Sách do hai nhà Việt Nam học nổi tiếng là Phillippe Devillers, Giám đốc Nghiên cứu Đông Nam Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu quan hệ quốc tế Paris và Jean Lacouture, phóng viên kỳ cựu của tờ Le Monde, Giáo sư tại Viện Nghiên cứu chính trị Paris viết. Hai ông đều là tác giả của những đầu sách được công luận đánh giá cao về Việt Nam trong chiến tranh.

Trên đường tới bàn đàm phán Geneva mà chủ điểm đầu là giải quyết vấn đề Triều Tiên, nhưng tâm trí của các siêu cường phương Tây, trước hết là Anh và Mỹ, lại xoáy vào vấn đề Đông Dương khi căn cứ Điện Biên Phủ đang hấp hối. Dưới đây là trích đoạn trong cuốn sách về một số động thái của các cường quốc phương Tây tại giai đoạn trù bị cho Hội nghị Geneva.

Chiến dịch “Chim kền kền”

Tháng 4-1954, Cao ủy Pháp tại Đông Dương Dejean và Tư lệnh chiến trường Navarre nhận định rằng, tình hình chiến sự gần như là tuyệt vọng. “Chỉ có các hành động quân sự từ bên ngoài mới có thể xoay chuyển tình thế sang phía có lợi cho Pháp”, Dejean viết tường trình. Ông ta kết luận rằng nếu không có can thiệp quân sự, sớm muộn gì lực lượng phòng thủ Điện Biên Phủ cũng sẽ bị quét sạch. Tướng Navarre viết tiếp ngày hôm sau là “Điện Biên Phủ không thể trụ được đến cùng mà không có một chiến dịch giải cứu ồ ạt và các cuộc không kích để cắt đứt hầu hết các đường tiếp vận của Việt Minh”.

leftcenterrightdel
Bìa cuốn sách “Kết thúc một cuộc chiến tranh: Đông Dương 1954” bằng tiếng Pháp.

Rõ ràng là cả tư lệnh chiến trường và cao ủy tại Đông Dương đều kỳ vọng vào kế hoạch “Chim kền kền” là dùng bom nguyên tử chiến thuật đánh vào cụm quân Việt Minh đang bao vây Điện Biên Phủ. Kế hoạch “Chim kền kền” tới lúc này tuy bị đình hoãn nhưng chưa bị hủy bỏ. Bộ tham mưu liên quân Mỹ đã triển khai kế hoạch kỹ thuật-hậu cần cho giai đoạn trực chiến tăng cường. Từ đầu tháng 4, hai tàu sân bay của Hạm đội 7 là “Võ sĩ quyền Anh” và “Biển Philippine” đã đậu tại Vịnh Bắc Bộ, chở máy bay tiêm kích yểm trợ cho các máy bay ném bom hạng nặng sẽ bay từ Manila. Cùng kỳ, người Pháp vội vã triển khai yểm trợ đường không trên vùng thượng lưu Bắc Bộ và vùng cao nguyên của người Thái...

Ngày 21 và 22-4-1954, Paris được tin lực lượng phòng ngự ở Điện Biên Phủ lâm vào tình thế khốn quẫn. Cùng kỳ, Ngoại trưởng Mỹ Dulles có mặt ở Paris để hội đàm với người đồng cấp của Pháp là Bidault và của Anh là Eden về các chiến thuật cần được áp dụng tại bàn đàm phán Geneva. Ngày 23-4, Bidault kéo Dulles ra một góc, đưa ông này xem một bức điện Navarre gửi cho hay, nếu không được hỗ trợ bởi một đòn không kích ồ ạt, ngay lập tức, Điện Biên Phủ không thể trụ nổi nữa.

Việc căn cứ kiên cố này bị mất sẽ giúp tướng Giáp điều được quân trở lại Đồng bằng sông Hồng để tiến công Hà Nội trước khi mùa mưa bắt đầu. Tình hình bị xấu đi nghiêm trọng như thế sẽ buộc Pháp phải tìm kiếm cuộc ngừng bắn bằng các phương tiện nhanh nhất có thể có được. Bidault hỏi Ngoại trưởng Mỹ, trong tình hình mới này, liệu Mỹ có thể xem xét lại tuyên bố trước đó và phát lệnh thực hiện Chiến dịch “Chim kền kền”. Sáng hôm sau, Dulles và các quan chức cao cấp đã thảo luận 4 giờ để thảo một thư trả lời các đồng nghiệp Pháp. Ngoại trưởng Mỹ bác bỏ yêu cầu của Chính phủ Laniel (Pháp), cho rằng chiến dịch như thế sẽ phơi bày sự hiếu chiến của Mỹ và một hành động chiến tranh như thế đòi hỏi phải có sự chấp thuận của Quốc hội Mỹ, một điều không thể đạt được trong vòng vài giờ đồng hồ. Hơn thế nữa, điều cần thiết trước tiên là đạt được một hiểu biết lẫn nhau về chính trị với nước Anh và với các cường quốc khác có lợi ích sống còn ở Đông Nam Á…

Tới ngày 24-4-1954 ấy, Hoa Kỳ tuyên bố nước này đã sẵn sàng cho một cuộc can thiệp quân sự vào Đông Dương, chỉ cần nước Anh đồng ý. Nhưng London vẫn chưa cho ý kiến.

Anh quốc “phớt lờ”

Tuy nhiên, đến ngày 27-4, Thủ tướng Anh Winston Churchill, sau quá trình theo dõi chặt tình hình, đã tỏ rõ thái độ của Anh là không chấp thuận Chiến dịch “Chim kền kền”. Cuốn sách viết:

Tình hình là rất bi kịch, nhưng Thủ tướng Anh khẩn thiết kêu gọi không nên để những đảo lộn tức thời xô đẩy các chính phủ ra khỏi các mục tiêu, hoặc làm lay chuyển các giải pháp của họ. Chính phủ Anh đã tư duy rất nhiều về tình hình hiện tại và đã ra quyết định của mình. Kế hoạch được đề xuất (Chiến dịch “Chim kền kền”), kể cả khi được nhìn nhận lạc quan nhất, sẽ cho một kết quả cực kỳ đáng ngờ. Hơn nữa, một cuộc không kích sẽ hủy diệt các cơ hội dành cho một hiệp định ở Geneva, cái mà niềm hy vọng về giảm căng thẳng ở Viễn Đông phụ thuộc vào. Những cơ hội như thế không thể để cho bị đe dọa. Chính phủ Anh không còn lựa chọn nào khác ngoài theo đuổi quyết định của mình…

Tới đây, một khi các nỗ lực giành sự ủng hộ của đồng minh phương Tây để thực hiện kế hoạch “Chim kền kền” của Chính phủ Mỹ sụp đổ, Washington đã không còn cách gì ngoài việc nhìn bộ chỉ huy quân đội Pháp đối mặt với thảm bại ở Đông Dương. Sự hăng hái cổ vũ và khâm phục dành cho các lực lượng phòng thủ Điện Biên Phủ trên báo chí Mỹ vẫn thất bại trong thuyết phục Quốc hội Mỹ phê chuẩn các chiến dịch mà như Ngoại trưởng Mỹ từng nhận định, sẽ mang nước Mỹ tới “miệng vực” của chiến tranh, trước mắt là chiến tranh bằng vũ khí nguyên tử, nếu thực hiện Chiến dịch “Chim kền kền”. Không còn nghi ngờ gì về việc sự phủ quyết của Anh đã đặt dấu chấm cho phi vụ “Chim kền kền”, nhưng chính Chính phủ Mỹ cũng không sẵn lòng chấp nhận mạo hiểm dấn vào cuộc chiến. Có đủ bằng chứng cho thấy quan điểm của công luận lúc đó là nhất trí với quyết định không can thiệp vào Đông Dương.

Tới lúc này, ngay cả chính quyền Mỹ cũng trở nên gần gụi với quan điểm của Anh quốc. Trong khi một số “diều hâu” ngồi vào ghế tại bàn đàm phán Geneva, những nhân vật “bồ câu” đã cất giọng tại Washington. Ngày 29-4, vào lúc hội đồng an ninh quốc gia chuẩn bị nghe Đô đốc Radford báo cáo chuyến đi châu Âu vừa rồi của ông ta, Eisenhower viết lời kết của Tuyên bố 29-4-1954 của mình, tại thời điểm nguy ngập này của lịch sử. Ông ta nói rằng, trên thực tế, Chính phủ Mỹ sẽ đợi kết quả của Hiệp định Geneva rồi mới thực thi bất kỳ bước đi tiếp theo nào để giúp người Pháp ở Đông Dương, bởi vì nước Mỹ không muốn làm phương hại tới các cơ hội đạt đến một tạm ước tại hội nghị này. Hoa Kỳ nhìn thấy hai giải pháp có thể: Phương án hoàn toàn thỏa mãn là Việt Minh từ bỏ cuộc đấu tranh-mục tiêu mà Hoa Kỳ không thể đạt được; hoặc ngược lại, là sự sụp đổ của toàn hệ thống những rào cản từng được dựng lên để chống lại chủ nghĩa cộng sản ở Đông Nam Á. Không có phương án nửa chừng giữa hai thái cực nêu trên, chẳng hạn như cùng tồn tại với phe cộng sản như ở châu Âu liệu có khả thi?

Pháp muốn đình chiến

Sáng 27-4-1954, trước cuộc đối đầu lớn tại Geneva, nội các nước Pháp họp bàn lần cuối cùng chuẩn bị cho hội nghị này. Ngoại trưởng Bidault xin và nhận được một chỉ thị bất thành văn là ông ta được tự mình tiến hành hội đàm, một quyền mà ông đã nhận được từ ngần ấy chính phủ nối tiếp nhau tới lúc đó, chỉ trừ chính phủ của tướng de Gaulles. Lý lẽ của ông để đạt được điều này là: Làm sao đoàn Pháp lại có thể bị trói vào chỉ một lập trường, một khi đoàn này không hề biết thái độ của Trung Quốc và Liên Xô sẽ thế nào. Không ai có thể dự báo các tình huống mà đối thoại sẽ diễn ra, vì thế không một cơ hội chiến thuật nào có thể bị loại trừ.

Quyền tự do hành động của Ngoại trưởng Pháp vẫn bị hạn chế bởi hai yêu cầu: Một là ông phải báo cáo hằng ngày lên Thủ tướng Pháp, hai là ông phải theo đuổi mục tiêu hàng đầu của Chính phủ Pháp. Đó là đạt được một cuộc đình chiến với các bảo đảm nghiêm ngặt nhất và có lợi nhất cho nước Pháp và đồng minh…

PHILLIPPE DEVILLERS và JEAN LACOUTURE

LÊ ĐỖ HUY (trích dịch)