chí Minh là một lãnh tụ vĩ đại, là người sẽ đưa toàn dân Việt Nam tới một tương lai xán lạn.

Sách “Thung lũng cuối cùng: Điện Biên Phủ và thất bại của Pháp ở Việt Nam” nhận định: Đây là lần đầu tiên một phong trào giành độc lập ở thuộc địa không thuộc đất châu Âu, từ những nhóm du kích nhỏ phát triển qua các giai đoạn thành một quân đội được tổ chức kiểu tác chiến chính quy, trang bị hiện đại, đủ sức đánh bại một đội quân chiếm đóng phương Tây. Thất bại này làm rung chuyển thế giới và tạo đà xốc tới cho phong trào giành độc lập ở những nơi khác. Kết quả trực tiếp của Điện Biên Phủ là những bước đi đầu tiên của Mỹ dấn vào chốn đoạn trường, chỉ kết thúc bởi cuộc tháo chạy bằng trực thăng từ nóc tòa Đại sứ Mỹ ở Sài Gòn vào cuối tháng 4-1975.

LÊ ĐỖ HUY (trích dịch)