Nhớ những người thầy làm báo chiến trường

Vì vậy, tôi cũng ngẫu nhiên nhiễm nghề báo, từng chặng sau này trở thành nhà báo chuyên nghiệp mà những người thầy dạy nghề theo lối cầm tay chỉ việc không ai khác lại chính là các nhà báo lão luyện như các anh: Cao Tiến Lê, Trần Hợi, Vũ Thuộc, Đoàn Công Tính, Đậu Kỷ Luật, Nguyễn Tử Mạch, Đặng Anh Vinh…

Tác giả (bên phải) tại Mặt trận Đường 9, tháng 11-1971. Ảnh: Nhà báo ĐẶNG ANH VINH

Bây giờ, khi xem những tấm ảnh kiểu như ảnh nhà báo Đoàn Công Tính chống “gậy Trường Sơn” lội suối theo bộ đội ra trận, có thể có người không hẳn hiểu thực hư, thậm chí còn ngờ ngợ như chuyện đóng phim… Nhưng với những người lính như tôi thì đó là những khoảnh khắc thật của những câu chuyện thật khó ai hình dung nổi. Ví như chuyện lần đi dự Đại hội Chiến sĩ thi đua của Mặt trận B5 năm 1970. Kết thúc đại hội, tôi vô tình trở thành chiến sĩ giao liên đưa nhà báo Cao Tiến Lê từ sở chỉ huy mặt trận về thâm nhập đơn vị. Suốt chặng đường rừng, “thủ trưởng nhà báo” cứ vần quanh câu chuyện mà chắc chắn ông từng nghe, ghi chép đầy đủ khi dự, chứng kiến tôi và các gương điển hình báo cáo thành tích tại đại hội với những câu hỏi đại loại như:

- Lúc chạm mặt với cả một đại đội lính ngụy hàng trăm tên, mà tổ chốt của cậu vỏn vẹn có 4 tay súng, cậu nghĩ gì?

- Dạ, lúc đó em chỉ nghĩ đơn giản, là bắn vào lúc nào cho chắc thôi à.

- Theo cậu là lúc nào?

- Dạ, lúc tụi nó lui cui lên dốc, tay chân luýnh quýnh vừa níu cây vừa giữ súng, lại ở cự ly gần… mình quất một loạt đạn là nháo nhào, thằng nọ đè lên thằng kia, khó có thể phản ứng lại, thủ trưởng à.

Cứ vậy, gần 4 giờ đồng hồ đi bộ theo đường rừng vừa đi vừa chuyện trò, “thủ trưởng nhà báo” vừa tranh thủ khai thác đến tận cùng chi tiết về hành vi, cảm xúc của nhân vật. Ông tranh thủ chụp ảnh tôi. Thấy tôi tò mò hỏi về cái máy ảnh, cách chụp…, ông ngồi giảng giải kỹ lưỡng rồi đưa máy cho tôi thực hành một vài kiểu mà nhân vật là chính ông đang chống gậy nhớm chân lên sườn dốc. Sau chiến tranh, khi gặp lại ông, hỏi về những tấm ảnh hôm đó, ông chép miệng tiếc vì cuốn phim gửi về Báo Quân khu 4 in tráng và lẫn đâu trong khối phim ảnh tư liệu nên không tìm lại được. Nếu không, chắc chắn thầy trò chúng tôi cùng có được những tấm ảnh để đời.

Một người thầy khác, đó là Trung tá, nhà báo Đặng Anh Vinh, nguyên là phái viên Phòng Văn hóa-Văn nghệ, Tổng cục Chính trị, tăng cường cho Mặt trận Đường 9. Từ mặt trận, thâm nhập đơn vị chiến đấu, ông được trung đoàn giới thiệu về tiểu đoàn, tiểu đoàn giới thiệu về đại đội để tiếp cận điển hình chiến đấu. Hồi đó, vào khoảng cuối tháng 11-1971, tôi được gọi lên chỉ huy đại đội để nhà báo khai thác câu chuyện chiến đấu của trung đội tôi, đặc biệt là những chi tiết liên quan đến tấm ảnh Bác Hồ với lời thề giữ chốt mà tôi viết bằng máu trong thời khắc sinh tử. Cứ nghĩ câu chuyện có sao nói vậy được ông ghi chép là… xong. Nhưng ông xin phép chỉ huy đại đội được về thẳng hầm lán của tôi, tiếp tục câu chuyện tỉ mỉ đến từng chi tiết về hình thái trận địa, khoảng cách công sự, độ dốc phía trước, phía sau trận địa, thậm chí đến cách chúng tôi bố trí mìn định hướng quả xuôi, quả ngược không theo quy tắc thông thường… Câu chuyện rỉ rả của nhà báo với nhân vật đúng theo phong cách “cùng ăn, cùng ở, cùng nằm” với nhân vật. Buổi chiều, dường như đã thấm các góc nhìn sự việc, ông xin phép chỉ huy đại đội đưa những người còn lại của tổ chốt ra gò đồi phía sau đại đội phỏng theo tình tiết sự việc, bố trí chụp ảnh. Sau đó, mãi đến năm 1980, khi tôi về công tác tại Báo Quân khu 5, tình cờ gặp lại ông từ Cục Tuyên huấn được điều về làm Chủ nhiệm Nhà văn hóa Quân khu 5. Gặp nhân vật cũ, ông rất vui, và càng vui hơn khi biết nhờ những phóng viên như ông, như anh Đoàn Công Tính, Trần Hợi, Cao Tiến Lê… mà cậu lính trận Lê Bá Dương tự mày mò sau này trở thành đồng nghiệp… Ông vui vẻ tặng luôn cho tôi 2 tấm phim ông chụp tổ chốt của tôi vào cuối tháng 11-1971 như đã kể trên. Song điều bất ngờ hơn, sau này khi ông về hưu tại Hà Nội, gặp tôi từ Khánh Hòa ra thăm, ông lẳng lặng đưa cho tôi một hộp đựng những tấm phim nhựa, mỗi tấm ông đều cẩn thận ghi vào bao gói nội dung: Sự kiện, tên người, đơn vị, quê quán, ngày, tháng, địa điểm chụp với lời dặn: “Tớ già rồi, chẳng biết khi nào về với tổ tiên, ông bà và anh em đồng đội. Trao cho cậu giữ những tấm phim này, để mai này cậu có thể thay tớ làm những việc có ích cho đồng bào, đồng đội. Đặc biệt, mỗi tấm phim, tớ ghi ngoài bao gói đầy đủ họ tên, đơn vị, quê quán… Nếu như tìm được ai đó, cậu thay mặt tớ tặng anh em hoặc gia đình”.

Sau này ông mất tại Hà Nội, tôi đã chọn ra một số phim liên quan, phóng to, thay mặt ông gửi tặng Phòng Truyền thống Sư đoàn 320 (Quân đoàn 3). Còn lại, những tấm phim ông chụp từ Tiểu đoàn cao xạ Nguyễn Viết Xuân, Tiểu đoàn 33 đặc công, Tiểu đoàn 75; các địa phương Khu đội Vĩnh Linh, Quân y viện 43 tiền phương, đặc biệt các ảnh chụp trực tiếp trên Mặt trận tây Đường 9, tôi đã mày mò mua máy chuyên dùng, scan chuyển thành file số, lần lượt đưa lên trang cá nhân, để những nhân vật của ông, cũng là đồng đội của chúng tôi, ai còn sống biết được thì sẽ tặng anh em. Ai đã hy sinh, gia đình, người thân biết được, tôi sẽ thay ông sao phóng ảnh lớn, gửi tặng gia đình làm di ảnh kỷ niệm, thờ cúng, như di nguyện của  ông - cố nhà báo Đặng Anh Vinh.

Vâng, vậy là sau 50 năm kể từ lần đầu tiên tôi được trực tiếp tiếp xúc với các nhà báo chiến trường, và gần 40 năm làm báo chuyên nghiệp kể từ ngày về công tác tại Báo Quân khu 5. Trang viết nhân Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày thiêng liêng của những thế hệ làm báo, mà tôi-một nhà báo chiến sĩ-có duyên phận được học hỏi theo cách cầm tay chỉ việc từ những nhà báo tiền bối, xin được dành riêng kể vài trong nhiều câu chuyện chưa xưa về những nhà báo, cũng là những người thầy đúng nghĩa cả về kỹ năng, nhân cách nhà báo, đã giúp tôi giữ mình trong nhân cách nhà báo cách mạng thiêng liêng.

LÊ BÁ DƯƠNG