Phạm Xuân Ân sinh năm 1936 ở làng Hiến Nạp, xã Minh Khai, huyện Duyên Hà (nay là huyện Hưng Hà), tỉnh Thái Bình. Tháng 6-1956, anh tòng quân và được biên chế về Đại đội 103 cảnh vệ của Khu ủy Tả Ngạn. Trước đó một năm, tôi (Phạm Đức Dung) và anh Vũ Đình Trụ, cùng quê Thái Bình, nhập ngũ vào đơn vị cảnh vệ này. Hoàn thành tốt nhiệm vụ, đến năm 1963, cả 3 chúng tôi chuyển ngành về Xưởng sửa chữa tàu thuyền ở Ninh Bình, cạnh chùa Non Nước, thuộc Công ty Sông Hồng của Bộ Quốc phòng.
Tháng 8-1964, giặc Mỹ bắt đầu đánh phá miền Bắc. Chúng tôi cùng nhau làm đơn xin tái ngũ vào miền Nam chiến đấu. Cả ba được chuyển về Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 251 huấn luyện chiến sĩ mới và đến ngày 15-6-1965 hành quân đi chiến đấu. Tiểu đoàn 2 được chuyển về Đắc Lắc làm chủ lực tỉnh với tên mới là Tiểu đoàn 301. Anh Trụ vào Đại đội 2, Ân và tôi về Đại đội 3. Sau này, anh Vũ Đình Trụ là Phó đại đội trưởng, đã anh dũng hy sinh trong một trận chiến đấu không cân sức giữa đại đội của ta với cả tiểu đoàn dù của địch vào cuối năm 1967.
    |
 |
| Bà Đinh Thị Quấn (ngồi bên trái)-vợ của liệt sĩ Phạm Xuân Ân và con gái của hai ông bà. |
Về anh Ân, trong một lần tổ 3 người của anh đi phát động quần chúng bị bọn FULRO phục kích ném lựu đạn. Anh bị thương, bàn tay trái giập nát, được đưa về bệnh xá điều trị. Vết thương làm bàn tay co quắp, 5 ngón gập lại không duỗi ra được. Đơn vị thông báo chuyển anh về tuyến sau và anh sẽ được ra Bắc. Lập tức Ân lên ban chỉ huy gặp Chính trị viên đại đội Thái Thúc Ngự và Đại đội trưởng Uẩn xin ở lại đơn vị chiến đấu. Trước quyết tâm của anh, đại đội báo cáo cấp trên và cử anh phụ trách quân khí của đơn vị.
Nhận nhiệm vụ mới, anh cần mẫn lau chùi, bảo dưỡng từng khẩu súng, kẹp đạn, sàng lọc vũ khí chiến lợi phẩm như một chiến sĩ quân giới thực thụ. Giữa năm 1967, đơn vị đi chiến dịch, giao nhiệm vụ cho anh Ân và chiến sĩ mới tên là Thắng sức khỏe yếu ở lại trông coi hậu cứ trong khu rừng già cạnh Đường 21. Ở hậu cứ, trong một lần đi tăng gia sản xuất, anh Ân và anh Thắng gặp thám báo và một tiểu đội FULRO. Chúng nổ súng khiến anh Thắng hy sinh tại chỗ và chúng đã bắt anh Ân về khai thác thông tin. Do mang trong túi thẻ đảng viên, chúng biết anh là đảng viên cộng sản nên dùng các thủ đoạn vừa dụ dỗ vừa truy bức hòng khai thác thông tin, nhưng anh kiên quyết không khai báo. Đến khoảng 2 giờ đêm hôm đó, nhân lúc địch sơ hở, anh tháo được dây trói và chạy trốn khỏi nơi giam giữ. Ba hôm sau, anh em trinh sát tiểu đoàn thấy anh bên khe suối. Anh mê man trong vòng tay đồng đội rồi được chuyển gấp về bệnh viện dã chiến tỉnh. Hai tuần sau, anh khá lên và trở về đơn vị.
Sau đó anh Ân lại về với công việc của mình là chăm chút cho những khẩu súng, những băng đạn trước và sau mỗi chiến dịch. Cho đến một ngày, bọn hắc báo sục tìm ra hậu cứ của ta. Chúng chia 3 mũi đánh vào. Tổ 3 người gồm anh Ân và hai chiến sĩ bị sốt rét ở lại trông hậu cứ đã chống lại quyết liệt. Chạm lực lượng ta, chúng lùi ra và gọi pháo bắn từ 9 giờ sáng đến 4 giờ chiều mới ngớt. Anh em trinh sát tiểu đoàn tìm vào. Cảnh tượng thật kinh hoàng. Hậu cứ bị san bằng, hố pháo chồng lên hố pháo. Rừng cây xanh tốt là thế mà giờ khắp nơi chỉ toàn gốc cây cụt phủ đầy đất bột sạm đen. Mùi thuốc đạn khét lẹt, thi thể của anh Ân và hai chiến sĩ không còn nguyên vẹn, tan lẫn vào trong đất!
PHẠM HỒNG THỊNH (Ghi theo lời kể của cựu chiến binh Phạm Đức Dung, thôn Vị Dương Đông, xã Dương Hồng Thủy, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình)