Con đường cách mạng
Đỗ Ngọc Du sinh năm 1907, nguyên quán ở làng Thượng Phúc, xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, ngoại thành Hà Nội, nhưng ông lại được sinh ra và lớn lên ở phố Đông Kiều, Hải Dương do bố ông là công chức ở Sở Công chính Hải Dương. 15 tuổi, ông thi đỗ vào Trường Bưởi (nay là Trường THPT Chu Văn An, Hà Nội), cùng lứa với nhiều tiền bối cách mạng như: Ngô Gia Tự, Nguyễn Phong Sắc, Trịnh Đình Cửu… Theo chúng bạn, lại được tiếp xúc với nhiều sách báo tiến bộ từ nước ngoài về, Đỗ Ngọc Du dần được giác ngộ, tích cực tham gia các hoạt động yêu nước. Năm 1926, bị cho là “người cầm đầu” trong hoạt động bãi khóa của học sinh Trường Bưởi đòi ân xá cụ Phan Bội Châu và để tang cụ Phan Chu Trinh, Đỗ Ngọc Du bị đuổi học.
Không nản chí, vài tháng sau, Đỗ Ngọc Du đã cùng các bạn tìm đường đến Quảng Châu (Trung Quốc) tham gia vào tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội. Ông được tham gia lớp huấn luyện chính trị do đích thân lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc truyền dạy để chuẩn bị về nước xây dựng phong trào.
    |
 |
|
Phố Đỗ Ngọc Du thuộc phường Đồng Nhân, quận Hai Bà Trưng, TP Hà Nội. (Ảnh: KHÁNH AN) |
Đến năm 1927, Đỗ Ngọc Du được tổ chức bố trí đưa về nước, trong vỏ bọc là chủ một hiệu sửa giày lấy tên Nam Thịnh để che mắt địch. Ông bắt liên lạc với những người yêu nước tiến bộ ở Hải Phòng, Quảng Ninh. Vừa tuyên truyền, giác ngộ lớp thanh niên yêu nước, ông vừa gần gũi anh em công nhân thợ thuyền, phân tích cho họ thấy được bản chất của đế quốc tư bản.
Tháng 9-1928, sau khi được bầu vào Ban Chấp hành Kỳ bộ Bắc Kỳ, trực tiếp làm Bí thư Tỉnh bộ Hải Phòng tại Đại hội Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ lần thứ nhất, Đỗ Ngọc Du càng chú trọng xây dựng, phát triển các cơ sở cách mạng và thúc đẩy các cuộc đấu tranh cách mạng. Dưới sự lãnh đạo của ông, các phong trào đấu tranh đòi tăng lương, chống đánh đập, cúp phạt… diễn ra ngày càng sôi nổi. Tiêu biểu là cuộc đấu tranh của 2.000 công nhân đòi chủ phải tăng lương, hay các cuộc bãi công nổ ra liên tiếp của công nhân mỏ than Hòn Gai, Cẩm Phả, Mạo Khê…
Khi các cuộc đấu tranh ngày càng sôi nổi thì cũng là lúc ông bị bọn mật thám chú ý theo dõi. Trước tình hình đó, Kỳ bộ Bắc Kỳ quyết định điều ông về Hà Nội phụ trách giao thông và tài chính. Với bề ngoài là chủ xưởng cơ khí sửa chữa và nhà cho thuê ô tô du lịch, Đỗ Ngọc Du đã đặt cơ quan tài chính ở 22 đại lộ tướng Bichot (nay là phố Cửa Đông, Hoàn Kiếm, Hà Nội). Bằng số vốn ban đầu ít ỏi, Đỗ Ngọc Du đã mua một số xe cũ rồi xin đoàn thể điều về một vài công nhân lành nghề gia công, sửa chữa để xe có thể hoạt động được. Những chiếc xe này sau đó đã thường xuyên chạy trên tuyến Hà Nội-Hà Giang, vừa làm giao thông liên lạc, vừa kết hợp vận chuyển để gây quỹ cho tổ chức. Đặc biệt, ông đã dùng ô tô của cửa hiệu để đưa các đại biểu đi dự Đại hội lần thứ hai của Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ ở một đồn điền thuộc khu vực Sơn Tây hiện nay, ngày 28 và 29-3-1929.
Bí thư lâm thời Thành ủy Hà Nội
Đứng trước yêu cầu mới của cách mạng, tư tưởng muốn có chính đảng của giai cấp vô sản thúc giục Đỗ Ngọc Du và các đồng chí của ông rất mạnh, nhưng trước hết cần phải tổ chức chi bộ cộng sản. Tháng 3-1929, các đồng chí tiên tiến trong Kỳ bộ Bắc Kỳ và Tỉnh bộ Hà Nội đã bí mật đến số nhà 5D Hàm Long, Hà Nội họp tuyên bố thành lập chi bộ cộng sản đầu tiên. Tháng 6-1929, tại nhà số 312 Khâm Thiên, Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập. Đồng chí Đỗ Ngọc Du được bầu làm Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời và được phân công phụ trách giao thông, tài chính Xứ ủy Bắc Kỳ. Ngay sau đó, Thành bộ Đông Dương Cộng sản Đảng Hà Nội được tổ chức, đồng chí Đỗ Ngọc Du là Bí thư Xứ ủy Đông Dương Cộng sản Đảng Bắc Kỳ kiêm Bí thư Thành bộ Hà Nội.
Ngày 3-2-1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là một bước ngoặt lịch sử của cách mạng nước ta. Sau sự kiện trên, ngày 17-3-1930, tại nhà số 42 Hàng Thiếc, Ban Chấp hành lâm thời Đảng bộ Hà Nội được thành lập gồm 3 đồng chí: Đỗ Ngọc Du, Nguyễn Ngọc Vũ, Lều Thọ Nam. Đồng chí Đỗ Ngọc Du được bầu làm bí thư. Nhà số 42 Hàng Thiếc là nơi ở, cũng là nơi làm việc của ông.
|
|
 |
|
Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội. (Ảnh: THANH TUẤN) |
Cuối tháng 4-1930, cơ quan tài chính ở 22 đại lộ tướng Bichot bị mật thám khám xét, tịch thu và niêm phong. Đỗ Ngọc Du bị truy nã ráo riết. Ông cùng một số đồng chí được tổ chức đưa sang Thượng Hải (Trung Quốc) giúp việc đồng chí Nguyễn Lương Bằng. Vì biết tiếng Pháp, ông được giao công tác tuyên truyền vận động binh lính người Pháp và giúp việc biên tập, xuất bản báo chí. Những bài báo trên các tờ như: Giác ngộ, Hồng quân... của ông đã có sức lay động lớn với những người lính đánh thuê khi thấy được cảnh bất công trong xã hội tư bản cũng như gợi lên nỗi nhớ quê hương bản quán của họ.
Hoạt động ở nước ngoài nhưng Đỗ Ngọc Du và các đồng chí của mình vẫn bị địch theo dõi. Sau khi đồng chí Nguyễn Lương Bằng bị mật thám Pháp bắt thì tháng 6-1931, Đỗ Ngọc Du cũng bị bắt khi đang tuyên truyền giác ngộ cho binh lính ở vườn hoa Hồng Khẩu (Thượng Hải). Địch tra tấn các ông bằng những ngón đòn dã man nhưng trước sau như một, các ông vẫn giữ vững khí tiết, không hề khai báo. Giữa tháng 7, chúng giải hai ông về Sài Gòn rồi đưa ra Hải Phòng.
Có câu chuyện rất thú vị về chuyến áp giải lần ấy. Bị cùm trên boong tàu, các đồng chí đã tuyên truyền giác ngộ cho binh lính địch thấy rõ tội ác của thực dân, đế quốc. Bọn chỉ huy tàu thấy vậy tức tốc ra lệnh chuyển họ xuống ngồi với hành khách. Đây lại là cơ hội tốt để tuyên truyền. Chúng bèn đẩy hai người xuống khoang hàng, ở đó có nhiều bà con làm ở đồn điền cao su Nam Kỳ trở về quê quán. Các đồng chí lại tranh thủ tuyên truyền cho bà con. Bọn chỉ huy buộc phải để các ông lên ngồi ở ghế hạng ba. Hành khách và anh em binh lính lại vui mừng đến hỏi thăm và nghe hai ông nói chuyện...
Cuối năm 1931, địch đưa Đỗ Ngọc Du ra xét xử ở tòa án tỉnh Hải Dương. Không lấy được lời khai của ông về các công việc và cơ sở của Đảng nhưng chúng vẫn tuyên ông án tù chung thân khổ sai và đày ông lên nhà tù Sơn La rồi ra Côn Đảo. Tại Côn Đảo, Đỗ Ngọc Du đã tích cực tham gia các hoạt động đấu tranh, “biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng” để giảng dạy văn hóa và bồi dưỡng chính trị cho anh em.
Năm 1936, trước sức đấu tranh mạnh mẽ cả ở trong nước và thế giới, thực dân Pháp buộc phải ân xá tù chính trị. Đỗ Ngọc Du được trả tự do. Về đến Hà Nội, tuy bị địch quản thúc nhưng ông vẫn liên lạc với Đảng, viết và phát hành sách báo của Đảng. Nhưng do thời gian ở tù bị tra tấn cùng với bệnh lao phổi ngày càng trầm trọng, ông đã qua đời ngày 12-1-1938 tại Hà Nội.
THỦY TIÊN