Đại tá Nguyễn Khánh sinh ra ở Ninh Bình, quê hương giàu truyền thống cách mạng. Mới 4 tuổi, Nguyễn Khánh đã mồ côi cha. Chứng kiến mẹ ông phải nuôi ba con nhỏ vất vả, người cậu ruột đã nhận nuôi ông và đưa vào Sài Gòn sinh sống. Nhà cậu cũng nghèo nên để tồn tại được ở Sài Gòn, hằng ngày ông vừa đi học, vừa phải làm thuê kiếm sống. Ông thuộc từng ngõ phố và chứng kiến bao cảnh người dân lao động ở đô thị bị áp bức, bóc lột. Căm thù giặc sâu sắc, trước năm 1945, ông tham gia các phong trào cách mạng tại Sài Gòn. Cách mạng Tháng Tám bùng nổ, Nguyễn Khánh xông xáo tham gia vào các đoàn biểu tình giành chính quyền. Niềm vui độc lập chưa được bao lâu thì thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn, thực hiện cuộc xâm lược nước ta lần thứ hai. Cùng các thanh niên ưu tú của Sài Gòn, theo lời kêu gọi của Đảng, Bác Hồ, Nguyễn Khánh hăng hái tham gia kháng chiến.

Ông Khánh nhớ lại: “Một hôm tôi đến nhà người bạn tên là Bang, ở Phú Nhuận. Bang là con chủ tiệm sửa xe Nguyễn Sơn Hà, một tiệm sửa xe lớn nổi tiếng ở Sài Gòn lúc bấy giờ. Bang dẫn tôi vào nhà, giới thiệu với một cán bộ Việt Minh. Tôi đăng ký tình nguyện tham gia đại đội bộ binh thuộc lực lượng vũ trang Sài Gòn và được chấp thuận ngay”.

leftcenterrightdel
Đại tá, cựu chiến binh Nguyễn Khánh (giữa) kể chuyện kháng chiến với chiến sĩ dân quân phường Hiệp Bình Phước, TP Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh.  

Nhờ thông thạo địa bàn nên suốt từ năm 1945 đến 1947, Nguyễn Khánh được chỉ huy đơn vị tin tưởng giao nhiệm vụ tiếp nhận, tổ chức vận chuyển vũ khí, lương thực, thiết bị hậu cần từ các vùng căn cứ ở Đông Nam Bộ tập kết vào vùng ven Sài Gòn phục vụ kháng chiến. Để tổ chức vận chuyển hiệu quả, Nguyễn Khánh đã tận dụng các mối quen biết, vận động chủ tiệm sửa xe Nguyễn Sơn Hà cho mượn một chiếc xe ô tô cũ. Được mấy chuyến trót lọt thì lần đó đang trên đường vận chuyển, chiếc xe bất ngờ bị hỏng két nước. Mọi người hết sức lo lắng vì ở vùng ngoại thành không có tiệm sửa xe, còn nếu đưa xe vào nội thành thì bị lộ ngay. “Chúng tôi quyết định giấu xe vào chỗ kín, tiến hành tháo két nước rồi ngụy trang thành công nhân lao động đem vào nội thành sửa chữa. Khi vào đến Cầu Bông (địa bàn quận Bình Thạnh ngày nay), lính ở chốt kiểm soát của địch bắt dừng lại kiểm tra. Chúng tôi bình tĩnh giao tiếp với đám lính bằng tiếng Pháp. Thấy chúng tôi nói tiếng Pháp tự tin, thành thạo, lại giới thiệu là làm việc cho tiệm sửa xe Nguyễn Sơn Hà nên bọn chúng không mảy may nghi ngờ gì. Hàn xong két nước, chúng tôi lại ngụy trang qua mặt đám lính gác ra ngoại thành trót lọt. Việc vận chuyển tiếp tục được triển khai”, ông Khánh kể.

Mưu trí, dũng cảm, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, ngày 25-3-1947, Nguyễn Khánh vinh dự được kết nạp Đảng và được cử đi học bồi dưỡng về quân sự, chính trị tại Khu 5. Kết thúc khóa huấn luyện, ông được giao nhiệm vụ Phó đại đội trưởng, sau đó là Đại đội trưởng Đại đội Công binh, thuộc Khu 5. Ông đã chỉ huy đơn vị phục kích chiến đấu tại khu vực đèo Hải Vân, ngăn chặn, tiêu hao quân địch cơ động bằng đường sắt từ Nam ra Bắc. Nhiệm vụ tác chiến độc lập gian khổ, địa hình phức tạp, ông Khánh và đồng đội đã vượt qua muôn vàn khó khăn, mưu trí, sáng tạo, tổ chức hiệp đồng, chiến đấu hiệu quả.

Ông Khánh kể: “Từ chân đèo Hải Vân lên đến đỉnh đèo cao gần 1.000m. Nơi đây đồi núi dốc, hiểm trở, rừng rậm, việc cơ động rất vất vả, khó khăn, nhất là việc bảo đảm thông tin liên lạc hiệp đồng chiến đấu giữa các bộ phận. Trên cương vị đại đội trưởng, qua nhiều trải nghiệm, tôi đã nghĩ ra cách sử dụng bó lá rừng buộc lên ngọn cây làm tín hiệu. Khi phát hiện có đoàn tàu địch đến, bộ phận trinh sát trên đỉnh đèo sẽ kéo bó cây rừng lên ngọn cây cao. Bằng tín hiệu này, cuối tháng 12-1949, chúng tôi đã tổ chức mai phục, hiệp đồng nổ súng kịp thời, chính xác, tiêu diệt gọn một đại đội pháo binh của địch cơ động từ miền Nam ra Bắc bằng tàu lửa. Trong hơn nửa năm bám núi rừng làm nhiệm vụ tại khu vực này, đơn vị chúng tôi đã chặn đánh địch nhiều lần, gây cho chúng thiệt hại nặng nề, thu được nhiều vũ khí của địch. Khi địch chi viện quân tổ chức bao vây, đánh phá khu vực này, chúng tôi được lệnh rút lui để bảo toàn lực lượng”.

Tháng 10-1954, Nguyễn Khánh được lệnh tập kết ra Bắc và tiếp tục được cử đi học tập chính trị, quân sự, sau đó về làm trợ lý tác chiến, công tác tại Bộ Tổng Tham mưu. Sau năm 1975, ông được giao nhiệm vụ Quyền Tham mưu trưởng Quân khu 2 rồi Trưởng đoàn chuyên gia Việt Nam sang giúp Quân đội Hoàng gia Campuchia. Năm 2017, Đại tá Nguyễn Khánh vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng.

Bài và ảnh: DUY HIỂN