Năm 1947, chàng thanh niên 18 tuổi Nguyễn Văn Nghiệp, cán bộ Việt Minh xã Điện Trung, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam được cử đi học tập ở Trường Trung học bình dân miền Nam Trung Bộ. Vừa học được một năm thì có đợt vận động học sinh tình nguyện tham gia đoàn công tác đi giúp Hạ Lào xây dựng lực lượng cách mạng. Thấy vậy, Nghiệp liền xung phong đi, nhưng bị loại vì lý do sức khỏe. Bất ngờ có một thành viên trong đoàn do điều kiện gia đình xin ở lại. Nhận được tin, Nghiệp liền tiếp tục xung phong đi bổ sung và được chấp nhận. Tháng 8-1948, Nghiệp có mặt ở Hạ Lào cùng tham gia xây dựng LLVT và phong trào cách mạng cho các bộ tộc Lào...

Sau vài phút trầm ngâm, ông Nghiệp nhớ lại: “Xảo Bua là người phụ nữ dân tộc Laven, quê tại cao nguyên Boloven (huyện Paksong, tỉnh Champasack). Chị là vợ của ông Xỉ-thôn Côm-ma-đăm, nguyên Khu trưởng Hạ Lào. Tôi và chị quen thân với nhau lúc tôi hoạt động ở căn cứ tây nam tỉnh Attapeu. Chị là người thông thuộc địa hình, nhiệt tình, trách nhiệm. Hễ chúng tôi cần giúp đỡ là chị lại sẵn sàng sẻ chia, đưa chúng tôi vượt núi, băng rừng, bảo vệ chúng tôi trước sự lùng sục của địch và chăm lo cho chúng tôi từng miếng cơm, manh áo. Chị còn là cầu nối giữa chúng tôi và nhân dân các bộ tộc Lào, nhờ vậy, chúng tôi luôn được sự giúp đỡ ủng hộ hết mình của nhân dân các bộ tộc Lào trong quá trình thực hiện nhiệm vụ”.

leftcenterrightdel
Ông Nguyễn Văn Nghiệp ôn lại kỷ niệm về thời gian công tác tại đất nước Lào.

Mùa đông năm 1954, sau khi đi dự hội nghị từ cơ quan khu ủy tại tỉnh Saravane, ông Nghiệp theo đường dây bí mật trở về Champasack. Sau một ngày đi đường, 5 giờ chiều, khi đến cao nguyên Boloven, đồng chí liên lạc gửi ông tại nhà một cụ già giữ nương và nhờ đưa đến Huyện ủy Paksong, còn mình quay về cứ.

Không may cho Nguyễn Văn Nghiệp, ông già giữ nương lại bị nặng tai nên không nghe rõ lời giới thiệu của đồng chí liên lạc. Đến sẩm tối, lực lượng cách mạng ra bắt gặp Nghiệp, hỏi ông già giữ nương thì ông nói không biết Nghiệp là ai. Nghi ngờ Nghiệp là địch giả danh chuyên gia Việt Nam đến lừa dân làng, mọi người nói: Quân đội Việt Minh và Pathet Lào đã rút hết. Đây là vùng kiểm soát của chính quyền Vương quốc. Mày nói mày là Việt Minh, chúng tao phải bắt trói nộp cho quan lớn.

Nghiệp bị bắt trói. Dân làng mỗi lúc kéo ra đông hơn. Tuy Nghiệp đã học được tiếng Lào, nhưng bà con lại bàn tán sôi nổi bằng tiếng bộ tộc Laven nên ông không hiểu gì. Quan sát thấy nét mặt mọi người đầy vẻ căm hờn, Nghiệp càng lúng túng không biết giải thích ra sao. Đột nhiên, Nghiệp nhớ đến chị Xảo Bua. Nghe nói chị không đi tập kết mà vẫn bám trụ hoạt động ở quê hương. Nghiệp đề nghị người dân cho gặp chị Xảo Bua. “Xảo Bua đã đi tập kết theo chồng lên Xamneua. Chúng tao không còn quan hệ gì với nó nữa”-người có vẻ là già làng lớn tiếng trả lời.

“Họ nói vậy là sẽ bắt mình giao cho địch”. Trong lúc Nghiệp miên man suy nghĩ, một số thanh niên khuân củi chất thành một đống và đốt trước mặt anh. Giữa đêm đông lạnh giá, hơi nóng của đống lửa làm Nghiệp toát mồ hôi. Bất ngờ có tiếng kêu lớn: “Ôi Khăm Xỉ em tôi! Cục vàng của ta đây bà con ơi. Tý nữa thì nó đã bị chết oan rồi. May quá Khăm Xỉ ơi”. Chị Xảo Bua rẽ đám đông chạy đến ôm và cởi trói cho Nghiệp.

Lúc này dân làng mới dịu lại. “Đúng là người của ta rồi. Thật là may!”, người già làng lúc nãy nói và giục chị em phụ nữ chuẩn bị cơm cho bộ đội Việt Minh. Sau đó, ông nắm lấy hai vai Nghiệp lắc lắc: “May cho con và may cho dân làng. Bố thay mặt dân làng xin lỗi con vì đã không tin cái bụng của con”. Già làng kéo Nghiệp ngồi lên một khúc củi lớn và nói tiếp: “Sở dĩ dân làng không tin lời vì cách đây hơn một tháng, huyện thông tin, bọn địch cho điệp viên giả danh bộ đội Việt Nam nói rằng vì bị ốm không theo kịp đơn vị rút quân nên nhờ dân cho gặp cán bộ huyện để được giúp đỡ. Bà con vốn yêu thương bộ đội Việt Nam nên đã bị mắc lừa. Vừa đưa cơm cho hắn thì lính địch ập vào vây bắt tất cả những người có mặt đưa lên đồn tra khảo...”.

Năm 1997, ông Nghiệp có dịp trở lại Champasack, tìm gặp lại chị Xảo Bua. Năm ấy, chị cũng đã gần 80 tuổi và vừa nhận tin mừng là được Tỉnh ủy Champasack xem xét, giải quyết các chính sách vì những cống hiến của chị với đất nước Lào.

Bài và ảnh: NGỌC GIANG