Đầu tháng 1-1950, tôi cùng 20 học sinh Trường Trung học Lê Quý Đôn xung phong lên đường nhập ngũ. Tôi tuy đã 18 tuổi nhưng thân hình mảnh khảnh, chỉ nặng 38kg. Lúc khám tuyển, tôi phải nhờ người cháu họ gọi tôi bằng chú, học cùng lớp (cháu không nhập ngũ đợt này) vào khám thay.

Tối 14-1-1950, toòng teng chiếc ba lô may bằng mấy vuông vải nhuộm nâu của mẹ chuẩn bị may áo, lợi dụng giữa hai đợt tàu tuần tra của giặc Pháp trên sông Hồng, tôi cùng đại đội tân binh tỉnh Thái Bình lên thuyền của dân quân du kích vượt sông sang đất Hà Nam. Chúng tôi hành quân tiếp đến Cầu Không thuộc huyện Lý Nhân, được dừng chân nghỉ qua đêm. Lần đầu tiên đi bộ hơn 30km, gót chân bị phồng loét vì đôi dép cao su con hổ mới mua quá chật, tôi mệt quá, nằm ngay trên mặt đường ngủ say sưa. Đến lúc mặt trời lên cao, có tiếng máy bay địch, cán bộ hô mới tỉnh dậy. Hành quân tiếp về đóng quân gần Quế-Quyển, huyện Kim Bảng, chúng tôi ghép với những đại đội học viên các tỉnh: Hà Đông, Hà Nam, Hải Dương thành một tiểu đoàn. Đại đội Thái Bình gọi là Đại đội 3, tôi thuộc Trung đội 3, Trung đội trưởng là anh Lanh. Ban chỉ huy tiểu đoàn học viên chỉ là một khung lâm thời, không có bộ phận hậu cần nên việc bảo đảm sinh hoạt có nhiều khó khăn. Gạo, thực phẩm mua ở chợ, nấu ăn phải nhờ hội phụ nữ địa phương nên giờ giấc sớm muộn thất thường.

leftcenterrightdel
 Cựu chiến binh Tô Bỉnh - tác giả bài viết.

Độ mươi ngày sau, tiểu đoàn thay đổi cách nấu ăn, không ăn bếp tập trung mà phát gạo, thực phẩm cho từng tiểu đội tự nấu ăn trong nhà dân. Nhưng tiền thiếu nên việc cung cấp gạo, thực phẩm cũng thất thường. Ngày 23 tháng Chạp, chúng tôi phải nhịn đói từ sáng đến tối. Anh em có tiền thì mua chút quà ăn tạm. Tôi không có tiền, nhưng “sĩ diện” không cho anh em biết, phải ra vườn nhà dân nhặt những quả táo rụng, lấy vạt áo lau sạch, cho vào miệng nhai cho đỡ cơn đói lòng. Mãi đến 10 giờ đêm, đại đội mới phát cho mỗi người một chén gạo và một miếng lòng bò bằng hai ngón tay. Chúng tôi thái nhỏ lòng bò, cho gạo vào nấu cháo. Đến 11 giờ đêm, mỗi anh mới được hai bát cháo đặc, cũng chỉ đủ lót dạ. Mấy ngày sau, chúng tôi chuyển quân về làng Trinh Tiết, xã Đại Hưng, huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc TP Hà Nội) để chuẩn bị hành quân lên Việt Bắc. Về đây, công tác hậu cần được bảo đảm tốt hơn. Chúng tôi được phát quân trang, mỗi người được 2 bộ quân phục bằng vải thô màu cỏ úa, 1 chăn trấn thủ, 1 áo trấn thủ, 1 màn, 1 chiếu đơn. Tiểu đoàn phát cho mỗi tiểu đội 2 chiếc soong gang và phát tiền để các tiểu đội mua gạo, thực phẩm về tự nấu ăn.

Sáng mồng Một Tết, từ 7 giờ sáng, toàn tiểu đoàn tập trung ở sân đình làng Trinh Tiết. Ở đây đã

thấy có một đại đội hàng binh người Âu Phi và đại biểu các gia đình trong xã. Sau lễ chào cờ, lời chúc Tết của Tiểu đoàn trưởng và Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính xã, mỗi gia đình đón 2 quân nhân và 1 hàng binh về nhà ăn Tết. Buổi chiều, đại đội lại cho phép anh em ở gần được về thăm nhà và đưa 1-2 anh em trong tiểu đội về ăn Tết cùng gia đình. Tôi được anh Nguyện, quê cách làng Trinh Tiết 10km đưa về nhà. Anh chỉ hơn tôi vài ba tuổi nhưng đã có vợ và hai con nhỏ. Tôi còn vài đồng bạc lẻ cuối cùng, đưa mừng tuổi cho các cháu. Ăn xong bữa chiều, hai anh em lại cùng nhau đi bộ về đơn vị.

Chiều mồng Hai Tết, đại đội phát thực phẩm để các tiểu đội nấu cơm thi. Cả trung đội tôi tập trung về một nhà dân có sân vườn rộng nhất xóm. Bát đĩa, bàn ghế không có. Ngày Tết  không tiện mượn của nhà dân, chúng tôi xin ông chủ nhà một cây tre nhỏ, chẻ nan đan thành những chiếc đĩa chũm lòng, lấy lá chuối lót rồi bày món ăn vào. Tiểu đội tôi làm được 4 món, trong đó có món “đặc sản” hoa chuối nộm vừng lạc. Hoa chuối chúng tôi xin dân từ trong Tết, còn gia vị, vừng lạc do anh Nguyện chạy về xin gia đình. Chúng tôi quét sân thật sạch (hôm đó đã là mồng Hai nên nhân dân cũng không kiêng quét tước nữa), vẩy nước cho khỏi bụi rồi bày “tiệc” ngay trên mặt sân gạch. Cỗ bày xong, Trung đội trưởng Lanh cùng các tiểu đội trưởng đi chấm cỗ. Thi cỗ có 3 tiêu chuẩn: Ngon mắt, ngon miệng và tháo vát. Món nộm hoa chuối của tiểu đội tôi giành giải nhất về tháo vát. Cỗ của tiểu đội tôi nấu cũng ngon, có thể cạnh tranh về tiêu chuẩn ngon mắt, ngon miệng; nhưng giải nhất về hai tiêu chuẩn đó phải dành cho hai tiểu đội bạn, thế là “ngày Tết cả nhà vui vẻ”. Chấm cỗ xong, chúng tôi vào tiệc. Trung đội trưởng Lanh và ông bà chủ nhà, mỗi người ngồi với một tiểu đội. Bữa tiệc “ngồi xổm” đầu xuân ấy sao mà vui đến thế!

TÔ BỈNH