Một nhà có ba người vợ liệt sĩ

Vào những năm bảy mươi của thế kỷ trước, ở xã Long Biên, huyện Gia Lâm (nay là phường Long Biên, quận Long Biên, TP Hà Nội), hầu như ai cũng biết gia đình bà Phương Bích Ngân. Trong nhà có ba người vợ liệt sĩ, đó là mẹ chồng bà Ngân (Bà mẹ Việt Nam anh hùng Hoàng Thị Duyên), chị chồng bà Ngân (bà Thẩm Thị Hà) và bà Ngân. Ba người đàn bà góa và đàn cháu mồ côi đùm bọc, cùng sưởi ấm cho nhau. Bố chồng của bà Ngân là liệt sĩ Thẩm Đức Bách, hy sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Chồng của bà Ngân là liệt sĩ-nhà báo Thẩm Đức Hòa, nguyên phóng viên Thông tấn quân sự, hy sinh khi đang tác nghiệp tại chiến trường Trị-Thiên năm 1967. Bố đẻ của bà Ngân cũng là liệt sĩ chống Pháp.

Ông Thẩm Đức Khải, 76 tuổi, ở phường Long Biên, là em họ của liệt sĩ Thẩm Đức Hòa, cho biết: “Lúc anh Hòa hy sinh, chị Ngân còn trẻ lắm, công tác trong ngành y, lại đẹp nữa nên nhiều người cứ nghĩ rằng chị sẽ “đi bước nữa”. Nhưng chị vẫn ở vậy chăm sóc mẹ chồng và ba con. Các con của chị Ngân đến nay đều đã trưởng thành”.

Bà Phương Bích Ngân nhớ lại: “Tháng 5-1966, anh Hòa tình nguyện đi chiến trường. Tôi còn nhớ mãi giờ phút chia tay lưu luyến giữa hai mẹ con tôi với anh trên đê sông Hồng. Anh ôm chặt tôi và con gái Thẩm Hồng Dung vào lòng, nghẹn ngào nói: “Bằng giá nào em cũng phải nuôi các con và nuôi mẹ đến cùng”. Linh tính mách bảo với tôi rằng, đó là lần chia tay cuối cùng và lời nói của anh lúc ấy cũng đồng thời là lời di chúc. Anh rất thương mẹ và chị gái góa chồng từ năm 21 tuổi. Mẹ anh chỉ có mình anh là con trai, chồng hy sinh khi còn trẻ, mẹ ở vậy nuôi con. Chị gái anh cũng không “đi bước nữa”. Tôi thật không ngờ số phận của mình cũng giống như mẹ và chị gái chồng. Có lẽ vì vậy nên chúng tôi thương nhau lắm. Mẹ chồng tôi coi tôi như con đẻ và chị chồng tôi thì coi tôi chẳng khác gì em gái của mình”.

leftcenterrightdel
Bà Phương Bích Ngân phát biểu trước vong linh của bố mẹ chồng và chồng tại Nghĩa trang Liệt sĩ Dốc Lã.

Chị Thẩm Hồng Dung, con gái của liệt sĩ Thẩm Đức Hòa hồi tưởng: “Bà nội của em người gầy nhỏ nhưng cao ráo. Bà chỉ có một mình bố em là con trai. Em lại là con gái duy nhất của bố nên bà cưng chiều lắm. Có lần giữa trưa hè oi ả, bà vắng nhà, em trèo vào cái bể nước mưa to đùng trữ nước ăn cho cả nhà để… tắm. Đang tùm tũm quẫy trong bể thì bà về. Em sợ quá, cứ đứng im trong đó, bà gọi mấy lần không ra. Bà nhòm vào bể bảo em đi ra kẻo bị cảm lạnh. Bà không đánh và cũng không mắng em, chỉ nhẹ nhàng giải thích cho em đây là cái bể nước, để bà nấu cơm cho cháu ăn, sao lại vào đấy tắm... Em đã òa khóc và nói rằng: Từ nay cháu sẽ không dại dột như thế nữa...”.

Sức mạnh những lá thư

Lần giở những trang thư đã ố vàng vì thời gian cho tôi xem, bà Phương Bích Ngân xúc động nói: “Nhiều người cho rằng, thời chiến, bộ đội “nuôi con bằng kẹo, nuôi vợ bằng thư”. Đối với tôi, những lá thư của chồng còn hơn cả nguồn dinh dưỡng. Tôi đã sống được đến ngày hôm nay, chăm sóc chu đáo mẹ chồng và nuôi nấng các con trưởng thành chính là nhờ những lá thư của chồng”.

Bà Ngân nâng niu lá thư mà ông Hòa tỏ tình với bà vào đúng dịp Tết Ất Mùi 1955. Phần trên cùng của lá thư vẽ hình con chim bồ câu đang bay lên và hình ảnh anh bộ đội cầm súng đứng gác biểu trưng cho hòa bình, một cành đào biểu trưng cho mùa xuân. Phía dưới là dòng chữ in hoa “Tết hòa bình Ất Mùi”. Trong thư, ông Hòa phân tích: Cả hai người đều có chung một lý tưởng cách mạng, đều sinh ra trong gia đình cách mạng, bố của hai người đều là liệt sĩ, hiện tại cả hai đều là bộ đội, vì thế, nếu hai người yêu nhau và lấy nhau sẽ có ích cho cách mạng. Cuối thư, ông Hòa viết: “Chúng ta cùng phục vụ cách mạng. Cách mạng thắng lợi, tất nhiên chúng ta sẽ có hạnh phúc đầy đủ”.

Sau khi đã thành chồng, thành vợ, những lần đi công tác dài ngày, đặc biệt trong thời gian ở chiến trường miền Nam, ông Hòa thường xuyên viết thư cho vợ. Những lá thư cháy bỏng tình yêu thương của chồng tiếp cho bà Ngân thêm sức mạnh để làm tròn nhiệm vụ của một y tá trong bệnh viện và chăm sóc mẹ chồng, chăm sóc các con. Lá thư gửi vợ từ chiến trường vào dịp Tết Nguyên đán Đinh Mùi 1967, ông viết: “Ngân, em yêu quý! Anh gửi em mỗi ngày một cái hôn để chúc Tết em. Em mua kẹo cho các con ăn Tết nhé! Nhớ nói là kẹo bố gửi về… Phương, Đông, Dung yêu quý của bố! Đáng lẽ bố về chơi Tết với các con, nhưng giặc Mỹ nó ác lắm, nó phá Tết của đồng bào và thiếu nhi miền Nam, bố và các chú phải trừng trị nó… Tết sau, đánh xong giặc Mỹ, bố sẽ trở về đưa các con đi chợ Tết”.

Thế nhưng, ước nguyện đưa con đi chợ Tết của nhà báo Thẩm Đức Hòa đã không thực hiện được. Tháng 11-1967, Thượng úy, nhà báo Thẩm Đức Hòa đã hy sinh tại Mặt trận phía tây Thừa Thiên-Huế. Để động viên mẹ chồng, sau khi chồng hy sinh, hằng tuần, bà Ngân lại mang những lá thư cũ của chồng ra đọc cho mẹ nghe và nói rằng, đó là thư mới gửi từ chiến trường. Đến năm 1970, khi đơn vị chính thức báo tử, cụ Duyên mới ngỡ ngàng vì sự âm thầm chịu đựng của con dâu ba năm qua. Bản thân bà Ngân cũng đều đặn viết thư tâm sự với chồng như lúc chồng còn sống. Viết xong thư, bà đặt lên bàn thờ chồng, thắp hương khấn vái rồi đốt, với hy vọng chồng sẽ nhận được thư ở thế giới bên kia…

Tết đoàn tụ trong nghĩa trang liệt sĩ

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, bà Ngân nhiều lần vào Thừa Thiên-Huế tìm hài cốt của chồng nhưng không thành công. Tháng 4-1995, nhân kỷ niệm 20 năm Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, bà Ngân viết một bức thư khá dài cho chồng đề đạt nguyện vọng thiết tha là muốn được đưa hài cốt chồng về quê nhà để “gần vợ, gần con”. Trong thư, bà cũng đề nghị chồng thông báo cho bà biết nơi mà chồng đang yên nghỉ. Lá thư được "gửi" đi cùng những giọt nước mắt làm ướt nhòe trang giấy…

 Mấy ngày sau, bà Ngân gặp chồng trong một giấc mơ. Ông khuyên bà hãy đi gặp những đồng đội cũ của mình từng công tác ở Thông tấn xã Giải phóng, Phòng Thông tấn quân sự, chương trình Phát thanh Quân đội nhân dân… Bà Ngân đã làm theo lời khuyên trong mơ ấy. Một thời gian sau, bà bất ngờ khi nhận được cuộc điện thoại của Thiếu tướng Phan Khắc Hải, lúc đó là Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân, có thời gian công tác cùng nhà báo Thẩm Đức Hòa tại chiến trường. Thiếu tướng Phan Khắc Hải báo tin đã xác định được nơi an táng liệt sĩ-nhà báo Thẩm Đức Hòa tại huyện Phong Điền (tỉnh Thừa Thiên-Huế). Sau khi đưa hài cốt của chồng về nằm cạnh bố tại Nghĩa trang Liệt sĩ Dốc Lã, bà Ngân tiếp tục viết thư rồi mang ra mộ đọc cho chồng nghe…

Năm 2017, nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Thương binh-Liệt sĩ, mẹ chồng của bà Ngân-cụ Hoàng Thị Duyên được Nhà nước truy tặng danh hiệu Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Với lòng thương yêu bố mẹ chồng và chồng vô hạn, bà Ngân muốn ba người được ở gần nhau. Ước nguyện của bà Ngân được chính quyền địa phương ủng hộ và cuối năm Đinh Dậu vừa qua, lễ rước hài cốt Bà mẹ Việt Nam anh hùng Hoàng Thị Duyên về an táng tại Nghĩa trang Liệt sĩ Dốc Lã được tổ chức trọng thể.

Bài và ảnh: ĐỖ PHÚ THỌ