Phong trào cộng sản quốc tế, phong trào giải phóng dân tộc và cả loài người tiến bộ mất một chiến sĩ lỗi lạc, một người bạn chiến đấu kiên cường và thân thiết. Đồng bào và chiến sĩ cả nước ta thương nhớ Người khôn xiết! Anh em và bầu bạn khắp năm châu cùng chia sẻ nỗi đau buồn sâu sắc của chúng ta!”.
Trong những giờ phút đau thương đó, ở tiền tuyến lớn miền Nam, trên khắp các chiến trường còn vương khói bom đạn từ Quảng Trị đến mũi Cà Mau, đồng bào và chiến sĩ ta cũng tổ chức trọng thể Lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh và đón nghe Di chúc thiêng liêng của Người.
    |
 |
|
Nhà thơ Thu Bồn (Hà Đức Trọng). Ảnh tư liệu. |
Theo hồi ức của nhà thơ quân đội Thu Bồn (1935-2003), sau khi dự lễ truy điệu Bác do Cục Chính trị Quân khu 5 tổ chức tại Nước Oa (huyện Trà My, tỉnh Quảng Nam), ông khi ấy là chiến sĩ Quân Giải phóng (cán bộ của Tạp chí Văn nghệ Quân đội tăng cường cho chiến trường Khu 5) đã ra bờ suối lặng lẽ khóc một mình... Và bài thơ “Gửi lòng con đến cùng Cha” đã hình thành trong giờ phút ấy. Mở đầu bài thơ là tiếng nấc gọi mẹ, thông báo tin buồn với mẹ:
Có người thợ dựng thành đồng
Đã yên nghỉ tận sông Hồng, mẹ ơi!
Tiếng thơ thảng thốt, bàng hoàng. Tác giả gọi “mẹ ơi” như nói với chính mình, nói với triệu triệu trái tim người Việt Nam và nhân loại về tin đau nhói lòng:
Đã ngừng đập một quả tim
Đã ngừng đập một cánh chim đại bàng
Nỗi đau vô tận thời gian…
Nhưng đồng bào và chiến sĩ miền Nam “nhớ thương nhưng chớ lệ tràn đẫm mi” và “đau thương nhưng vẫn sáng ngời lòng tin” bởi cuộc chiến đấu còn đang trong giai đoạn ác liệt. Sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước đang còn là nhiệm vụ hàng đầu mà trong Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho đồng bào, chiến sĩ cả nước đã viết:
“Cuộc kháng chiến chống Mỹ có thể còn kéo dài. Đồng bào ta có thể phải hy sinh nhiều của, nhiều người. Dù sao chúng ta phải quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn.
Còn non, còn nước, còn người
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng hơn mười ngày nay!
Dù khó khăn gian khổ đến mấy, nhân dân ta nhất định sẽ hoàn toàn thắng lợi. Đế quốc Mỹ nhất định phải cút khỏi nước ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất định sẽ sum họp một nhà. Nước ta sẽ có vinh dự lớn là một nước nhỏ mà đã anh dũng đánh thắng hai đế quốc to-là Pháp và Mỹ, và đã góp phần xứng đáng vào phong trào giải phóng dân tộc”.
Thương tiếc Bác vô ngần, nhớ Bác, nhà thơ Thu Bồn cũng như cán bộ, chiến sĩ Quân Giải phóng khi ấy đang ở chiến trường miền Nam khói lửa đã nhớ về Người với cốt cách giản dị, gần gũi:
Hành trang Bác chẳng có gì
Một đôi dép mỏng đã lỳ chông gai
Cho con núi rộng, sông dài
Cho con lưỡi kiếm đã mài nghìn năm
Đôi dép cao su mộc mạc như câu hát “Đôi dép đơn sơ đôi dép Bác Hồ/ Bác đi từ ở chiến khu Bác về” đã được nhà thơ Thu Bồn “khái quát” con đường cách mạng chông gai của Bác, từ “núi rộng, sông dài”, “vượt qua biên thùy”, “khoảng trời phương Nam” để có “lưỡi kiếm đã mài nghìn năm”, rồi “hai cuộc xông pha trường kỳ”... Bằng những câu thơ giàu tính khái quát, tính biểu tượng ấy, nhà thơ đã khắc họa nên cuộc đời và sự nghiệp của Bác-Người đã chèo lái con thuyền cách mạng của dân tộc Việt Nam đang dần cập bến vinh quang.
Là người con xứ Quảng, Thu Bồn thấy mình như đứng tại quê nhà, lòng hướng về Bác nên những hình ảnh “đậm chất” Quảng:
Con qua Cẩm Lệ sông Hàn
Ngũ Hành Sơn đứng mơ màng bóng Cha
Nhà thơ như còn giữ trong trái tim mình câu chuyện, những ngày cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước vào hồi quyết liệt, Bác Hồ tiếp đón phái đoàn anh hùng, chiến sĩ miền Nam vượt “tuyến lửa” ra thăm miền Bắc thân yêu, trong đó có nữ anh hùng quân đội Tạ Thị Kiều. Bác ôm hôn thắm thiết các chiến sĩ và Người rưng rưng xúc động nói: “Miền Nam luôn ở trong trái tim tôi. Chừng nào nhân dân miền Nam còn sống trong cảnh “nước sôi lửa bỏng”, chừng đó ngày tôi ăn không ngon và đêm tôi ngủ không yên”. Và Thu Bồn viết:
Tiếc rằng trước lúc chia ly
Con chưa thấy được dáng đi của Người
Hẳn trong đôi mắt sáng ngời
Vẫn nguyên vẹn một khoảng trời phương Nam
Và nhà thơ đinh ninh Bác còn đó với miền Nam mỗi ngày:
Bác nằm lòng trải ven đê
Quả tim khuya sớm đi về miền Nam
Quả đúng như thế, đến khi viết bản Di chúc, đến lúc sắp phải từ biệt thế giới này, Bác vẫn đặt niềm tin tất thắng vào cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta: “Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều chắc chắn”. Và Người nuôi ước mơ cháy bỏng: “Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi khắp hai miền Nam-Bắc, để chúc mừng đồng bào, cán bộ và chiến sĩ anh hùng, thăm hỏi các cụ phụ lão, các cháu thanh niên và nhi đồng yêu quý của chúng ta”…
Nhà thơ đã nói thay đồng bào và chiến sĩ miền Nam rằng, chúng con sẽ đem hết sức mình chiến đấu để cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi hoàn toàn!
Bài thơ “Gửi lòng con đến cùng Cha” (sau được phổ nhạc thành bài dân ca bài chòi xứ Quảng và được truyền bá rộng rãi khắp miền Nam Trung Bộ) là tấm lòng thương nhớ, là tình cảm, là lời hứa của một nhà thơ, một người lính, một người con xứ Quảng, đồng thời cũng là của đồng bào, đồng chí miền Nam với Bác trong những ngày đau thương tiễn Bác đi xa:
Mà con trông đợi Bác vô
Ngắm phương Bắc nhớ Thủ đô quặn lòng
Con xin gửi nắm đất nồng
Chắn che giữ nước sông Hồng đương lên
Kết thúc bài thơ, hình ảnh Bác trở thành điểm quy tụ mọi suy nghĩ và tình cảm, nhịp thơ dường như nhanh hơn, gấp gáp hơn, biểu hiện tình cảm dồn nén đến mãnh liệt của tác giả; đồng thời cũng thể hiện ý chí quyết tâm biến đau thương thành hành động, quyết tâm thực hiện bằng được Di chúc của Người:
Con xin gửi nắm đất nồng
Chắn che giữ nước sông Hồng đương lên
Cho con làm một mũi tên
Xòe năm cánh nhọn giương trên thành đồng
Việt Nam ơi giống Tiên Rồng
Bốn nghìn năm lấy máu hồng làm hoa
Gửi lòng con đến cùng Cha
Chiến công đất nước kết hoa triệu vòng.
Và ngày 30-4-1975, đồng bào và chiến sĩ miền Nam cùng cả nước đã vượt qua biết bao gian khổ, hy sinh để làm nên mùa xuân đại thắng, thực hiện trọn vẹn Di chúc của Bác Hồ kính yêu!
Bài thơ “Gửi lòng con đến cùng Cha” được viết trong những ngày đau thương sau khi Bác mất và được in trên tờ Văn nghệ Giải phóng (sau được in trong tập “Bác để lại”, Nxb Văn học, 1972) cách nay đã 50 năm, hôm nay đọc lại đúng vào dịp cả nước kỷ niệm nửa thế kỷ thực hiện Di chúc của Bác cũng là một cách để mỗi người chúng ta tự phê bình và phê bình, xem xét lại mình một cách nghiêm chỉnh, thấy rõ những sai lầm để sửa chữa, thấy rõ những ưu điểm để phát huy như những ngày đầu đồng bào và chiến sĩ miền Nam đón nhận và quyết tâm làm theo Di chúc của Người!
Thập Tam trại, tháng 8-2019
NGÔ VĨNH BÌNH