QĐND - Từ ngày Phước Long thất thủ, áp lực ngày càng đè nặng lên Nguyễn Văn Thiệu cũng như người bạn đồng liêu của Thiệu ở nửa bên kia bán cầu. Dư luận đòi Nguyễn Văn Thiệu phải tự rời bỏ chiếc ghế không còn nằm trong phạm vi Nam Việt Nam, mà bắt đầu xuất hiện nhiều trên báo, đài phương Tây.

Bước vào tháng 3-1975, tình hình chiến sự ở miền Nam Việt Nam trở nên hết sức quyết liệt với cán cân nghiêng về Quân Giải phóng, càng khiến cho dư luận thế giới, nhất là dư luận Mỹ mong mỏi tìm kiếm một giải pháp thương lượng đi đến hòa bình ở Việt Nam. Chính trong thời điểm đó, phái đoàn Quốc hội Mỹ-những người vừa trở về từ Sài Gòn, đã “đánh” một đòn nặng nề vào sinh mệnh chính trị của Nguyễn Văn Thiệu và những cam kết của Tổng thống G.Pho đối với miền Nam Việt Nam. Trong một cuộc họp báo, các thành viên phái đoàn lên tiếng phê bình chính sách của Tổng thống G.Pho tại Nam Việt Nam là sai lầm và không úp mở khẳng định, một giải pháp thương lượng chỉ có thể có nếu Tổng thống chính quyền Sài Gòn Nguyễn Văn Thiệu ra đi.

Thiệu hô hào “tử thủ” nhưng sau đó lại vội vã tháo chạy ra nước ngoài.

Trong khi ở Nhà Trắng, Tổng thống G.Pho còn chưa tìm ra giải pháp nào bảo vệ Thiệu trước Quốc hội Mỹ, thì tin các tỉnh miền Nam Việt Nam lần lượt nằm trong tay Quân Giải phóng, khiến ông ta gần như buông xuôi. Được dịp, báo chí không ngớt bình luận về thái độ của Tổng thống Mỹ cũng như khả năng ra đi của Nguyễn Văn Thiệu.

Ngày 25-3-1975, nhật báo “International Herald Tribune” trong bài: “Khủng hoảng lãnh đạo tại chính quyền Sài Gòn” có viết: Cơn thảng thốt đã lan tràn khắp nơi kể từ khi Buôn Ma Thuột mất và sự kiểm soát cũng như ảnh hưởng của chính quyền đã tan rã tại phần lớn nông thôn. Ngay cả báo chí Sài Gòn vốn bị kiểm soát chặt chẽ cũng đã bắt đầu có những bài viết tự hỏi không hiểu Việt Nam Cộng hòa có còn cấp lãnh đạo và một chính phủ không hay là quốc gia đang đi vào chỗ tiêu diệt.

Ngày 30-3-1975, nhật báo Pháp “Le Monde” với bài: “Vấn đề thay đổi cấp lãnh đạo tại chính quyền Sài Gòn” đã viết:

Dù Hoa Kỳ có bắt đầu một tiến trình “bỏ rơi” Tổng thống Việt Nam Cộng hòa hay chưa, điều chắc chắn là người Mỹ đang gia tăng các cuộc tiếp xúc với phe đối lập không cộng sản tại Sài Gòn. Tuy nhiên, vấn đề là liệu Hoa Kỳ có còn áp đặt nổi một giải pháp vào khoảng trống chính trị đang hình thành hiện nay hay không. Giải pháp chuyển tiếp của Mỹ có thể là thực hiện một cuộc chuyển giao quyền hành không cắt đứt quá rõ rệt với quá khứ. Đại tướng Trần Thiện Khiêm, nhân vật uyển chuyển hơn Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu có thể là một lá bài trong tương lai. Nhưng người ta có thể tự hỏi là liệu Hoa Kỳ có còn một chính sách mạch lạc đồng nhất nào nữa tại miền Nam Việt Nam không?

Ngày 1-4-1975, nhật báo “Le Figaro” bình luận về khả năng lãnh đạo chính quyền Sài Gòn của Nguyễn Văn Thiệu và đi đến kết luận, ở Nam Việt Nam cần có một chính phủ mới: Chưa đầy 3 tuần lễ, bản đồ quân sự và do đó cả bản đồ chính trị và dân số đã thay đổi một cách triệt để và chắc hẳn vĩnh viễn. “Nước Việt Nam thứ ba” đột nhiên có được một vóc dáng lớn không ngờ tới. Nhưng tại sao lại xảy ra tình trạng đó một cách quá nhanh đến thế? Vậy thì chuyện hiển nhiên là Tổng thống phải gánh trách nhiệm rất lớn trong cuộc tháo chạy đó...

Ở Sài Gòn, các phe nhóm cũng nhân cơ hội muốn lật đổ Nguyễn Văn Thiệu, song vẫn chưa nhận được tín hiệu “xanh” từ Nhà Trắng nên vẫn nằm trong thế chuẩn bị lực lượng. Ngày 7-4-1975, tuần báo “Time” sau khi tường thuật về cuộc họp mặt của một số nhân vật dưới sự chủ trì của Nguyễn Cao Kỳ, đã bình luận về các khả năng trên chính trường Sài Gòn:

Diễn biến đáng chú ý nhất là cuộc họp mặt của các nhân vật chống cộng do cựu Phó tổng thống Nguyễn Cao Kỳ khoản đãi. Trong số các quan khách, người ta ghi nhận sự hiện diện của bác sĩ Trần Văn Đồ và Linh mục Trần Hữu Thành. Hành động đầu tiên của nhóm này là áp lực Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu nhường quyền lại cho một chính phủ mới có căn bản rộng rãi hơn. Tổng thống đã phản ứng một cách nhanh chóng bằng cách bắt giữ một số phần tử chống đối, trong số đó có hai người tham dự cuộc họp nói trên cùng nhiều ký giả và một số chánh khách có khuynh hướng ủng hộ tướng Kỳ. Sự bắt bớ này rõ ràng là nhằm uy hiếp phe đối lập và chứng tỏ rằng, Tổng thống Thiệu vẫn còn nắm quyền và ông có ý định ở lại.

Một ngày sau các cuộc bắt bớ nói trên, tướng Kỳ và cha Thành mở một cuộc họp báo loan báo sự thành lập một “Ủy ban hành động để cứu nước”. Những người ủng hộ Ủy ban này không tán đồng việc lật đổ Tổng thống Thiệu. Dường như họ tin rằng, một cuộc đảo chánh chỉ làm cho dân chúng bớt tin tưởng nơi chính phủ thôi. Việc thành lập Ủy ban hành động để cứu nước và việc bắt bớ các phần tử đối lập hữu phái đã khiến phát sinh nhiều tin đồn về một cuộc đảo chánh tại Sài Gòn. Nhưng phe chống đối chỉ có một cơ hội mong manh để lật đổ Tổng thống Thiệu. Một mặt, Ủy ban hành động chưa kết hợp được với lực lượng đối lập không cộng sản tại Sài Gòn, phe Phật giáo. Ngoài ra, cả tướng Kỳ lẫn Đại tướng Dương Văn Minh xem ra không đủ sức hậu thuẫn riêng để thay thế Tổng thống Thiệu. Hơn nữa, nếu chính phủ thành công trong việc chặn đứng cộng sản tại quân khu III, phần lớn áp lực đối với Tổng thống Thiệu sẽ tan biến.

Đổ quân tiếp viện cho Xuân Lộc, chính quyền Nguyễn Văn Thiệu không thể ngăn nổi sức tiến công của Quân Giải phóng. Ảnh tư liệu

Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau bài báo trên, ngày 9-4-1975, Quân Giải phóng tấn công Xuân Lộc khiến cho hy vọng của Nguyễn Văn Thiệu trở nên mong manh. Và đến ngày 16-4-1975, khi “lá chắn Phan Rang” thất thủ và “cửa thép Xuân Lộc” đang bị uy hiếp mạnh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn Nguyễn Văn Thiệu buộc phải mở rộng nội các cho thêm một số nhân vật đối lập nhằm xoa dịu dư luận, đồng thời tăng cường khả năng chiến đấu cho quân đội Sài Gòn hòng cứu vãn tình thế.

Song, những thay đổi của Nguyễn Văn Thiệu đã trở nên quá muộn, ngày 21-4-1975, Xuân Lộc thất thủ, đặt Sài Gòn vào thế lâm nguy. Tình thế đó, buộc những người cầm đầu Nhà Trắng đi đến quyết định có sự thay đổi ở miền Nam Việt Nam, để tìm kiếm một giải pháp thương lượng với phía bên kia.

Buổi tối cùng ngày, cay đắng với quyết định của Tổng thống Mỹ G.Pho, Thiệu lớn tiếng “chửi rủa” Mỹ:

Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu đã tuyên bố từ chức và theo Điều 55 Hiến pháp Việt Nam Cộng hòa, Phó tổng thống Trần Văn Hương sẽ đảm nhiệm chức vụ Tổng thống sau khi tuyên thệ nhận chức trước sự chứng kiến của Chủ tịch tối cao Pháp viện và Lưỡng viện quốc hội.

Trong bài nói chuyện trước đông đảo thành phần lập pháp, tư pháp và hành pháp tại phòng Khánh tiết dinh Độc Lập, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã chỉ trích thái độ chủ bại của Hoa Kỳ trước cuộc xâm lăng trắng trợn của Quân Giải phóng xâm lược(!), không giữ đúng các lời cam kết viện trợ quân sự và kinh tế dồi dào cho Việt Nam Cộng hòa chống lại cuộc xâm lăng đó, đồng thời phát triển kinh tế quốc gia.

Ngoài ra, dư luận Hoa Kỳ cũng như Quốc hội Mỹ cho rằng, việc tại chức của Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu cản trở các cuộc thương thuyết với phía bên kia, đã khiến cho ông phải đưa ra quyết định từ chức.

Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu bày tỏ rằng, sự ra đi của ông có thể khiến cho Quân Giải phóng trở lại thương thuyết cũng như Hoa Kỳ sẽ viện trợ tức khắc và dồi dào cho Việt Nam Cộng hòa nhằm bình ổn tình hình quân sự, trở lại bàn thương thuyết là một điều may mắn cho xứ sở, nếu không thì việc tại chức của ông chỉ được xem như một lý cớ để Hoa Kỳ phủi tay, rút lui, bất chấp sự công bằng và nhân đạo thì điều đó hãy để cho lịch sử phê phán.

Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu nói rằng, trong khoảng thời gian Hoa Kỳ giảm viện trợ cho Việt Nam Cộng hòa từ 1 tỷ 400 triệu xuống còn 700 triệu rồi 300 triệu mỹ kim và con số sau cùng này cho đến nay vẫn chưa đạt được, đã khiến cho tiềm năng chiến đấu của quân lực Việt Nam Cộng hòa mất đi 60%. Con số thương vong ngày một lên cao. Vì những vụ pháo kích và tấn công của Quân Giải phóng, Hoa Kỳ vẫn làm ngơ, và ông coi đó như một thái độ vô nhân đạo... (Biên soạn từ tài liệu: “Về Đại thắng mùa Xuân năm 1975 qua tài liệu của chính quyền Sài Gòn” của Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II)

THANH TRÍ