Nguyệt san Sự kiện và Nhân chứng giới thiệu bài viết của Đại tá Skreblyukov Aleksei Ivanovich về những tháng ngày sang Việt Nam với nhiệm vụ đào tạo cán bộ thông tin vô tuyến điện (VTĐ) cho các đơn vị bộ đội tên lửa phòng không và không quân. Ông hiện nay là Phó giáo sư, Tiến sĩ khoa học quân sự Nga, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học thế giới về an ninh thông tin.
Nhiệm vụ đặc biệt
Đầu năm 1965, tôi được đề bạt làm Trung đội trưởng thông tin Trung đoàn Tên lửa Phòng không thuộc Sư đoàn Phòng không 26, đóng quân trên địa bàn thành phố Irkutsk, Liên Xô.
Ngày 3-3-1965, Thượng sĩ Nabokov, cấp phó của tôi với tâm trạng lo lắng và hồi hộp báo cáo về tình hình trực ban trong ngày: Đêm qua, không quân Hoa Kỳ ném bom miền Bắc Việt Nam. Thượng sĩ đã trao cho tôi 24 lá đơn tình nguyện sang phục vụ nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa của cấp dưới. Toàn trung đội đều biết tôi đang hưởng tuần trăng mật. Trong con mắt của anh em cấp dưới vụt sáng lên như muốn hỏi: “Thế nào đồng chí trung úy? Có đủ sức cùng chúng tôi sang Việt Nam chiến đấu không?”. Không đắn đo gì, tôi đã đưa đơn tình nguyện của mình vào tập đơn tình nguyện của trung đội và đệ trình Đại tá, Trung đoàn trưởng Matveev Aleksei Ivanovich.
Trung tuần tháng 8, chúng tôi được thông báo có đoàn cán bộ Hội đồng Quốc phòng Quân đoàn Phòng không 14 do Thượng tướng Saprukin, Anh hùng Liên Xô làm trưởng đoàn đến đơn vị chúng tôi phỏng vấn từng cán bộ, chiến sĩ đã làm đơn tình nguyện sang Việt Nam.
Đến lượt tôi, tư lệnh trưởng hỏi tôi có đề nghị gì không, đã sẵn sàng nhận nhiệm vụ chưa? Tôi trả lời không có đề nghị gì và sẵn sàng nhận mọi mệnh lệnh của Tổ quốc giao cho. Trung tá, trưởng phòng cán bộ đưa hồ sơ cho tư lệnh trưởng, chỉ cho ông một tờ giấy riêng. Một câu hỏi tiếp cho tôi: “Vợ đồng chí đang có bầu, hiện ở với ai?”. Tôi đã chuẩn bị trả lời câu hỏi này nên nói: “Báo cáo đồng chí tư lệnh trưởng, mẹ vợ đã chuyển đến chỗ chúng tôi. Vợ tôi không phản đối việc tôi đi công tác đặc biệt”. Tư lệnh trưởng nói: “Đồng chí trung úy thân mến, đồng chí có người vợ thực sự của sĩ quan Xô viết! Duyệt. Trung úy Skreblyukov Aleksei Ivanovich được cử đi công tác đặc biệt”.
Sáng sớm 21-8-1965, chúng tôi được triệu tập và nhận thông báo: Thời gian lên đường là 6 giờ ngày 23-8. Yêu cầu từ thời điểm này, không ai được rời doanh trại vì thời gian và địa điểm đến thực hiện những nhiệm vụ quân sự là bí mật quốc gia…
Ở Việt Nam, hằng ngày chúng tôi đến các trận địa hỏa lực của Trung đoàn Tên lửa Phòng không 238 để hướng dẫn thực hành các quy tắc sử dụng và bảo dưỡng kỹ thuật cho cán bộ, chiến sĩ thông tin đang sử dụng các đài R-401; R-118B và đài vô tuyến sóng cực ngắn. Trong quá trình dạy học, phần lớn thời gian chúng tôi làm động tác, dùng các bản vẽ và sơ đồ chức năng để giải thích. Trong trường hợp cần thiết mới đề nghị đồng chí phiên dịch hỗ trợ. Sau một thời gian ngắn, các chiến sĩ thông tin của Trung đoàn 238 đã nắm được quy trình bảo dưỡng kỹ thuật các thiết bị mà mình đang phụ trách.
Cuối tháng 9-1965, tôi được giao nhiệm vụ dạy các đồng chí Việt Nam sử dụng thiết bị thông tin liên lạc R-842M. Đây là thiết bị bảo đảm thông tin liên lạc giữa chỉ huy dưới mặt đất với phi công trên máy bay. Tôi còn được giao nhiệm vụ phụ trách nhóm chuyên gia thông tin gồm có 6 sĩ quan và 3 hạ sĩ quan.
Những giờ học đầu tiên, chúng tôi gặp nhiều khó khăn vì các phiên dịch chưa có kiến thức về kỹ thuật. Chúng tôi phải nói và giải thích cho phiên dịch, rồi đồng chí phiên dịch mới dịch cho học viên. Với cách dạy và học như thế, đến cuối tháng đầu tiên của khóa học 3 tháng, chúng tôi đã có thể sử dụng 1/2 ngôn ngữ dạy học là tiếng Việt và các học viên có thể sử dụng một nửa ngôn ngữ là tiếng Nga để trả lời các câu hỏi của thầy giáo. Chúng tôi đã hiểu nhau và gắn bó với nhau như thế đó.
Tham gia phục vụ chiến đấu
Cuối tháng 10-1965, Thiếu tá Gromov từ sứ quán đột nhiên đến trung tâm huấn luyện thông báo: Đài thông tin mặt đất R-824M tại sân bay Kép đã bị hỏng. Cấp trên chỉ thị tôi cùng hai học viên lên đường gấp để sửa chữa. Cùng đi với chúng tôi còn có hai chiến sĩ bảo vệ. Tất cả ngồi trên xe Gaz-69 và hành quân ngay buổi tối hôm đó. Đêm tối đen như mực, song vì tránh máy bay Mỹ, xe chỉ được đi bằng đèn gầm. Chúng tôi đã vượt qua cầu Long Biên. Đi khoảng vài cây số, xe bị sa xuống một hố sâu. Chúng tôi loay hoay mãi mà không sao đẩy xe lên được. Đúng lúc đó có một đơn vị bộ đội hành quân qua. Sau khi nghe đồng chí phiên dịch trao đổi, đồng chí chỉ huy đơn vị cất tiếng hô vang: “Liên Xô-Việt Nam!” và họ đã kéo chiếc xe lên khỏi hố.
Đến trưa hôm sau, chúng tôi đến trận địa hỏa lực. Cách vài cây số, chúng tôi đã nghe tiếng rít của động cơ máy bay. Đài thông tin R-824M được đặt tại một vị trí đã được ngụy trang tốt trong rừng rậm. Chúng tôi mở máy và rất lo lắng. Máy hình như đã cũ và không được trang bị đầy đủ: Không có khối nạp điện cho ắc quy, không có khối nguồn, các tay nắm điều khiển đã bị han gỉ. Sổ nhật ký của máy cũng không có. May cho chúng tôi là cuốn thuyết minh kỹ thuật của máy vẫn còn tại chỗ.
Tôi giao nhiệm vụ cho các học viên phải kiểm tra xem đã lắp các khối vào đúng vị trí chưa. Tôi tự tháo các khối để kiểm tra bên ngoài. Các cuộn cáp đều bị mốc và mối xông. Cáp lại còn bị thủng một số chỗ, có lẽ chúng bị chuột cắn.
Khi triển khai đài thông tin, chúng tôi hạ ăng ten xuống, dùng xăng để lau các tiếp điểm. Chúng tôi cho chạy máy sấy ở nhiệt độ cao để sấy các khối bên trong của trạm thông tin. Mặc dù nhiệt độ ngoài trời gần 30 độ, trong buồng máy là 60 độ, nhưng độ ẩm rất cao, 90-100%. Mồ hôi nhỏ xuống sàn nhà tạo thành điểm ướt như có nước vừa đổ. Phải làm việc trong điều kiện như thế, chúng tôi không có cách nào khác là sấy thiết bị. Sau một số giờ làm việc, đồng chí trưởng đài ngất xỉu. Tôi đề nghị gọi bác sĩ đến, song cả tập thể giải thích để tôi yên tâm rằng đây là việc bình thường khi làm việc trong trạm thông tin!
Sau khi đã sấy các khối và cho chạy thử máy biến thế cao áp và bộ nắn dòng si len, chúng tôi tiến hành kiểm tra tổng thể. Đến rạng sáng thì máy thu đã được sửa xong. Chúng tôi nghe được tín hiệu của đài thông tin trên không. Niềm vui đã đến với chúng tôi vì khối khuếch đại tần số là khối chủ yếu và khó sửa nhất đã được sửa xong!
Bây giờ có thể nghỉ ngơi một chút. Tôi vừa ngả lưng đã nghe thấy tiếng còi báo động của đơn vị. Tôi vùng dậy và bổ nhào về phía trạm thông tin. Kíp trực chiến và các chuyên gia sửa chữa đã tập hợp đầy đủ. Tiếng ầm ầm của máy bay xé tan sự yên tĩnh. Tôi nghe rất rõ từng hồi vang của súng cao xạ. Tiếng máy bay chưa kịp dứt đã vang lên một tiếng nổ mới. Đó là tên lửa của chúng ta. Nó để lại một vệt khói như đuôi con rồng và lao thẳng vào máy bay địch. Tôi vỗ vai các bạn Việt Nam và nói: “Các bạn xem kìa, tên lửa đang bay trên trời!”. Tên lửa đã đuổi kịp máy bay. Một tiếng nổ cực mạnh và một khối lửa lao xuống đất bao trùm kín vị trí máy bay rơi.
Chúng tôi vội quay trở lại trạm thông tin. Cửa mở và có tiếng rên bên trong xe. Đồng chí trưởng trạm bị thương vào bụng và chân, đồng chí lái xe cũng bị thương vào chân. Chúng tôi khiêng trưởng trạm và lái xe vào xe Gaz-69, đưa đi bệnh viện. Trạm thông tin cũng bị hư hỏng, các mảnh bom đã làm thủng nhiều chỗ trên xe, làm hỏng nhiều linh kiện và máy phát điện dự phòng đều bị hỏng.
Phải cần thêm một ngày đêm để khôi phục khả năng làm việc của trạm thông tin. Sau khi kiểm tra liên lạc từ trạm thông tin đã tốt và bàn giao trạm cho đồng chí trưởng trạm mới, chúng tôi yên tâm có thể nghỉ ngơi chút ít. Tôi không nhớ đường quay trở về Hà Nội như thế nào, vì trên đường tôi ngủ liên miên, không biết nóng và không biết cả muỗi đốt. Nhiệm vụ trên giao đã được hoàn thành.
Tháng 4-1966 là thời hạn kết thúc khóa học. Sau khi các học viên ra trường về đơn vị, tôi chuẩn bị về nước. Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam đã dành thời gian tới dự buổi chiêu đãi tiễn chúng tôi. Chúng tôi được Đại tướng trao tặng Huy chương Hữu nghị của Việt Nam, thư cảm ơn do Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký và quà lưu niệm là chiếc thuyền rồng làm bằng sừng trâu.
SKREBLYUKOV ALEKSEI IVANOVICH
NINH CÔNG KHOÁT (biên dịch)