Ở tuổi 94, da dẻ ông vẫn hồng hào, râu tóc tựa cước, như một tiên ông. Họa sĩ Tôn Đức Lượng là một trong số họa sĩ hiếm hoi thuộc Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương còn có thể làm bạn với giá tranh, cây bút. Cuộc đời ông là dặm trường vào Nam ra Bắc, lên rừng xuống biển để cho ra hàng nghìn bức ký họa phản ánh muôn mặt của đời sống xã hội, nổi bật nhất là đề tài về thanh niên xung phong. Trong căn phòng mà tất cả đều cũ kỹ, cụ Lượng thuật lại kỷ niệm “bị” Bác Hồ véo tai. Chuyện bắt đầu từ Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ nhất vào tháng 2-1950 và Đại hội phụ nữ tháng 4-1950 tại Đại Từ, Thái Nguyên. Họa sĩ Tôn Đức Lượng được ban tổ chức chỉ định tham gia ban khánh tiết trang trí cả hai đại hội, vì thế “hoa tay” của chàng họa sĩ trẻ được nhiều người biết đến. Tháng 3-1952, hai tháng trước khi diễn ra Đại hội Các chiến sĩ thi đua và cán bộ gương mẫu toàn quốc, Chính phủ đã có công văn gửi tới Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, giao họa sĩ Tôn Đức Lượng làm Trưởng ban khánh tiết phục vụ đại hội.
Trước hôm khai mạc một ngày, Bác Hồ trực tiếp đi kiểm tra các công việc chuẩn bị. Vào hội trường, lướt nhìn các pa-nô, khẩu hiệu, Bác tỏ ra ưng ý, nhưng khi ngắm xong chân dung 3 lãnh tụ treo trên sân khấu, Bác liền hỏi tác giả. Đồng chí Lê Đức Chỉnh là cán bộ Trung ương Đoàn liền đáp: “Thưa Bác, là chú Lượng vẽ ạ!”. “Chú Lượng đâu?”. “Báo cáo Bác, cháu đây ạ!”. Bác mỉm cười rồi ôn tồn: “Đồng chí Stalin và Mao Trạch Đông cháu vẽ rất đẹp, nhưng chân dung thứ ba chưa đạt!”. Họa sĩ Lượng báo cáo Bác vẽ đúng như ảnh do ban tổ chức gửi. Bác biết đó là ảnh cũ và nhắc nhở lần sau phải cập nhật hơn. Bác nói, đó là 3 ông lãnh tụ giáo dục quốc tế lớn, và hỏi họa sĩ trẻ có biết các ông lãnh tụ giáo dục quốc tế gần là ai không. “Thưa Bác! Đó là lãnh tụ của nước Cao Miên (Campuchia) và Lào là ông Sơn Ngọc Minh và Hoàng thân Souphanouvong ạ!”-họa sĩ Lượng trả lời. “Thế 14 giờ ngày mai khai mạc, chú vẽ kịp không?”. “Dạ! Nếu có tài liệu thì cháu sẽ vẽ kịp ạ!”.
Giữa núi rừng Việt Bắc tiết trời nóng bức, suốt cả đêm, Tôn Đức Lượng miệt mài vẽ. Mãi đến 10 giờ sáng hôm sau mới hoàn chỉnh. Hai bức chân dung vừa treo xong thì Bác vào hội trường. Bác khen ông Sơn Ngọc Minh họa khéo, có thần thái, giống như thật. Nhưng khi ngắm Hoàng thân Souphanouvong, Bác hỏi: “Chú Lượng đã gặp ông này chưa?”. “Dạ! Cháu gặp Hoàng thân ở Đại hội phụ nữ cách đây hai năm rồi ạ!”-họa sĩ Lượng thưa. “Chú vẽ ông ấy thế này, ông ấy mà thấy thì sẽ “giã” cho chú trận”. Bác vừa dứt lời thì Tôn Đức Lượng thưa thật là vì không tìm thấy ảnh nào đẹp hơn nên vẽ theo ảnh trên Báo Sự thật in trên giấy dó đã nhàu và mờ. Bác cười hiền từ rồi đưa tay véo tai họa sĩ: “Chú chỉ khéo chống chế! Không có tài liệu đành chấp nhận vậy. Từ tối hôm qua đến sáng nay mà chú vẽ xong kịp phục vụ đại hội, Bác rất biểu dương”.
Mỗi lần nhớ về cái véo tai của Bác Hồ, họa sĩ Tôn Đức Lượng cảm giác như tai vẫn còn nóng ran...
Bài và ảnh: NGUYỄN CHÍ HÒA