Bộ trưởng Phan Trọng Tuệ trong quân phục cấp tướng, đang ở văn phòng niềm nở ra bắt tay tôi. Tôi báo cáo ngắn gọn tình hình trên Công trường 114, nghe xong Bộ trưởng đi ngay vào việc. Ông nói: “Theo chỉ thị của Bác Hồ và Bộ Chính trị, sắp tới ta phải chi viện lớn cho miền Nam, đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Cần phải có một con đường ngang vượt Trường Sơn, phá thế độc tuyến, con đường này mở qua vách núi đá dựng đứng, khó làm nhưng khi hoàn thành đưa vào sử dụng, việc bảo vệ, bảo đảm giao thông và bố trí kho tàng sẽ có nhiều thuận lợi. Bộ tư lệnh 559 thiếu người có kinh nghiệm chỉ huy mở đường qua núi đá. Tôi đã báo cáo với Văn phòng Chính phủ, xin rút anh một thời gian đi chi viện chiến trường, cụ thể là vào Trường Sơn chỉ đạo thi công đường ngang sang nước bạn”.
Sau cuộc gặp, tôi nhận nhiệm vụ lên đường ngay, trước hết vào đại bản doanh của Bộ tư lệnh 559 đóng ở tỉnh Quảng Bình cạnh Quốc lộ 15. Ở đây, ông Nguyễn Tường Lân, Thứ trưởng Bộ GTVT kiêm Phó tư lệnh 559 đón và trao đổi kỹ với tôi về công việc sắp tới. Ông cho biết, nửa năm trước, Bộ tư lệnh 559 dưới sự chủ trì của Thiếu tướng Phan Trọng Tuệ đã quyết định phải làm gấp con đường ngang xuyên Trường Sơn, ước dài 150km từ bến phà Xuân Sơn, Quảng Bình gặp đường trục dọc 125 của nước bạn Lào ở Lùm Khum, thuộc tỉnh Khăm Muộn. Đã có khảo sát sơ bộ toàn tuyến, nhưng không đủ thời gian và điều kiện để thiết kế chi tiết kỹ thuật từng đoạn, nhìn chung phải “đốt cháy giai đoạn” vừa thiết kế vừa thi công. Trở ngại lớn nhất là đoạn dốc Ba Thang, tên gọi vậy do vách đá dựng đứng cao bằng 3 cái thang tre chắp vào nhau. Thời Pháp thuộc có lần họ đã tính mở tuyến này sang Lào, nhưng đường mới mở từ bến phà Xuân Sơn lên, gặp dãy núi đá quá lớn án ngữ đành bỏ cuộc. Giờ ta tập trung sức mạnh của thuốc nổ qua đoạn dốc Ba Thang dài 40km toàn đá tai mèo, lượng đánh đá lớn, khoảng 1 triệu mét khối...
Thời kỳ đó, Bộ tư lệnh 559 đã huy động cho công trường khoảng 8.000 quân, gồm 4 đội TNXP, hơn 100 cán bộ, công nhân lành nghề của Bộ GTVT và 3 trung đoàn: 1 trung đoàn công binh, 2 trung đoàn bộ binh. Phía đông Trường Sơn, kỹ sư Phan Trầm, Cục phó Cục Kiến thiết cơ bản, Bộ GTVT là trưởng ban; tôi là phó ban phụ trách thi công; anh Nguyễn Khắc Phùng, phó ban phụ trách hậu cần. Bên quân đội có Thiếu tá Trần Hiếu, phó ban; Thiếu tá Võ Quang Bình, Bí thư Đảng ủy công trường. Trong đó Trung đoàn 10 công binh do Thiếu tá Đinh Hào chỉ huy mạnh về khả năng đánh bộc phá, là đơn vị chủ lực thi công dốc Ba Thang. Để tránh máy bay địch phát hiện, công trường quy định nghiêm ngặt, thi công đến đâu ngụy trang đến đó, làm giàn khung cao, phía trên rải cành cây che kín, khoảng 3-4 ngày thay lá mới. Phải dốc toàn lực chinh phục dốc Ba Thang. Trước hết, tôi tập hợp cán bộ kỹ thuật chủ chốt ở các đơn vị, thống nhất lại quy trình dùng thuốc nổ phá đá và các thao tác cơ bản, như cách cầm búa đánh đá, nhồi thuốc mìn và các quy định cụ thể về an toàn lao động. Khó nhất là việc bám vào vách núi dựng đứng để thao tác. Chúng tôi áp dụng kinh nghiệm mở tuyến đá đèo Tam Canh, Quốc lộ 1B, chặt cây ghép thành từng mảng như chiếc giường cá nhân, đủ đỡ trên đó một người cầm choòng, một người quai búa, bên cạnh còn có chỗ để những ống bương, can nhựa đựng nước đổ lỗ choòng. Việc định vị, nâng hạ, di chuyển những cái “giường” đó, do một hệ thống chằng buộc dây cáp mềm kết hợp ròng rọc, còn hai đầu dây được cột chặt trên đỉnh núi. Cái khó nữa là tiếp nước cho lỗ đục nhồi thuốc mìn theo từng tuyến nhiều tầng trên cao, phải liên tục có người lên xuống vực sâu lấy nước suối và nước sông Trạ Ang. Mỗi chuyến lên xuống mất hơn một giờ và cứ mỗi cặp choòng có một người chuyên tiếp nước. Trên vách đá cheo leo, anh em đi lại phải hết sức cẩn trọng, trượt chân ngã là dễ tai nạn chết người. May mà suốt những tuần đục choòng đánh mìn trên vách đá chênh vênh, dưới chân là vực sâu thẳm đã không xảy ra tai nạn đáng tiếc nào. Công việc đánh đá trên cao và mở đường trên mặt đất đồng thời diễn ra liên tục không ngơi nghỉ, toàn công trường chạy đua với thời gian, chỉ có 3 tháng để hoàn thành tuyến đường trước khi mùa mưa ập tới.
    |
 |
| Đoàn công tác của Bộ Giao thông vận tải kiểm tra tuyến đường Tây Trường Sơn (tháng 3-1965). Ảnh tư liệu. |
Sáng mồng Một Tết Bính Ngọ 1966, tại chân dốc Đồng Tiền, Tây Trường Sơn, Thứ trưởng kiêm Phó tư lệnh Nguyễn Tường Lân phát lệnh nổ loạt bộc phá đầu xuân cho chiến dịch “Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”. Một đội thi công cơ giới san ủi, kết hợp sức người với công cụ thủ công, ngay từ ngày đầu đã đạt tiến độ cao chưa từng thấy, mỗi tháng mở được 15-20km đường. Máy bay OV-10 của địch thường xuyên nhòm ngó trên cao, nhưng do ta khéo ngụy trang, chúng vẫn bị “mù”. Ngày đó, cán bộ, chiến sĩ mở đường ăn uống thiếu thốn, lao động cường độ cao, bom đạn, sốt rét rừng luôn rình rập. Nhưng tinh thần của họ, nhất là lực lượng TNXP vẫn rất vững, lạc quan, yêu đời, cống hiến hết mình, không một ai dao động, bỏ cuộc. Thật kỳ diệu, một công trường lớn như thế, sôi động, dài ngày như thế mà không hề bị lộ! Trải qua gần 100 ngày đêm quyết liệt bám đường, đến giữa tháng 4-1966 đã nối thông tuyến Đông-Tây Trường Sơn. Đường 20-Quyết Thắng đi vào hoạt động ngay, phá thế độc đạo, tránh được “túi nước Xiêng Phan”, vận chuyển của Bộ đội Trường Sơn thông suốt cả trong mùa mưa...
Sau ngày nước nhà thống nhất, tôi có dịp thăm lại chiến trường xưa. Đường 20-Quyết Thắng giờ đây đã được trải bê tông nhựa, cải tạo mở rộng từ con đường đất đá sơ khai do chúng tôi mở ngày ấy. Đi qua đèo Ba Thang, tôi không khỏi bồi hồi xúc động nhớ về những tháng ngày đầy gian khổ, hiểm nguy khi phải “chọc thủng” dãy núi đá sừng sững. Cách đèo không xa, sau này còn có thêm các địa danh nổi tiếng khác như: Hang Tám Cô, nơi hang đá trúng bom Mỹ bị sập xuống thành nấm mộ tập thể của 8 chiến sĩ TNXP tuổi đôi mươi. Đường 20-Quyết Thắng có sự đóng góp, hy sinh xương máu của lực lượng TNXP mở đường, bảo đảm giao thông trên tuyến vận tải chiến lược Trường Sơn, mãi mãi là một biểu tượng sáng ngời của tuổi trẻ Việt Nam anh hùng trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại của dân tộc!
Khai mở ngày 5-5-1966, Đường 20-Quyết thắng từ chỗ chỉ là con đường độc tuyến dài 123km, xuất phát từ làng Phong Nha, xã Sơn Trạch (Bố Trạch, Quảng Bình) đã xuyên qua đại ngàn Trường Sơn, nối liền với Đường 128B ở ngã ba Lùm Bùm thuộc huyện Bu La Pha, tỉnh Khăm Muộn (Lào). Đến năm 1973, con đường của “kỳ công, kỳ tích, kỳ quan” này đã là một mạng đường vượt khẩu như "trận đồ bát quái" với tổng chiều dài hơn 260km. Trên tuyến đường 20 Quyết thắng có nhiều tọa độ lửa, ác liệt nhất là trọng điểm "A.T.P" bao gồm: Cua chữ A, ngầm Ta Lê và đèo Phu La Nhích. Ngày 9-12-2013, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định xếp hạng cụm di tích đường Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh là Di tích quốc gia đặc biệt, trong đó có nhiều di tích nằm trên Đường 20-Quyết thắng.
HỒNG PHÚC (Ghi theo lời kể của kỹ sư Đào Thanh, nguyên Phó ban chỉ huy thi công Đường 20-Quyết Thắng)