Theo lời hẹn ấy, chúng tôi đến thăm, thấy ông đang sắp xếp lại một số hiện vật về những năm tháng hoạt động cách mạng trong căn phòng nhỏ như một “bảo tàng tại gia”. Chỉ để chúng tôi xem từng tấm ảnh được phóng lớn treo trên tường, ông bảo muốn lưu giữ lại những kỷ niệm này để thế hệ con cháu không quên quá khứ. Và dòng hồi ức khi còn là “chú nhỏ Việt Minh” như ùa về dào dạt trong tâm trí người cán bộ lão thành cách mạng.
Sinh năm 1925 trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng ở xã Đông Hội, huyện Đông Anh, TP Hà Nội, 13 tuổi, cậu bé Tạ Quốc Bảo được bố mẹ cho theo học thầy giáo Vũ Độ (ở phủ Từ Sơn, Bắc Ninh), một đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương. “Thầy thường bí mật cho chúng tôi xem báo cùng nhiều tài liệu cách mạng khác rồi giao cho tôi mang về nhà cất giữ. Đọc những tài liệu ấy, tôi sớm được giác ngộ, 16 tuổi, tôi đã tự nguyện đi theo các anh chị lớn tuổi hơn làm liên lạc cho Xứ ủy Bắc Kỳ vùng Đông Anh, Hà Nội”-ông Bảo cho biết.
Công việc của ông lúc đó là vận chuyển công văn, tài liệu, có khi dẫn đường hoặc bố trí nơi ăn nghỉ cho cán bộ cách mạng. Nhưng việc mà Tạ Quốc Bảo thích nhất chính là đi treo cờ, rải truyền đơn đả đảo thực dân Pháp, ủng hộ Việt Minh. Ông kể: “Cờ và truyền đơn được cuộn lại, treo lên cành đa cao. Ở đầu dây nối xuống đất, chúng tôi buộc vào một viên gạch giấu ở chỗ khuất. Mờ sáng, người đi chợ đông, ai đó bước vướng qua dây khiến cho lá cờ cuộn trên cao tung ra, cờ đỏ bay phấp phới cùng với hàng trăm tờ truyền đơn rơi xuống như mưa”.
Không may, trong một lần tham gia rải truyền đơn ở phiên chợ Cổ Loa, ông bị giặc bắt. Ngay sau đó, ông bị bắt giam vào sở mật thám Hà Nội. Hành hạ ông bằng đủ thứ đòn roi nhưng không làm lung lạc được ý chí của “chú nhỏ Việt Minh” (tên các bạn tù đặt cho ông), chúng đem ông ra tòa xử rồi đưa ông về giam tại Nhà tù Hỏa Lò.
Mới 16 tuổi, Tạ Quốc Bảo trở thành một trong những người tù trẻ nhất ở Nhà tù Hỏa Lò. Nhưng tinh thần, ý chí và sự gan dạ của ông rất đáng nể. Ông được mọi người yêu quý và tận tâm dạy bảo, từ học văn hóa đến chính trị và cả diễn thuyết. Những kiến thức ấy đã giúp ông rất nhiều khi hoạt động sau này. Ông bảo, bị giam cầm tại Nhà tù Hỏa Lò, nếu không có sự giúp đỡ của những người tốt và anh em bạn tù thì ông đã sớm lìa đời. Hai lần cận kề với cái chết, ông may mắn qua khỏi là nhờ những tấm lòng như thế. Lần ấy, do chế độ ăn uống trong nhà tù quá tồi tệ, chỉ có gạo hẩm, cá mè ươn, mắm thối có giòi, ông bị kiết lỵ nặng, ngất xỉu dẫn đến hôn mê. Bọn địch tưởng ông đã chết nên đưa ra nhà xác. May mắn, ông tỉnh lại đúng lúc cố đạo đang đọc kinh rửa tội cho mình. Sau đó, một bác sĩ người Cao Bằng có cảm tình với cách mạng đã tiêm thuốc tốt giúp ông lành bệnh. Lần khác, ông bị cảm lạnh, chỉ còn thoi thóp thở. Những người bạn tù đã hô hoán gọi bọn lính gác yêu cầu thầy thuốc vào cấp cứu. Bọn cai ngục mở 5-6 lần khóa sắt mới đến chỗ ông nằm. Nhưng chúng không mở cửa tiếp mà bắt bạn tù khiêng ông lên, đưa tay ông ra ngoài khung sắt để chọc kim tiêm chích thuốc. Đêm hôm đó, các bạn tù đã thức trắng để chăm sóc cho ông.
Về những ngày sục sôi khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, ông Tạ Quốc Bảo bồi hồi nhớ lại: “Bị giam cầm nhưng chúng tôi đều theo dõi tình hình bên ngoài. Một số đồng chí vừa bị bắt giam đã thông báo cho chúng tôi về những chỉ thị mới nhất của Trung ương Đảng ta, về tình hình Nhật sẽ hất cẳng Pháp ở Đông Dương. Từ tháng 3-1945, lợi dụng việc Nhật đảo chính, chiếm đóng Nhà tù Hỏa Lò, rất nhiều tù chính trị đã trốn thoát được ra bên ngoài như các đồng chí: Trần Đăng Ninh, Trần Tử Bình, Lê Tất Đắc, Cao Đàm... Còn chúng tôi, do bị địch canh phòng nghiêm mật nên không có cơ hội vượt ngục, nhưng đều tin tưởng vào ngày tổng khởi nghĩa sắp đến. Quả nhiên, sau đó, chúng tôi ở trong ngục mà nghe rõ tiếng hô đả đảo thực dân cướp nước của nhân dân ở ngoài. Rồi anh em chính trị phạm trong tù được thả. Ngay sau đó, tôi được tổ chức phân công về Ủy ban Cách mạng Lâm thời tỉnh Bắc Ninh để thành lập chính quyền lâm thời ở các thôn, xóm, xã”.
Cách mạng thành công, chính quyền non trẻ vừa được thành lập, các ông có rất nhiều việc phải làm. Vừa giúp dân cứu đói, thoát khỏi nạn mù chữ, vừa tuyên truyền để nhân dân hiểu và tin theo cách mạng, Tạ Quốc Bảo đi khắp làng trên xóm dưới, gặp gỡ từng người dân để vận động ủng hộ cách mạng. Ông kể, đi đến đâu, chỉ cần nghe hồi trống báo hiệu dồn dập vang lên là bà con lũ lượt kéo nhau ra đình. Nghe ông diễn thuyết, bà con vỗ tay hoan hô nhiệt liệt. Bà con nói, bây giờ đã thoát khỏi kiếp nô lệ lầm than thì phải góp công, góp của để xây dựng chính quyền, giữ vững thành quả cách mạng. Ngay sau đó, hưởng ứng “Tuần lễ vàng”, nhà nhà ủng hộ cách mạng những tài sản có giá trị. Tích cực hoạt động cách mạng, ngày 6-9-1946, người tù gan dạ nhỏ tuổi ngày nào đã vinh dự được đứng trong hàng ngũ của Đảng.
THU THỦY