Nhân vật trong cuốn nhật ký
Là người một thời nổi tiếng, gắn liền với Đội Quyết tử trụ bám của xã Hòa Hải (nay là phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn), người cựu đội trưởng khiêm nhường khi kể về mình nhưng lại dễ xúc động khi nhắc đến hai cố nhà văn chiến trường mà ông từng vinh dự gặp gỡ, công tác.
Sau Tết Kỷ Dậu, tháng 2-1969, nhà văn Chu Cẩm Phong và Nguyễn Chí Trung về thâm nhập thực tế ở Khu 3-Hòa Vang trong giai đoạn khó khăn, gian khổ nhất của cuộc cách mạng. Khu 3 lúc này có 6 xã, một phần ba dân số bị địch kiểm soát, còn lại sống trong vùng tranh chấp giữa ta và địch. Chúng đưa dân vào các khu dồn, kiểm soát ráo riết, hòng cắt mọi nguồn liên lạc với “cộng sản”. Toàn bộ chiến trường Khu 3 còn vẻn vẹn khu rừng Trà Lộ, chừng 5ha nhưng có lúc giấu cả trung đoàn quân giải phóng. Làm sao để kéo nhân dân về làng cũ, vừa sản xuất vừa bảo vệ cách mạng? Đó là lý do Đội Quyết tử trụ bám ra đời làm nòng cốt vận động. Đảng bộ Khu 3 và Hòa Hải chọn Mai Thanh Đông (còn gọi là Tám) đang là cán bộ văn phòng Khu 3 kiêm Phó bí thư Đoàn xã Hòa Hải làm Đội trưởng và Mai Thị Rê tức Mai Thị Liền làm Đội phó. Điều thú vị là trong nhật ký của Chu Cẩm Phong, để giữ bí mật, Mai Thanh Đông được viết là Rụ và Liền là Re. Đội có 53 thành viên, trong đó hơn một nửa là thiếu niên độ tuổi 10-15. Đây là những dòng trong nhật ký còn lưu lại: “Thứ hai, 31-3-1969: Buổi lễ tuyên thệ ra quân của các đội trung dũng đi đầu diệt Mỹ của vùng 5. Có 3 đội, một đội của thiếu nhi do Rụ làm đội trưởng, Re làm đội phó, đội của thanh niên do N làm đội trưởng, đội của lão thành do bác Lộ làm đội trưởng. Lời tuyên thệ ra quân của các đội chiến sĩ bám trụ viết bằng mực đỏ trên vải dù trắng... Phía dưới các chiến sĩ bám trụ ký tên. Ký đầu tiên là các em thiếu nhi, sau đó đến các bà, các cụ. Các ông ký bằng chữ Hán, các bà và các em bé lăn tay...”.
Trong ký ức của ông Mai Thanh Đông, đó là buổi chiều không thể nào quên. Đội Quyết tử trụ bám tổ chức lễ tuyên thệ tại nhà mẹ Chàng ở vùng 5. Đội trưởng Tám là người đứng lên đọc lời thề. Hai nhà văn Chu Cẩm Phong và Nguyễn Chí Trung đều có mặt. Lời tuyên thệ do nhà văn Nguyễn Chí Trung trực tiếp viết. Và cũng chính ông mang tấm dù được ký bằng máu ấy ra miền Bắc báo cáo với Bác Hồ.
Những ngày ở Khu 3, hai nhà văn thi thoảng đến ăn cơm với gia đình ông Tám. Khi biết Nguyễn Chí Trung không còn cha mẹ thân thích, mẹ ông Tám đã nhận nhà văn làm con nuôi và muốn con trai mình kết nghĩa anh em. Nhà văn đã tổng hợp thành tích để Đội thiếu niên xã Hòa Hải được Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam tặng Huân chương Giải phóng hạng nhất (tháng 5-1969) và cán bộ, nhân dân Hòa Hải được tuyên dương danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân đầu tiên của tỉnh Quảng Đà (tháng 11-1969).
Ân tình trọn đời
CCB Mai Thanh Đông kể rằng, sau 5 tháng ở Khu 3, hai nhà văn chiến trường vào Quảng Nam. Chu Cẩm Phong đã hy sinh hai năm sau đó. Cuốn “Nhật ký chiến tranh” với những câu chuyện về Hòa Vang, trong đó có Mai Thanh Đông càng làm cho cựu đội trưởng thêm bồi hồi mỗi khi lật từng trang sách. Ông nói: “Tôi vẫn nhớ như in những ngày anh Phong trụ bám. Một con người can trường, cứ lao vào nơi hòn tên mũi đạn. Tiếc là, những nhân vật của Chu Cẩm Phong viết hầu hết đã hy sinh, một số hiện nay đã qua đời vì tuổi cao sức yếu. Riêng 53 đội viên Đội Quyết tử trụ bám còn chưa đến 10 người. Hằng năm vào ngày giải phóng Đà Nẵng, anh chị em đều đến dâng hương tại đài tưởng niệm và ôn lại chiến công. Năm 2019, Ban liên lạc truyền thống đã có buổi gặp mặt cảm động kỷ niệm 50 năm lịch sử”.
Dẫn khách đến Khu tưởng niệm Đội Quyết tử trụ bám, nhà truyền thống Khu 3 và nhà truyền thống Hòa Hải, ông Mai Thanh Đông tự hào về cơ ngơi vô giá này và cho biết thành quả ấy có công lớn của Thiếu tướng Nguyễn Chí Trung. Ông Đông bồi hồi: “Anh Trung có hai lần gặp mặt đáng nhớ với các đội viên và bà con Hòa Hải. Đó là mấy tháng sau giải phóng, anh đưa tiền cho tôi mua con heo liên hoan với bà con trong đội và thức trọn một đêm náo nhiệt bên núi Ngũ Hành. Lần thứ hai anh về thăm với cương vị thiếu tướng và bắt tay cùng địa phương xin lãnh đạo TP Đà Nẵng làm Đài tưởng niệm Đội Quyết tử trụ bám”. Nói là làm, với sự hỗ trợ của địa phương và các ban ngành, quần thể khu tưởng niệm được xây dựng như mong đợi. Năm 2014, nhà văn đã về chụp ảnh chung với mọi người và đó cũng là lần cuối cùng ông trở lại đây...
HỒNG VÂN