Cho đến tận bây giờ, lời nói của đồng chí Lương Mạnh Trác, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 674, Bộ tư lệnh Trường Sơn và hình ảnh dòng người bạt núi, xẻ rừng xây dựng Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn năm ấy vẫn khắc sâu trong tim bà Tạ Thị Hạnh, nguyên Phó bí thư Chi đoàn Đại đội 3, Tiểu đoàn 674, hiện sinh sống tại thị trấn Diêm Điền (Thái Thụy, Thái Bình).

Năm 1973, biết mình không đủ cân nặng, nhưng cô gái nhỏ Tạ Thị Hạnh vẫn đăng ký nhập ngũ. Bị đơn vị phát hiện, Hạnh mếu máo đi tìm gặp các thủ trưởng nằng nặc xin được ra chiến trường. Thế rồi cấp trên châm chước, Hạnh được biên chế vào Đại đội 3, Tiểu đoàn 674 công binh với nhiệm vụ mở đường. Năm 1975, đang đóng quân ở Buôn Ma Thuột, Tiểu đoàn 674 nhận được lệnh ra Quảng Trị xây dựng Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn. Lúc bấy giờ, Hạnh đang là tiểu đội trưởng của tiểu đội gồm 12 cô gái độ tuổi mười tám đôi mươi. Buổi tối nhận nhiệm vụ, Hạnh trằn trọc không ngủ được. Cảm xúc vừa vinh dự lại vừa xúc động cứ đan xen. Về đến Quảng Trị, đơn vị Hạnh đóng quân tại huyện Gio Linh. Lúc bấy giờ đang mùa khô, từng đợt gió Lào khô khốc, quất vào mặt đến nghẹt thở. Cả một tuần Hạnh lên cơn sốt rét. Sáng ngủ dậy, vén gối nhặt được cả nắm tóc rụng nhưng nghĩ đến nhiệm vụ đang chờ trước mắt, Hạnh cố gượng dậy.

leftcenterrightdel
Đài tưởng niệm tại Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn. Ảnh: THU THỦY

Lúc bấy giờ, Bộ tư lệnh Trường Sơn đã giao công việc quy hoạch nghĩa trang cho Cục Công binh chủ trì nghiên cứu thiết kế. Toàn bộ nghĩa trang được bố trí tôn nghiêm trên khu đồi Bến Tắc, nằm ở chân phía đông dãy Trường Sơn, thuộc bờ nam sông Bến Hải, là nơi đặt sở chỉ huy của Bộ tư lệnh Trường Sơn. Ngày 24-10-1975, việc xây dựng Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn chính thức bắt đầu. Từng đoàn xe ngày đêm ra vào san ủi, lu đường, đào nền, đắp móng. Đơn vị của Hạnh được phân công san đường, chặt cây cối, làm mặt bằng để kịp tiến độ ngày an táng hài cốt liệt sĩ được quy tập về. Bà Hạnh nhớ lại: “Khu vực xây dựng nghĩa trang chính là nơi từng diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, bom mìn còn nằm lại trong lòng đất không lường hết. Có giai đoạn, nguồn nước để thi công từ ngầm Bến Tắt đã cạn kiệt. Hàng trăm người đã phải ngày ngày vét nước từ đáy ngầm đá lởm chởm gánh lên đồi, mỗi chuyến lên xuống dốc hàng trăm mét để phục vụ thi công”. Sau 8 tháng lao động quên mình, mặt bằng của 5 quả đồi đã được tạo lập hoàn chỉnh. Cổng và kỳ đài đã cơ bản xây xong phần thô, đường nối liền các khu trong nghĩa trang đã hoàn thiện bước đầu phần nền đất. Phía trước cổng, nhà chờ và các lều bạt dựng thành hàng dài. Tất cả đã sẵn sàng đón các liệt sĩ trở về an nghỉ.

Sáng hôm ấy, trời còn mờ sương, từng đoàn xe nối nhau chầm chậm tiến về. Sau mỗi thùng xe được phủ bạt là hài cốt các liệt sĩ. Nhìn cảnh ấy, chị em trong tiểu đội của Hạnh cứ tựa vai nhau mà khóc thút thít. Cảm xúc lẫn lộn, vừa thương, vừa mừng vì các anh chị đã về với Đất mẹ. Nén xúc động, Hạnh và đồng đội bắt đầu công việc tiếp nhận, mỗi ngày trực tiếp đánh vôi vữa, đào hố, rửa và sắp hài cốt vào tiểu rồi đưa vào nhà chờ. Có lần, một đội xe chở 900 bộ hài cốt từ Tây Nguyên về. Tiểu đội phải tăng cường làm ngày đêm. Trưa tranh thủ nghỉ một tiếng, tối ăn vội bát cơm rồi lại tiếp tục công việc. Sang ngày thứ ba thì Hạnh lả người, ngủ quên trong nhà chờ. “Lúc tỉnh dậy, thấy bốn phía xung quanh là hài cốt các liệt sĩ, tim tôi như nghẹn lại rồi cứ ngồi khóc một mình”, bà Hạnh nhớ lại. Đến ngày 22-12-1975, Tiểu đoàn 674 an táng xong 10.263 hài cốt liệt sĩ tại 24 khu mộ trên 6 quả đồi thiết kế theo hình vòng cung. Xung quanh, cây xanh được trồng xen kẽ tạo thế che chắn, ẩn hiện, tĩnh lặng. Các hạng mục khu quần tượng, nhà văn bia, hồ nước và đảo cũng nhanh chóng được hoàn thiện.

Theo lời kể của bà Hạnh, trong quá trình xây dựng Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn, Đài tưởng niệm là một hạng mục được ưu tiên bởi đây là biểu tượng mang tính tâm linh và lan tỏa hào khí anh hùng. Không khí buổi sáng hôm diễn ra lễ khởi công xây dựng tượng đài, đến giờ bà Hạnh vẫn không thể nào quên. Tiểu đoàn trưởng Lương Mạnh Trác tập hợp toàn thể cán bộ, chiến sĩ đơn vị rồi trịnh trọng: “Trong chai thủy tinh là danh sách hơn 700 cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 674, sẽ được chôn dưới chân Đài tưởng niệm Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn. Tên tuổi của các đồng chí sẽ ở lại cùng đồng đội nơi linh thiêng này”.

Hơn 40 năm đã trôi qua, Tiểu đội trưởng Hạnh ngày nào giờ đã trở thành bà chủ của một cơ sở chế biến hải sản ở Thái Bình. Năm 1995, một vụ tai nạn đã cướp đi của bà một cánh tay. Thời điểm khủng hoảng nhất, bà lại nghĩ về Trường Sơn, về đồng đội để được tiếp thêm sức mạnh bước tiếp...

PHẠM KIÊN