Con đường đến ghế Phó tổng thư ký Liên hợp quốc

Shevchenko sinh ngày 11-10-1930 tại thành phố Gorlovka vùng Donetsk - miền Nam Ukraine. Trong thời gian từ năm 1949 đến 1954, ông học tại Học viện Quan hệ quốc tế Moscow và bảo vệ thành công luận án tốt nghiệp, được nhận học hàm Phó tiến sĩ Luật.

Những ngày học trong học viện, ông kết bạn với con trai Ngoại trưởng Liên Xô Gromyko. Do đó, sau khi nhận bằng Phó tiến sĩ Luật, ông được nhận về làm việc tại Bộ Ngoại giao Liên Xô. Năm 1969, ông trở thành một trong những trợ lý có uy tín của Ngoại trưởng Gromyko. Cần phải hiểu rằng, Shevchenko được Ngoại trưởng Gromyko yêu mến không chỉ vì tài năng trong công tác mà còn vì mối quan hệ đặc biệt giữa hai người phụ nữ của mỗi gia đình. Vợ của Shevchenko là Leongina đã kết bạn với bà Lydia Gromyko. Họ là đôi bạn không chịu xa nhau trong một ngày và đều yêu thích các đồ trang sức đắt tiền.  

leftcenterrightdel
Ngoại trưởng Liên Xô Gromyko (bên trái) làm việc với Tổng thư ký Liên hợp quốc Kurt Waldheim (ngồi giữa) cùng Phó tổng thư ký Liên hợp quốc Shevchenko (bên phải) tại Moscow tháng 9-1977. Ảnh tư liệu.

Tháng 12-1972, Gromyko nói với Shevchenko: “Tôi được mọi người đề xuất giới thiệu anh vào vị trí Phó tổng thư ký Liên hợp quốc. Anh cảm thấy thế nào? Nếu anh muốn, anh có thể suy nghĩ và ngày mai trả lời cho tôi”.

Và cuối tháng 2-1973, Vasily Makarov - Tổ trưởng Tổ trợ lý cấp cao của ngoại trưởng đã thông báo cho Shevchenko biết, Trung ương Đảng đã phê chuẩn đề nghị của Bộ Ngoại giao cử Shevchenko đến công tác tại New York, giữ chức Phó tổng thư ký Liên hợp quốc. Shevchenko rất phấn khởi và hàm ơn Gromyko về đặc ân này. Ông biết một trong những người tiền nhiệm của ông ở vị trí Phó tổng thư ký Liên hợp quốc là Anatoly Dobrynin đã được bổ nhiệm làm Đại sứ Liên Xô tại Hoa Kỳ. Ông hy vọng vào sự nghiệp tuyệt vời đang mở ra trước mắt mình.

Tình tiết vụ chạy trốn của Shevchenko

Vào ngày cuối cùng của tháng 3-1978, hôm đó là chủ nhật, ông Oleg Aleksandrovich Troyanovsky - người đứng đầu Văn phòng đại diện của Liên Xô tại Liên hợp quốc đã gọi điện cho Shevchenko, đề nghị ông qua trụ sở Phái đoàn Liên Xô tại Liên hợp quốc có việc cần trao đổi.

Khi Shevchenko đến Cơ quan đại diện trời đã tối, Oleg Troyanovsky đã chuẩn bị đi đâu đó. Ông chỉ kịp nói rằng, có một bức điện khẩn cấp từ Moscow gửi cho Shevchenko. Đúng lúc đó, máy điện thoại của Oleg Troyanovsky có tiếng chuông gọi. Shevchenko thấy trong ống nghe vang lên tiếng nói lớn của vợ Troyanovsky yêu cầu chồng đóng cửa nhà lại và mau chóng ra xe ô tô đang đứng chờ ngoài cổng. Troyanovsky mỉm cười, đứng dậy, xin lỗi Shevchenko và nói ngày mai sẽ nói về bức điện đó.

Shevchenko lên tầng thứ bảy và đọc bức điện mật gửi cho ông. Ông bị triệu tập về nước khẩn cấp để “tham vấn những vấn đề liên quan đến phiên họp đặc biệt sắp tới của Đại hội đồng Liên hợp quốc về giải trừ vũ khí, cũng như thảo luận một số vấn đề khác”.

Shevchenko đã cảnh giác: Tại sao có thể thảo luận bất cứ điều gì khi phái đoàn Liên Xô trong phiên họp đã sẵn sàng thực hiện theo mọi chỉ thị? Và còn những “vấn đề khác” là gì? Ông biết chắc chắn, khi các nhà ngoại giao cấp bậc như ông được triệu tập khẩn cấp về Moscow, lý do cần được giải thích rõ ràng và rành rọt. Song bức điện mà Shevchenko vừa đọc đã làm cho ông hoảng loạn. Ông trở về nhà của mình trong tòa nhà Liên hợp quốc và gọi điện cho một sĩ quan Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), đề nghị được gặp càng sớm càng tốt.

Khi gặp người của CIA, ông ta nói rằng sẽ không về Moscow. Ông ta đã làm việc cho CIA được 27 tháng và nói rằng không thể tiếp tục được nữa. Ông ta yêu cầu CIA thực hiện lời đã hứa với ông: Bảo đảm cho việc tị nạn chính trị tại Hoa Kỳ.

Sĩ quan CIA thở dài, hiểu kiều dân Shevchenko này không đem lại lợi ích gì cho tình báo Mỹ. Nhưng sĩ quan CIA nhận ra rằng, Shevchenko đã rất sợ hãi và không thể làm yên tâm ông ta được. Shevchenko cần thời gian cho đến thứ năm để chuẩn bị mọi thứ. Ngày hôm sau (thứ hai), Shevchenko nói với Oleg Troyanovsky một cách cáu kỉnh rằng, ông ta có rất nhiều việc phải làm và sẽ bay về Moscow vào chủ nhật. Troyanovsky trả lời: “Tôi sẽ không khuyên bạn kéo dài thời gian. Đó không phải là việc của tôi, nhưng khi trung tâm gửi một bức điện như vậy, tốt hơn là không nên chùng chình”.

Shevchenko tìm gặp Gennady Stashevsky, cố vấn Phòng Quản lý các tổ chức đang công tác ở nước ngoài của Bộ Ngoại giao-vừa bay từ Moscow sang. Shevchenko mời Stashevsky đến nhà hàng và nói rằng, muốn về Moscow để tham vấn những vấn đề liên quan đến kỳ họp đặc biệt của Liên hợp quốc. Stashevsky không mảy may có nghi ngờ việc Shevchenko được gọi về Moscow là theo yêu cầu của KGB. Do đó, Stashevsky ngắt lời Shevchenko: “Không liên quan đến việc đó, bạn hoàn toàn không cần phải về. Có lẽ trong nước, mọi người chỉ muốn bạn về thăm Moscow thôi”.

Qua cuộc trò chuyện với Stashevsky, Shevchenko càng tin chắc rằng, việc bị gọi về Moscow là một cái bẫy.

Vào đêm thứ năm, Shevchenko đi xuống tầng dưới trong tòa nhà đang sống và bước vào căn hộ bí mật của tình báo Mỹ được dành riêng cho các cuộc gặp với ông ta. Người ta thuyết phục Shevchenko để lại cho vợ ông ta một bức thư để bà này không nghi ngờ gì. Shevchenko đi về phòng của mình và viết một bức thư cho vợ. Chỉ sáng ra, vợ mới nhìn thấy lá thư đó. Ông ta bỏ vào cặp một bức ảnh của con gái mình, một bức ảnh của vợ mình chụp với vợ Ngoại trưởng Gromyko và một tập ảnh ông ta chụp với Brezhnev.

Shevchenko xuống theo cầu thang cứu hỏa, băng qua đường và ngồi vào xe đang đợi. Ông ta bị giấu trong một ngôi nhà thuộc sở hữu của CIA. Trớ trêu thay, một trong những nhân viên CIA chăm sóc cho Shevchenko có tên là Aldrich Ames, sau một vài năm lại trở thành điệp viên của tình báo Liên Xô...

Ngược lại thời gian trước khi Shevchenko chạy trốn

Trong cuốn sách “Đoạn tuyệt Moscow”, Shevchenko tự mô tả trong một vài năm trước khi chạy trốn, ông ta đã đến với người Mỹ như đến với người bạn cũ, và bày tỏ nỗi niềm của mình: “Tôi có một yêu cầu không bình thường với bạn. Tôi quyết định chia tay với Chính phủ Liên Xô, và tôi muốn biết trước phản ứng của người Mỹ như thế nào nếu tôi xin tị nạn chính trị...”.

Nhân viên CIA đã tiến hành một cuộc trò chuyện tuyển dụng cổ điển với Shevchenko: “Nếu bạn đã sẵn sàng để chạy, chúng tôi sẵn sàng giúp bạn. Chúng tôi sẽ tiếp nhận bạn, nếu bạn thực sự muốn điều đó”.

Đúng, người Mỹ ngay lập tức cảnh báo rằng ở Hoa Kỳ, Shevchenko sẽ không có đặc quyền đặc lợi mà ông ta đã có, như: Xe hơi có tài xế, một căn hộ của nhà nước, sự sang trọng dành cho một quan chức cấp cao của Liên Xô. Nhân viên của CIA khuyên Shevchenko vẫn ở lại làm việc bình thường, thỉnh thoảng cung cấp cho CIA những thông tin tại các cuộc họp như đã làm.

Shevchenko đã khai báo với người Mỹ để họ biết về các nhân viên của KGB và của tình báo quân sự mà ông ta biết. Và có lẽ, Shevchenko cũng khai tất cả những người làm việc ở New York, ở Washington, ở San Francisco (nơi có Tổng lãnh sự Liên Xô)...

Ngày 28-2-1998, báo chí Mỹ đưa tin Arkady Nikolayevich Shevchenko đã chết vì chứng bệnh xơ gan. Cái chết của Shevchenko thật ảm đạm, không tương xứng với cương vị công tác mà ông ta đã kinh qua. Đó là sự trả giá của những người phản bội sự nghiệp của chính mình.

Gia đình của Shevchenko

Sau hai tháng Shevchenko chạy trốn, tháng 5-1978, vợ ông ta đã tự sát. Thi thể của bà được tìm thấy ở tủ quần áo trong căn hộ ở Moscow. Người Mỹ đã tìm cho Shevchenko một người phụ nữ “chuyên nghiệp”. Sau này, người phụ nữ đó đã viết hồi ký. Qua hồi ký, người đọc thấy được bà bị sốc vì sự thiếu kinh nghiệm của Shevchenko trong các mối quan hệ tình cảm, bà đã sống với Shevchenko mà không biết niềm vui của cuộc sống…

Con trai của Shevchenko là Gennady, sau khi tốt nghiệp Đại học Quan hệ Quốc tế Moscow đã vào làm việc cho Bộ Ngoại giao và tại thời điểm Shevchenko chạy trốn, anh đang công tác ở Thụy Sĩ. Đột nhiên anh được yêu cầu bay khẩn cấp về Moscow, hình như để chuyển một gói bưu kiện ngoại giao quan trọng về nước. Sau này, Gennady phải thay đổi họ và từ bỏ tên gọi theo tên cha để được tuyển dụng vào làm việc tại Học viện “Nhà nước và Pháp quyền” thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô.

NINH CÔNG KHOÁT (tổng hợp)