Ngoài 20 tuổi, mẹ lấy chồng, rồi sinh được 3 người con. Tôi là lớn, sau tôi là em trai và em gái. Trong nhà còn có chú Quán (em bố). Dù còn nghèo đói, bố mẹ vẫn nhận một em trai bị bỏ lại bên đường về nuôi. Thành ra nhà tôi có 7 người. Bố tôi từng tự nguyện tham gia vào một đơn vị Công an nhân dân vũ trang (tiền thân của Bộ đội Biên phòng ngày nay). Thời gian một năm, bố bị sốt rét hoành hành, phải về quê sống với gia đình. Chú Quán tiếp chân bố lên đường, chú cùng đơn vị bảo vệ Đảo Én-Hà Tĩnh hai năm, rồi được điều ra làm cảnh vệ, bảo vệ cơ quan Chính phủ cho đến ngày về hưu.
Năm 1957, vì đau ốm, nghèo đói không có thuốc thang, bố và em trai tôi qua đời. Bần cùng, mẹ đưa tôi và em gái trở về quê ngoại để được giúp đỡ. Nhờ có phong trào diệt dốt của Đảng, mẹ tôi cũng được học hết lớp 2 bổ túc. Vậy mà mẹ đã thuộc hết “Truyện Kiều” của Đại thi hào Nguyễn Du. Mẹ vẫn thường hát ru anh em tôi bằng những câu thơ trong “Truyện Kiều”. Mẹ tôi vẫn đẹp, vẫn có người đi lại yêu thương. Nhưng mẹ chỉ ở vậy nuôi con.
Năm 1964, Quân đội ta cử những đơn vị hành quân bí mật qua quê tôi vào chi viện cho miền Nam ruột thịt. Mẹ lại tiếp tục dùng chiếc thuyền (là nhà ở) đưa bộ đội qua sông vào Nam đánh Mỹ, bất kể ngày đêm, mẹ làm việc không hề mệt mỏi. Không so đo tính toán, mẹ cho rằng góp được công sức với bộ đội để đuổi hết quân thù ra khỏi bờ cõi là vinh dự, là nghĩa vụ của mỗi người dân yêu nước.
Quân Mỹ bị tiến công, nhiều trận thua đau, chúng càng điên cuồng, chống phá miền Bắc. Dòng sông Ngàn Sâu hiền lành của mẹ cũng bị chúng thả đầy bom đạn. Chúng đã giết nhiều người ở quê, trong đó có dì ba-em của mẹ và một con nhỏ của dì. Cả xóm Vạn Chài-Tân Giang biến mất. Ai cũng lên bờ, làm hầm hố ẩn nấp. Căm thù giặc càng chồng chất trong lòng mẹ và mọi người.
Năm 1966, chiến tranh chống Mỹ bước vào thời kỳ quyết liệt. Tôi cũng vừa tốt nghiệp cấp II. Thương mẹ nên tôi đã cố gắng học tập, được thầy yêu, bạn mến, được đặc cách lên thẳng cấp III. Nhưng với tinh thần yêu nước của tuổi trẻ cả nước, tôi xin mẹ tạm gác việc học tập để xung phong nhập ngũ. Được mẹ đồng ý, tôi vui lắm, nhưng bước đầu, chính quyền không cho đi với lý do chưa đủ tuổi, gia đình có một con trai và đã được gọi nhập học. Theo chính sách, tôi chưa phải điều động, tôi lại viết đơn rồi ký tiếp bằng máu và mẹ tôi cũng ký tên.
Vậy là tôi được lên đường. Sau 3 tháng huấn luyện ở Tiểu đoàn 48, tôi cùng đồng đội hành quân bộ vào bổ sung cho Trung đoàn 90, Sư đoàn 324, Quân khu 4. Nhiều trận đánh vô cùng ác liệt xảy ra. Có thắng lợi nhưng cũng nhiều đồng đội đã anh dũng hy sinh. Tôi bị thương nhiều lần. Điều trị một thời gian ngắn, vết thương tạm ổn, tôi lại xin về đơn vị để được chiến đấu cùng anh em. Tôi có thói quen ghi nhật ký. Tôi đã gửi được nhật ký về hậu phương nhờ mẹ giữ an toàn.
Ở quê hương, mẹ vừa sản xuất với hợp tác xã, vừa nuôi em gái tôi ăn học, mẹ vẫn tiếp tục chở bộ đội qua sông. Khi con thuyền ấy bị hư hỏng, mẹ lại tham gia dân công tuyến ngắn, hoặc hăng hái chặt lá ngụy trang cho những đoàn sà lan chở đầy phương tiện chiến tranh mỗi khi phải dừng lại trên khúc sông này. Mẹ còn giúp đỡ bộ đội nhiều việc nữa, như chuyển thương, nấu cơm, nấu nước. Mẹ đọc nhật ký, thư từ tôi gửi về. Cảm nhận chỗ nào có giọng văn suôn sẻ, vui nhộn, mẹ nói với bà con láng giềng rằng, con tôi đang lớn, nó đang được bạn bè giúp đỡ. Chỗ nào thấy nét chữ run rẩy xiêu vẹo, rời rạc, thậm chí có vết máu, mẹ lo lắng khóc thầm.
Ngày 20-7-1972, tôi bị thương nặng ở Thành cổ Quảng Trị, được đồng đội nhanh chóng phát hiện, cấp cứu rồi chuyển dần ra Bắc. Tôi phải xa đơn vị chiến đấu, đã buồn đau lại càng nhớ mẹ. Nói sao hết sự gian nan nguy hiểm của chặng vận tải này. Bởi tôi bị bó bột toàn thân, luôn phải nằm trên võng, kẻ địch lại ráo riết dùng các phương tiện chặn đường vào ra mặt trận. Từ Bến Hải qua Quảng Bình đến Trạm chuyển thương 9 (xã Kỳ Tân, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh) mất 135 ngày.
Một buổi chiều, tôi nghe đồng chí y sinh hộ tống thông báo: “Tối nay, các thương binh được chuyển ra bằng ô tô”. Nghe vậy tôi mừng lắm. Tôi mừng vì suốt 135 ngày qua tôi được bao nhiêu bộ đội, TNXP, dân công hỏa tuyến phục vụ tôi nhiều vất vả nhọc nhằn. Đã có những người phải hy sinh để dành sự sống cho thương binh. 6 giờ tối, các xe tải không bạt nổ máy, chạy trong đêm trắng, lái xe đã rất cẩn thận nhưng “ổ trâu”, “ổ gà” do bom Mỹ gây nên làm các vết thương của tôi bị va chạm đau đớn. Vậy mà tới 4 giờ sáng, đoàn xe đã đến trạm CT10 đúng kế hoạch. Dừng lại dưới những làn tre xanh, tôi mở mắt quan sát xung quanh, thấy nơi đây giống quê tôi quá. Dân quân gồm trẻ, già, nam, nữ đã đứng quanh xe rất đông. Dùng những đòn tre đã buộc võng vải, mọi người thứ tự nhẹ nhàng bế thương binh lên võng rồi khiêng vào trạm. Đến lượt tôi, phía trước là người đàn ông, phía sau là phụ nữ. Được chừng 15m, tôi băn khoăn mở miệng hỏi yếu ớt:
- Đây là địa phương nào hả chị?
Người phụ nữ nghe tiếng, vội thốt lên: “Ngọc phải không con?”.
Tôi bàng hoàng trả lời: “Không phải”. Chả là tôi đang cố tình giấu không để những người thân thương biết mình đã bị thương nặng. Tôi bất ngờ, lúng túng quá! Đúng mẹ tôi rồi, tôi xa mẹ đã 6 năm, không một lần gặp lại, nay đang đau đớn, tiếng yếu ớt hụt hẫng. Nhưng linh cảm của người mẹ đã khiến mẹ nhận ra tôi. Người đàn ông khiêng tôi chính là anh Thái, bí thư chi bộ đã tiễn tôi khi lên đường. Hai người nhẹ nhàng đặt võng tôi xuống đất. Soi đèn phòng không vào mặt tôi, mẹ nói:
- Đúng rồi, thằng Ngọc! Mẹ đây mà con! Trời ơi, sao con tôi lại thế này? - Rồi mẹ nói to hơn - Ôi bà con ơi, thằng con tôi đây rồi!...
Bạn nữ tên Hòe đã nâng võng thay mẹ cùng anh Thái đưa tôi khẩn trương vào trạm chuyển thương đóng ngay trong sân kho hợp tác. Mẹ vừa khóc vừa đi theo bên võng. Sau đó, anh Thái nói mẹ và bà con nghe tin Ngọc bị thương đã mấy ngày nên mẹ cứ xung phong thay em gái đi trực suốt.
Đến 10 giờ, em gái và cậu tôi cùng bà con đến trạm thăm tôi rất đông. Tối hôm sau, lẽ ra tôi phải được tiếp chuyển ra Bắc, mẹ và cậu cứ xin trạm cho tôi ở lại ít ngày, nhưng vì vết thương của tôi rò rỉ, dịch và máu thấm qua bột gây nên mùi khó chịu cho mọi người, bác sĩ cũng nói rõ tình trạng thương tật cho mẹ tôi nghe.
Vậy là về quê hương, tôi chỉ dừng lại được hai ngày, mẹ cũng muốn xin đi theo, nhưng còn nhiều việc liên quan trong lúc cả nước còn chiến tranh chống Mỹ. Khi xe chuẩn bị chuyển bánh, mẹ nói cho tôi đủ nghe:
- Ra chữa cho lành rồi về sống với mẹ.
Sau ngày đất nước thống nhất, các vết thương trên cơ thể tôi đã liền sẹo. Tôi cùng cặp nạng tập lại những bước đi yếu ớt tại Đoàn An dưỡng 253, Quân khu 3. Vào một buổi trưa, đồng chí bưu tá đưa đến cho tôi một bức điện có nội dung: “Mẹ ốm nặng, về gấp!”.
Tôi lại hoảng loạn chưa biết xử lý thế nào. Nghe tôi báo cáo, đồng chí chính trị viên đã xin ý kiến cấp trên cho một đồng chí an dưỡng viên cùng quê kết hợp hộ tống tôi về nhà. Phương tiện là xe khách, tàu hỏa và ca nô.
Trong số người ra đón tôi ở cổng làng có anh Thái. Anh đã cõng tôi về nhà, tôi thấy mẹ vui vẻ, mạnh khỏe, bình an. Mọi người trong làng đến thăm tôi rất đông, mãi đến khuya khi họ về hết, mẹ nói:
- Mẹ điện vậy, là để con về lấy vợ.
Tôi nói suy nghĩ của mình về việc bị thương nặng, khó tìm được vợ. “Con phải lấy vợ để có giống nòi” - mẹ nói rõ, rất tự tin. Bởi mẹ đang là chi hội trưởng phụ nữ xã. Mẹ cũng đang được nhiều người quý mến. Cũng vì mẹ đã chuẩn bị hậu phương vững chắc nên mẹ nói tiếp như ra lệnh cho tôi:
- Con phải lấy vợ cùng quê, cũng là bộ đội và có nghề y để dễ bề thông cảm và chăm sóc sức khỏe thương binh với mẹ già.
Điều này tôi thấy hay, nên sau này tôi có hạnh phúc gia đình cũng đúng như ý nguyện của mẹ đặt ra...
ĐẶNG SỸ NGỌC